Rysunek z 1896, na którym William Bryan, zagorzały zwolennik populizmu, połyka symbol amerykańskiej Partii Demokratycznej.
Jak populizm zmienił systemy partyjne w Europie? Badam odmiany populizmu, źródła ich poparcia i różne sposoby, w jakie przemawiają do wyborców. Korzystam z danych z Chapel Hill Expert Survey, aby zbadać, czy partie populistyczne zaostrzają konkurencję w wymiarze kulturowym, przyspieszają upadek partii głównego nurtu i zwiększają polaryzację. Twierdzę, że podczas gdy lewicowe i centrowe partie populistyczne wywróciły do góry nogami istniejące struktury konkurencji, to partie konserwatywne działające od dawna, przemodelowane przy użyciu etnopopulizmu, miały największy wpływ na istotę rywalizacji politycznej i trajektorię polityki wewnętrznej. Rozważam zachowanie rządzących i argumentuję, że odmiany populizmu powinny kształtować nasze oczekiwania co do tego, co się dzieje, gdy rządzą populiści:
Słowa kluczowe
populizm, systemy partyjne, etnopopulizm, odstępstwo od demokracji, polaryzacja, polityka europejska
annurev-polisci-041719-102711WSTĘP
W ciągu ostatnich czterdziestu lat uczeni opisali, jak konkurencja między partiami politycznymi w europejskich demokracjach odeszła od tradycyjnych debat lewicowo-prawicowych na temat zarządzania gospodarką. Konkurencja rozszerzyła się na tożsamość i wartości kulturowe, a teraz bezpośrednio angażuje pytania o to, kto należy do państwa i „narodu”. Dzisiejsze partie są często rozpoznawalne nie na podstawie ich stanowiska w sprawie redystrybucji i regulacji gospodarki, a bardziej na podstawie ich stanowiska w kwestiach kulturowych. Ta zmiana była najbardziej wyrazista w sporze o imigrację i integrację europejską oraz we wzroście poparcia dla skrajnie prawicowych partii i stanowisk. Niedawno rywalizacja partyjna w Europie została wstrząśnięta przez różne odmiany partii populistycznych, zwłaszcza te z lewicy gospodarczej, które wznowiły debaty na temat nierówności i redystrybucji, oraz te z prawicy kulturalnej, poszerzające i wzmacniające apele o wykluczenie.
W tym artykule rozważam konsekwencje tego wstrząsu. Jak populizm zmienił systemy partyjne w Europie? W jakim stopniu zróżnicowanie jest konsekwencją różnych odmian populizmu? Prawicowe partie populistyczne wyróżniają się jako siły napędowe rywalizacji w zakresie tożsamości i wartości kulturowych: twierdzę, że partie etnopopulistyczne, bardziej elastyczni przedsiębiorcy polityczni niż tradycyjne partie skrajnie prawicowe, pomogły zdefiniować i zintensyfikować konkurencję w nowym wymiarze kulturowym (Vachudova 2020). Podczas gdy nowe partie populistyczne na lewicy i w centrum wywróciły do góry nogami strukturę konkurencji w systemach partyjnych w całej Europie, to partie konserwatywne i skrajnie prawicowe, przebudowane z wykorzystaniem etnopopulizmu, zasadniczo zmieniły istotę konkurencji. Co jednak odpowiada za różnice w tym, czy iw jaki sposób partie populistyczne zmieniły strukturę i istotę konkurencji politycznej? W dalszej części opieram się na najnowszych badaniach naukowych, aby przedstawić zmieniającą się topografię konkurencji politycznej w Europie oraz odmiany populizmu, które ożywiły tę rywalizację w ostatnich latach. Szkicuję przyczyny: czynniki, których splot doprowadził do wzrostu poparcia wyborców dla partii populistycznych. Czynniki te obejmują zmiany kulturowe i gospodarcze w życiu codziennym, brak reprezentacji ze strony partii głównego nurtu, elastyczne i innowacyjne scenariusze populistycznych przywódców oraz podwójne wstrząsy związane z kryzysem finansowym i uchodźczym. Analizuję konsekwencje: przedstawiłem w literaturze oczekiwania, że rosnące poparcie dla partii populistycznych zintensyfikowało konkurencję w wymiarze kulturowym, przyspieszyło upadek partii głównego nurtu, zwiększyło polaryzację w systemach partyjnych i wpłynęło na jakość demokracji. Korzystam z danych z Chapel Hill Expert Survey (CHES), aby zidentyfikować partie populistyczne i zilustrować zmiany kulturowego i ekonomicznego wymiaru rywalizacji politycznej w ośmiu europejskich systemach partyjnych w ciągu ostatniej dekady.
Zastanawiam się również nad zachowaniem populistycznych władz: w jaki sposób różne odmiany populizmu powinny kształtować nasze oczekiwania co do tego, co się stanie, gdy rządzą populiści? Systemy partyjne na całym świecie zostały uderzone atakami na instytucje demokratyczne, które zapewniają równe szanse polityczne. W Europie ostatnia dekada wskazuje na uderzającą różnicę: chociaż czas sprawowania rządów przekształcił nowe lewicowe partie populistyczne w bardziej zwyczajne partie demokratyczne, nie wydaje się, aby miało to podobny wpływ na ugruntowane partie, które zostały przebudowane przy użyciu etnopopulizmu. Podziały w społeczeństwie mogą pomóc populistom różnych odmian zdobywać głosy, ale dla etnopopulistów zasiadających na stanowiskach pogłębianie polaryzacji i demontaż instytucji demokratycznych były częścią podręcznika wzmacniającego władzę i zapobiegającego rotacji. Ten podręcznik jest legitymizowany przez podstawowe etnopopulistyczne przesłanie, że partia broni interesów „prawdziwych” ludzi przed partiami opozycyjnymi, które reprezentują interesy kulturowo szkodliwych outsiderów. To przesłanie może wywołać silną partyzantkę, która przyzwala na demokratyczne ustępstwa i pogoń za rentą. Mimo wszystkich różnic brexit i autorytarne rządy na Węgrzech są jak dotąd największymi konsekwencjami populistycznych rządów w Europie w tym stuleciu.
ZMIENIAJĄCA SIĘ TOPOGRAFIA KONKURENCJI PARTYJNEJ W EUROPIE
Jednym ze sposobów konceptualizacji konkurencji w systemie partyjnym jest zmapowanie pozycji partii w dwóch podstawowych wymiarach: ekonomicznym wymiarze lewicowo-prawicowym zarządzania gospodarką oraz społeczno-kulturowym wymiarze tożsamości i wartości. Ten drugi wymiar stawia wartości uniwersalistyczne i społecznie liberalne w konkurencji z wartościami tradycyjnymi i wspólnotowymi. W długoletnim projekcie CHES1 nazywamy ten wymiar GAL–TAN. GAL oznacza zielony, alternatywny i libertariański; TAN oznacza tradycyjny, autorytarny i nacjonalistyczny. Wiemy, że ogólnie rywalizacja między partiami przesunęła się z ekonomicznego wymiaru lewica–prawica do wymiaru kulturowego GAL–TAN (Polk i in. 2017).2 Wiemy również, że dla wszystkich partii znaczenie imigracji i integracji europejskiej wzrastała w czasie (De Vries 2018). Wykresy danych w sekcji zatytułowanej Identyfikacja partii populistycznych i zmiana systemu partyjnego pokazują, jak bardzo partie zróżnicowały się w wymiarze kulturowym GAL – TAN zarówno w 2010, jak i 2019 r. Jeśli chodzi o treść konkurencji, te wykresy danych pokazują również, że istnieje duże zróżnicowanie spośród zaledwie ośmiu przedstawionych tutaj systemów partyjnych. Na przykład na Węgrzech partie konkurują wyłącznie w wymiarze kulturowym GAL-TAN i są prawie nie do odróżnienia w wymiarze gospodarczym lewica-prawica. W Hiszpanii partie różnią się zarówno w wymiarze gospodarczym lewica-prawica, jak i GAL-TAN.
Naukowcy od dawna zastanawiają się, jak systemy partyjne zmieniają się w czasie. Literatura przyjmuje za punkt wyjścia stabilne krajobrazy partyjne w powojennych zachodnioeuropejskich demokracjach, w których partie rywalizowały ponad podziałami opartymi na długotrwałych konfliktach strukturalnych, które uczeni organizowali głównie w wymiarze lewica–prawica (Lipset i Rokkan 1967). W odpowiedzi na rosnącą imigrację, handel i integrację Hooghe i Marks (2018) opracowali koncepcję nowego „ponadnarodowego podziału”: z jednej strony są bardziej zamożni, wykształceni i kosmopolityczni obywatele, którzy czerpią korzyści z międzynarodowego handlu, mobilności i zarządzania; z drugiej strony ich współobywatele, którzy zamiast tego postrzegają ten rozwój jako zagrożenie kulturowe i gospodarcze. Partie, w większości skrajnie prawicowe, sprzeciwiają się ludziom, instytucjom i zasadom pochodzącym spoza państwa narodowego. Podczas gdy niektóre podziały cofają się, nowy transnarodowy podział reprezentujący kontestację wzdłuż wymiaru GAL-TAN nasila się (Hooghe i Marks 2018, Marks i in. 2020, Rovny 2015, zob. także Kriesi i in. 2008, 2012).
Jednak stanowiska partii o ugruntowanej pozycji zmieniają się powoli, jeśli w ogóle. Zamiast tego De Vries i Hobolt (2020) argumentują, że w Europie Zachodniej to wzrost liczby rywalizujących partii wzdłuż nowego podziału stopniowo przekształcił systemy partyjne i przesunął oś konkurencji (zob. także De Vries i Hobolt 2012, Hooghe i Marks 2018, Hutter i Kriesi 2019, Równy 2012). Stabilność powojennych systemów partyjnych została zakłócona przez powstanie partii pretendentów zajmujących stanowiska GAL. Miejscy, wykształceni i profesjonalni wyborcy mają tendencję do opuszczania partii głównego nurtu i przyjmowania postmaterialistycznych wartości partii silnie GAL. Stabilność została również zakłócona przez powstanie partii skrajnie prawicowych zajmujących stanowiska TAN. Wyborcy z obszarów wiejskich, słabiej wykształceni i z klasy robotniczej mają tendencję do opuszczania głównego nurtu partii socjaldemokratycznych i chadeckich na rzecz antyimigracyjnych stanowisk i autorytarnych wartości partii zdecydowanie TAN (Hooghe i Marks 2018, Oesch 2008; wnikliwy przegląd zob. Ford i Jenningsa 2020). Niektóre skrajnie prawicowe partie również wykorzystywały antyestablishmentowe apele zakorzenione w opozycji do klientelizmu partii o ugruntowanej pozycji, aby przyciągnąć zawodowych wyborców z klasy średniej (Katz i Mair 1995, Kitschelt 2002). W Europie Wschodniej, wśród postkomunistycznych członków Unii Europejskiej, systemy partyjne były bardziej płynne, z częstymi narodzinami i śmiercią partii twierdzących, że mają „czyste ręce” (Deegan-Krause i Haughton 2018, Hanley i Sikk 2014, Haughton i Deegan-Krause 2020, Pop-Eleches 2010). Również w Europie Wschodniej struktura konkurencji wykrystalizowała się w wyraźny sposób po 1989 r., gdy lewicowe partie TAN, odzwierciedlające stanowisko z czasów komunizmu, rywalizowały z prawicowymi partiami GAL, popierającymi liberalizm rynkowy i europejskie wartości kulturowe (Vachudova i Hooghe 2009). Trzy dekady później nadal rzadko zdarza się, by partia postkomunistyczna łączyła stanowisko prawicy ekonomicznej i TAN – czy też partia zachodnioeuropejska łączyła stanowisko prawicy ekonomicznej i GAL.
W ciągu ostatnich dwóch dekad systemami partyjnymi w całej Europie wstrząsnął populizm – szersze wyzwanie, odnoszące większe sukcesy wyborcze, które obejmuje skrajną prawicę, ale wykracza daleko poza nią. Partie populistyczne niekoniecznie są nowe; niektóre są populistyczną reinkarnacją partii o ugruntowanej pozycji. Wielu nie pasuje idealnie do istniejących rodzin partyjnych ze względu na eklektyczną mieszankę stanowisk. Stypendium na temat populizmu w dzisiejszej Europie jest pod wieloma względami kontynuacją literatury skrajnej prawicy, która bada, co motywuje wyborców do popierania apeli antyestablishmentowych, jak partie antyestablishmentowe skalibrowały te apele i jak partie głównego nurtu na nie zareagowały, na przykład poprzez zaostrzenia swojego stanowiska w sprawie imigracji (Sztuka 2011;Bustikowa 2019;de Lange 2007;Kitschelt 1995;Meguid 2008;Mudde 2007,2019;Pirro 2015). Jednak, aby zrozumieć strukturę i istotę rywalizacji politycznej we współczesnej Europie, ważne jest rozróżnienie różnych rodzajów partii populistycznych — tego, jak konceptualizują one „lud” i jak rządzą.
ODMIANY POPULIZMU: NIERÓWNOŚĆ NA LEWICZU, IMIGRACJA NA PRAWicy
Sam populizm jest powszechnym, luźno zdefiniowanym narzędziem politycznym służącym do odwoływania się do wyborców. Politycy obiecują bronić ludzi przed elitami establishmentu, argumentując, że te elity chronią i rozszerzają własne przywileje kosztem zwykłych obywateli (Mudde 2007). Twierdzą, że dominujące partie są skorumpowane i nieodpowiedzialne – a ludzie zasługują na bezpośrednią reprezentację, bez pośredników. Mają też tendencję do przyjmowania manichejskiego podejścia do polityki „dobro kontra zło” (Taggarta 2000). To, co odróżnia różne rodzaje partii populistycznych, to sposób, w jaki definiują ludzi, a to z kolei decyduje o tym, czy rzucają wyzwanie partiom głównego nurtu głównie z lewej strony, w ekonomicznym wymiarze lewica-prawica, czy też z prawej strony, w wymiarze kulturowym GAL-TAN. Tym, co wyróżnia partie populistyczne, jest także sposób definiowania elity, choć wspólnym stanowiskiem populistów z lewicy gospodarczej i skrajnej prawicy kulturowej jest sceptycyzm wobec elit i instytucji związanych z międzynarodowymi instytucjami finansowymi i integracją europejską. (Hix i in. 2019) pokazują, że w miarę zdobywania przez populistów większej liczby mandatów w Parlamencie Europejskim, podział na zwolenników i przeciwników pogłębiania integracji europejskiej stał się równie ważny jak tradycyjny gospodarczy wymiar lewica–prawica. Intensywność eurosceptycyzmu jest jednak bardzo zróżnicowana wśród partii populistycznych – i ze spektakularnym wyjątkiem odnowionej Brytyjskiej Partii Konserwatywnej, ci u władzy kalibrują swoje antyunijne stanowiska, aby dostosować się do otrzymywania funduszy strukturalnych i innych korzyści płynących z członkostwa w UE.
Populizm zwykle pochodził z lewicy gospodarczej w Europie Południowej i Ameryce Łacińskiej, przybierając wymiar klasowy, gdy politycy zobowiązali się do poprawy życia bezsilnych i biednych (Roberts 2019). Populistyczne apele koncentrowały się na obietnicach promowania praw i dobrobytu ludzi w obliczu nędzy i niesprawiedliwości spowodowanej oszczędnościami (Hobolt & Tilley 2016) oraz, szerzej, przez neoliberalną politykę gospodarczą i rosnące nierówności. Ludzie nie są definiowani jako część określonej klasy, ale zamiast tego „definiowani przez ich nieelitarny status ekonomiczny i ich ogólny brak władzy politycznej” (Roberts 2019, P. 646). Populistyczne partie konkurujące z lewicą, takie jak Syriza w Grecji i Podemos w Hiszpanii, przyjmują bardziej uniwersalistyczne wartości GAL i uwzględniają mniejszości etniczne, uchodźców i migrantów w inkluzywnym spojrzeniu na społeczeństwo (Czcionka i in. 2021,Mudde & Kaltwasser 2013). Dla lewicowych populistów wrogiem są elity finansowe powiązane ze zglobalizowanym handlem i zintegrowanymi rynkami kapitałowymi – a w Europie często dotyczy to Unii Europejskiej.
Populizm pochodził również z kulturowej prawicy w Europie Zachodniej i Środkowo-Wschodniej, ponieważ politycy przedstawiają ludzi jako część grupy etnicznej, kultury, narodu, religii, rasy, a nawet cywilizacji, która jest zagrożona. Zajmują stanowiska TAN i przyjmują wykluczający pogląd na to, kto należy do ludu, grupy, która zasługuje na lepszą reprezentację (Canovan 1999,Mudde & Kaltwasser 2013). Partie te nazywane są prawicowymi partiami populistycznymi (Mudde 2007), wykluczające partie populistyczne (Mudde & Kaltwasser 2013), partie natywistyczne (Sztuka 2020), paternalistyczne partie populistyczne (Enyedi 2020), etnonacjonalistyczne partie populistyczne (Bonikowskiego 2017) i partie etnopopulistyczne (Jenny 2018). Nazywam je partiami etnopopulistycznymi, ponieważ etnopopulizm pomaga nam wyobrazić sobie, w jaki sposób strategiczni liderzy partii definiują ludzi w oparciu o kategorie tożsamości szersze niż nacjonalizm, w jaki sposób dostosowują intensywność swoich apeli wykluczających z większą zręcznością niż skrajna prawica oraz w jaki sposób wybierają elastyczną obsadę przyjaciół i wrogów, aby osiągnąć swoje cele polityczne (Jenny 2018,Wachudowa 2020). Odwołania partii etnopopulistycznych, takich jak Fidesz na Węgrzech i Liga we Włoszech, koncentrują się na obronie tradycyjnych wartości (Taggarta 2000) przed zagrożeniem imigracją (Hobolt & Tilley 2016) oraz przed cywilizacyjnym zagrożeniem ze strony islamu (Brubaker 2017), z rosnącymi uwerturami do ogólnoeuropejskiego chrześcijaństwa i białej supremacji. Należy podkreślić, że zagrożenie imigranckie jest często rasistowskie: większość partii etnopopulistycznych wyróżnia ciemnoskórych migrantów i uchodźców, zwłaszcza muzułmanów, jako zagrożenie, ale niekoniecznie upolitycznia innych migrantów (Wachudowa 2020). W dyskursie partii etnopopulistycznych wrogiem są elity krajowe i ponadnarodowe, które postrzegane są jako promujące imigrację, integrację, wielokulturowość, prawa LGBTQ i postępowe wartości społeczne, zwłaszcza elity związane z Unią Europejską (Pirro i van Kessel 2017).
A co z populizmem w centrum? Partie mogą sprzeciwiać się politycznemu establishmentowi, ale zajmują umiarkowane lub niewykrywalne stanowiska w ekonomicznym wymiarze lewica-prawica, a także w wymiarze kulturowym GAL-TAN. Takie partie są rzadkie, a ich wiarygodność jako populistów jest kwestionowana. Jednym z przykładów jest La République En Marche! (LREM) we Francji, która odrzuca tradycyjne etykietki partii i obiecuje pracować bezpośrednio dla ludzi. Uczeni zidentyfikowali rodzaj „technokratycznego populizmu”, który oferuje zastąpienie klientelizmu i mecenatu polityką wyższego kalibru, prowadzoną przez ekspertów lub biznesmenów (Bustikova & Guasti 2019) – innymi słowy, zastąpienie jednego zestawu elit establishmentu innym. Dyskurs populistyczny może, paradoksalnie, zostać rozpoznany jako strategia zawładnięcia państwem przez partie, które nie mają specjalnego programu politycznego poza pogonią za rentą na korzyść osób sprawujących urząd (Zankina 2016). Ze względu na tę elastyczność uczeni nazwali populizm ideologią „ograniczoną” lub dyskursywną ramą, którą partie łączą z innymi ideologiami i stanowiskami (Bonikowskiego 2017,Mudde 2007,Stanleya 2008).
DLACZEGO „GODZINA POPULIZMU”?
Populizm jako narzędzie polityczne istnieje od wieków, więc co jest takiego w ostatniej dekadzie, że uczynił z populizmu zwycięską strategię dla partii politycznych i katapultował go na pierwszy plan nauki (Noury i Roland 2020) w naukach politycznych? Tutaj naszkicuję trzy powiązane ze sobą sposoby wyjaśniania przez uczonych powstania populizmu i tego, jak ukształtował on partyjną konkurencję w Europie: zmieniające się postawy wyborców, niepowodzenia reprezentacji partii głównego nurtu oraz strategie przedsiębiorców politycznych. Przyglądam się również, jak kryzysy finansowe i związane z uchodźcami wzmocniły falę populizmu.
Oddolne i odgórne przyczyny wzrostu poparcia dla partii populistycznych wśród wyborców
Pierwsze wyjaśnienie koncentruje się na tym, jak postawy wyborców stopniowo się zmieniały, odzwierciedlając poczucie niesprawiedliwości i urazę z powodu zmian ekonomicznych i kulturowych w ich codziennym życiu (zob. Noury & Roland 2020). Wyborcy oderwali się od silnej partyjności, która zakotwiczała poprzednie pokolenia w partiach powiązanych z ich zawodem, klasą, kościołem i lokalną społecznością (Marks i in. 2020). Byli źli z powodu polityki mecenatu wśród dominujących partii umiarkowanych i coraz częściej postrzegali partie głównego nurtu jako skorumpowane (Angler 2020). Stali się urażeni wzrostem imigracji i wpływem globalizacji na jakość miejsc pracy dla osób o niskich kwalifikacjach, które wiążą się z niższymi płacami i wyższym bezrobociem. Czuli się pozostawieni w tyle przez rosnące nierówności i neoliberalne reformy (Appel & Orenstein 2018,Huber & Stephens 2014) oraz dysproporcje w sile gospodarczej (Epsteina 2020). Ekonomiczny niepokój i resentyment były powiązane z kulturową i rasową reakcją wyborców wyalienowanych przez imigrację, szerzenie wartości kosmopolitycznych oraz upodmiotowienie kobiet i mniejszości.Gidron & Hall 2017,Norris i Inglehart 2019; o Europie Wschodniej,Haughton & Deegan-Krause 2020;Pop-Eleches & Tucker 2017). Wyborcy stali się także urażeni rozszerzającymi się uprawnieniami Unii Europejskiej, postrzeganej jako elitarna i oderwana od kontaktu, obwiniana za imigrację, bezrobocie i nierówności dochodów (Whitefield & Rohrschneider 2015). Integracja europejska i globalizacja zostały powiązane z imigracją, handlem i przeniesieniem władzy do Unii Europejskiej – „wyborami politycznymi, które wpływają na szanse życiowe możliwych do zidentyfikowania grup” (Marks i in. 2020, P. 25; Zobacz teżDe Vries 2018). Uczeni powiązali powstanie różnych rodzajów populizmu z różnymi odmianami kapitalizmu, w tym odrębnymi instytucjami rynku pracy i państwa opiekuńczego (Roberts 2019; o odmianach kapitalizmu zobHall & Soskice 2001).
Drugie wyjaśnienie opiera się na pierwszym, argumentując, że brak reprezentacji odepchnął wyborców od centrum: partie polityczne głównego nurtu, zwłaszcza socjaldemokraci, nie reprezentowały skutecznie interesów niezadowolonych i zniechęconych wyborców (Bermana 2019,Lyncha 2019). Doprowadziło to do gwałtownego spadku partycypacji, wydrążenia partii i demokracji oraz przejścia do współzawodnictwa w zakresie tożsamości i wartości (Greskovits 2015,Hooghe & Marks 2018,Maj 2013). Wyborcy czuli się niereprezentowani przez zbieżność stanowisk politycznych partii głównego nurtu (Grzymała-Busse 2019a,Łyżka & Klüver 2019) oraz przez poparcie partii socjaldemokratycznych dla imigracji, neoliberalnej polityki gospodarczej i integracji europejskiej – stanowisko odpowiadające preferencjom grup wykształconych.Bakkera i in. (2020)stwierdzili, że niezgodność między stanowiskami partii a preferencjami ich wyborców w tych krytycznych kwestiach pomaga wyjaśnić poparcie dla partii antyelitarnych przy urnach wyborczych. Dlatego klasa robotnicza i inni wyborcy oddalili się od partii głównego nurtu w poszukiwaniu partii, które reprezentują ich postawy i reagują na ich obawy (Bermana 2019,Snegowaja 2021,Stanleya 2019). dla Europy Zachodniej,Rooduijn (2018)przestrzega jednak przed szeroko wyobrażoną koncepcją „wyborcy populistycznego” ze spójnym zestawem atrybutów we wszystkich partiach populistycznych; jego badanie pokazuje zamiast tego, że wyborcy popierający różne partie populistyczne bardzo różnią się w swoich stanowiskach w kwestiach takich jak globalizacja i integracja europejska.
Trzecie wyjaśnienie przyjmuje, że popularne postawy uległy zmianie, ale przypisuje te zmiany również sprawczości: strategiom przedsiębiorców politycznych dotyczących tego, jakie stanowisko zająć i jak rzucić wyzwanie innym partiom. Charyzmatyczne przywództwo jest osadzone w logice populizmu. Podczas gdy przywódcy mogą wzywać do większego udziału obywateli w referendach lub w Internecie, przedstawiają się jako ucieleśnienie skarg i niechęci ludzi (Urbinati 2019; Zobacz teżPappas 2019). Strzałki przyczynowe są zatem odwrócone. Są odgórne, od przywódców partii po wyborców: to sygnały i manipulacje ze strony elit o dobrej pozycji, które popchnęły wyborców do zmiany ich postaw i odrzucenia partii głównego nurtu jako skorumpowanych (Angler 2020,Haughton & Deegan-Krause 2020) i kulturowo szkodliwe (Wachudowa 2020). Z biegiem czasu wyborcy reagują na retorykę liderów partii, kształtując i zmieniając swoje preferencje (Stroschein 2019). Było to szczególnie widoczne w przypadkach, gdy obecni etnopopuliści zawładnęli administracją państwową, przejęli niezależne media, kultywowali „nieobywatelskie” społeczeństwo (Ekiert 2020,Greskovits 2020) i wykorzystał internetowe media społecznościowe do stworzenia przesadnego poczucia zagrożenia, rozpowszechniając niesłabnącą narrację o ksenofobii i urazach (Moffitta 2016,Surowiec & Štětka 2019). Politycy, którzy stosują strategie etnopopulistyczne, często działają poza granicami liberalnej demokracji, rozpowszechniając fałszywe wiadomości i demonizując swoich krajowych przeciwników w skrajny sposób (Noury & Roland 2020,Štětka i in. 2020,Wachudowa 2019,Wodak 2019). Wyjątkowym przykładem w Europie jest rozpowszechnianie dezinformacji, przedstawiające muzułmanów i islam jako zagrożenie dla kulturowego i cywilizacyjnego przetrwania (Brubaker 2017). W Stanach Zjednoczonych to kłamstwa o sfałszowanych wyborach doprowadziły do powstania na Kapitolu i alternatywnych rzeczywistości zagrażających instytucjom demokratycznym. Politycy stosujący strategie etnopopulistyczne zwiększają swój sukces, wynosząc skądinąd nielegalnych aktorów na stanowiska epistemicznego autorytetu w rządzie i w sferze publicznej (Bonikowskiego 2017).
Kryzys finansowy i uchodźczy
Fala populizmu w Europie została silnie wzmocniona przez dwa wstrząsy: kryzys finansowy w 2008 r. i kryzys uchodźczy w 2015 r., co zaostrzyło partyjną rywalizację w ponadnarodowym rozłamie w Europie.Hooghe i znaki (2018)argumentują, że trwała zmiana systemu partyjnego ma miejsce, gdy wstrząsy zewnętrzne stwarzają okazję dla nowych partii, aby rzucić wyzwanie tym, które już się ugruntowały. Bliźniacze wstrząsy w Europie umocniły konkurencję w wymiarze GAL-TAN wzdłuż nowego transnarodowego podziału i stworzyły trwałe wsparcie dla partii, które ją kwestionują – zarówno nowych partii, jak i tych o ugruntowanej pozycji, które dostosowały swoje apele. Dla partii populistycznych kryzysy te były katalizatorem ujawniania niechcianej ingerencji elit i instytucji związanych z integracją europejską i międzynarodowymi rynkami finansowymi (Bohle & Greskovits 2019,Johnson & Barnes 2015,Pirro i Van Kessel 2017).
Kryzys finansowy i uchodźczy wyraźnie ilustrują, w jaki sposób poparcie dla populistów jest kształtowane przez czynniki wewnętrzne, które pośredniczą w oddziaływaniu wstrząsów zewnętrznych. W Europie Południowej, w wyniku kryzysu finansowego, ponadnarodowe elity narzuciły fiskalną ortodoksję i oszczędności, które spowodowały wielką nędzę gospodarczą i głębokie oburzenie, tworząc polityczne otwarcie dla antyestablishmentowych, lewicowych partii populistycznych (della Porta i in. 2017; Zobacz teżCasal Bértoa & Rama 2020,Kriesi & Pappas 2015). Syriza w Grecji, Ruch Pięciu Gwiazd we Włoszech i Podemos w Hiszpanii następnie zintensyfikowały konkurencję w wymiarze gospodarczym, zdobyły znaczny udział w głosowaniu i stały się partiami rządzącymi. W Europie Wschodniej, w miarę jak rozwijał się kryzys uchodźczy, pojawiła się perspektywa, że niechciani imigranci i kosmopolityczne wartości zostaną narzucone przez ponadnarodowe elity; towarzyszył temu rosnący strach przed zniszczeniem kulturowym, mimo że w regionie praktycznie nie ma muzułmańskich uchodźców ani migrantów. Podczas gdy nędza gospodarcza spowodowana kryzysem finansowym była oparta na żywych doświadczeniach wyborców w Europie Południowej, strach przed muzułmańskimi imigrantami w Europie Wschodniej był w dużej mierze wynikiem strategicznie wyselekcjonowanej dezinformacji (Brubaker 2017,Jenny 2018,Štětka i in. 2020,Wachudowa 2020). Wybory od 2014 roku toczą się w wymiarze kulturowym, a partie etnopopulistyczne zdobyły pluralizm lub większość głosów na skrajnie antymuzułmańskich platformach na Węgrzech, w Polsce i Czechach. W Europie Południowej, gdzie wyborcy współistnieli z dużą liczbą rzeczywistych uchodźców i migrantów, poparcie dla partii skrajnie prawicowych i etnopopulistycznych było znacznie niższe.
JAKIE SĄ KONSEKWENCJE POPULIZMU?
W jaki sposób partie populistyczne zmieniają konkurencję polityczną – i czy różne odmiany partii populistycznych inaczej kształtują systemy partyjne? Poza nasilającą się konkurencją w wymiarze gospodarczym i kulturowym, zmiany polityczne, które w literaturze powszechnie kojarzone są z populizmem, obejmują upadek partii głównego nurtu, rosnącą polaryzację i ataki na liberalne instytucje demokratyczne (dokładne studium przypadków europejskich zob.Wolinetz & Zaslove 2018).
Wszystkie partie populistyczne obiecują odwrócić losy partii establishmentu, których władza doprowadziła do polityki uprzywilejowanej elity. Sugeruje to, że powinniśmy zaobserwować spadek siły wyborczej partii głównego nurtu o ugruntowanej pozycji na korzyść populistycznych partii pretendentów. Obserwujemy to w wielu europejskich systemach partyjnych, ale nie we wszystkich (de Vries & Hobolt 2020). I chociaż wiele partii populistycznych można nazwać partiami pretendentów, poniżej widzimy, że wśród najpotężniejszych i najbardziej konsekwentnych partii populistycznych są od dawna konserwatywne partie głównego nurtu, takie jak Brytyjska Partia Konserwatywna w Wielkiej Brytanii i Fidesz na Węgrzech, które zostały przemodelowane przy użyciu etnopopulizmu (Wachudowa 2020).
Wszystkie partie populistyczne również przyjmują manichejskie podejście do polityki „dobro kontra zło”, choć z bardzo różnym stopniem intensywności. Sugeruje to, że powinniśmy zaobserwować większą polaryzację systemów partyjnych, definiowaną jako przegrywanie partii centrowych z partiami skrajnymi – lub w istocie partie centrowe wybierające ruch w kierunku skrajności. W ciągu ostatniej dekady polaryzacja kształtująca rywalizację polityczną w Europie, a także w Stanach Zjednoczonych miała przede wszystkim wymiar kulturowy. Uczeni identyfikują rosnącą polaryzację i malejące zaufanie między partiami i obywatelami zarówno jako przyczynę, jak i konsekwencję rządów etnopopulistów (Haggard i Kaufman 2021,Hetherington & Rudolph 2018,McCoy i in. 2018,Wachudowa 2020.Bustikowa (2019) pokazuje, że władza polityczna w rękach społecznie liberalnych partii GAL może zmobilizować wyborców do poparcia skrajnie prawicowych partii TAN – a ostatnie europejskie ruchy społeczne i wyniki wyborów sugerują, że jest również odwrotnie. Wydaje się, że sama partyjność zarówno maleje, jak i rośnie: przywiązanie partyzantów do starych głównych partii centrolewicowych i centroprawicowych rzeczywiście zmniejszyło się, jednak partie populistyczne, zwłaszcza dominujące rządzące partie etnopopulistyczne, czerpią korzyści z intensywnego partyjniactwa ze strony swoich głównych wyborców (Swolik 2019), co wiąże się z polaryzacją w systemie partyjnym. Z kolei dominujące rządzące partie etnopopulistyczne są silnie kojarzone z demokratycznym odstępstwem i pogonią za rentą, które legitymizują manichejską wizją konkurencji politycznej, co zbadam poniżej.
IDENTYFIKACJA PARTII POPULISTYCZNYCH I ZMIANA SYSTEMU PARTYJNEGO
Runda Chapel Hill Expert Survey (CHES) z 2019 r. pomaga zidentyfikować odmiany partii populistycznych oraz sposób, w jaki kształtują one treść i strukturę rywalizacji politycznej. Prosi ekspertów, aby ocenili wszystkie partie pod względem znaczenia retoryki antyestablishmentowej, która może służyć jako wskaźnik populizmu na poziomie partyjnym (jak wNorris i Inglehart 2019; w przypadku innych środków zobMeijers & Zaslove 2021).Ryciny 1–4pokazać znaczenie antyestablishmentowej retoryki dla każdej partii, pomagając zilustrować, że większość partii populistycznych wyraźnie odróżnia się od innych partii w tym zakresie. Te cztery liczby pokazują również znaczenie imigracji dla każdej partii, pomagając nam odróżnić partie etnopopulistyczne od lewicowych i centrowych partii populistycznych. Dla wykluczającej partii etnopopulistycznej, takiej jak Liga we Włoszech, zarówno retoryka antyestablishmentowa, jak i retoryka związana z imigracją są bardzo istotne. Dla kontrastu, dla integracyjnych lewicowych partii populistycznych, takich jak Podemos i Syriza, tylko apele antyestablishmentowe są niezwykle ważne dla tego, jak partia prezentuje się wyborcom. Dane CHES z 2019 r. pokazują również, że w przypadku większości partii etnopopulistycznych (wyjątkiem są brytyjscy konserwatyści)Blackington i Vachudova 2020).
Wykres 1 Stanowiska partii parlamentarnych w 2019 r. na Węgrzech iw Polsce. Dla każdej ze stron istotność retoryki antyestablishmentowej jest przeciwstawiana wymowie retoryki imigracyjnej. Dane pochodzą z rundy Chapel Hill Expert Survey (CHES) z 2019 r. (Bakkera i in. 2020). Skróty na Węgrzech: DK, Koalicja Demokratyczna; Fidesz-KDNP, Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa Fidesz-Węgierska Unia Obywatelska; JOBBIK, Jobbik-Ruch na rzecz Lepszych Węgier; LMP, Polityka może być inna; MSZP, Węgierska Partia Socjalistyczna. Skróty/tłumaczenia w Polsce: Konfederacja, Konfederacja Wolność i Niepodległość; Lewica, Wyjechali razem; Nowo, Nowoczesne; PiS, Prawo i Sprawiedliwość; PO, Platforma Obywatelska; PSL, Polskie Stronnictwo Ludowe; SLD, Sojusz Lewicy Demokratycznej; Wiosna, Wiosna.
Przejdę teraz do szkicu tego, jak partie populistyczne, które brały udział w rządzeniu, choć w niektórych przypadkach na krótko, przekształciły swoje systemy partyjne w ciągu ostatniej dekady. Osiem systemów partyjnych pokazanych na pozostałych rysunkach pomaga zilustrować obecne zróżnicowanie, obejmujące różne odmiany partii populistycznych, które dzierżyły różne ilości władzy politycznej. Sugerują, że chociaż obecne partie etnopopulistyczne miały największy wpływ na istotę rywalizacji politycznej, to lewicowe i centrowe partie populistyczne wywróciły do góry nogami istniejące struktury konkurencji, odgrywając rolę w turbulencjach i zmianach w najbardziej partyjnym systemie. Sugerują również, że czas sprawowania rządów sprawił, że lewicowe i centrowe partie populistyczne stały się bardziej zwykłymi partiami demokratycznymi, ale nie miało to podobnego łagodzącego wpływu na partie etnopopulistyczne.
Węgry i Wielka Brytania: dominujące partie konserwatywne przekształciły się w partie etnopopulistyczne
Na Węgrzech iw Wielkiej Brytanii dominujące partie konserwatywne głównego nurtu zostały przekształcone przez ambitnych przywódców politycznych w partie etnopopulistyczne w podobny sposób, jak Partia Republikańska w Stanach Zjednoczonych. Ryciny 5I6 przedstawiają, w jaki sposób systemy partyjne są spolaryzowane w wymiarze kulturowym między dominującym etnopopulistą zasiedziałym a fragmentaryczną, społecznie postępową opozycją. Zarówno Fidesz, jak i Brytyjska Partia Konserwatywna podjęły niezwykle skuteczne apele antyestablishmentowe, które odbiły się echem wśród wyborców z klasy robotniczej, twierdząc, że walczą z ponadnarodowymi elitami, które chcą umniejszyć kraj poprzez imigrację i integrację europejską. Rządząc od 2010 roku, obaj dokonali niesamowitych zmian: Węgry stały się reżimem autorytarnym, a Wielka Brytania opuściła Unię Europejską. Zarówno Fidesz, jak i Partia Konserwatywna wyparły skrajnie prawicowe partie: Fidesz, zawłaszczając skrajnie prawicowe stanowiska, a konserwatystów, „doprowadzając Brexit do końca. (Enyedi 2016); Rysunek 5 pokazuje, że od 2010 roku stał się intensywnie TAN. W ramach swojej transformacji obie partie usunęły umiarkowanych członków i wyciszyły wewnętrzną debatę partyjną. W Wielkiej Brytanii głębokie podziały wewnątrz Partii Konserwatywnej w pluralistycznym systemie wyborczym stworzyły okazję do przejęcia władzy przez etnopopulistów na wzór przejęcia Partii Republikańskiej w Stanach Zjednoczonych (Hobolt 2016). W żadnym przypadku duża większość parlamentarna urzędującego urzędującego nie odzwierciedla preferencji wyborców: w Wielkiej Brytanii system „pierwszy obok stanowiska” połączył się z fragmentacją opozycji spowodowaną probrexitowym stanowiskiem kierownictwa Partii Pracy, co wzmocniło wyniki Partii Konserwatywnej ; na Węgrzech ustalenie warunków gry w warunkach demokratycznego regresu poprawiło wyniki Fideszu.
Polska i Austria: skrajnie prawicowe partie, które stają się również partiami etnopopulistycznymi
W Polsce i Austrii od dawna skrajnie prawicowe partie, które opowiadają się za etnopopulizmem, skorzystały na wzroście poparcia w ciągu ostatniej dekady, wzmocnionym zwłaszcza kryzysem uchodźczym z 2015 roku. Ryciny 7I8 pokazują, że struktura konkurencji między partiami jest w obu krajach dość stabilna od 2010 roku, ale z rosnącą polaryzacją w wymiarze kulturowym.
W Polsce Prawo i Sprawiedliwość (PiS) wygrało wybory zarówno w 2015, jak i 2019 roku. Podobnie jak Fidesz na Węgrzech, czas PiS w rządzie uczynił go bardziej wykluczającym – bardziej natywistycznym, rasistowskim, seksistowskim i homofobicznym – w swojej etnopopulistycznej koncepcji prawdziwych i zasłużonych Polaków (Fomina & Kucharczyk 2016). Podobnie jak Fidesz, PiS pogłębił polaryzację społeczeństwa (Tworzecki 2019) oraz oczerniał partie opozycyjne, grupy obywatelskie, mniejszości, dziennikarzy i wielu innych jako „wrogów ludu”. Prowadzi politykę prawicy kulturalnej wspierającą tradycyjne wartości, ale także ekonomiczną lewicę w formie natywistycznej polityki socjalnej, która jest zgodna z preferencjami jej wyborców (Stanleya 2019). Podczas gdy PiS jest czasami klasyfikowany jako partia konserwatywna,Rysunek 7pokazuje, że zajmuje stanowiska równie mocno TAN, jak Austriacka Partia Wolności i Liga we Włoszech. W przeciwieństwie do węgierskiego systemu partyjnego, polski system partyjny obejmuje kilka partii opozycyjnych o heterogenicznych pozycjach zarówno w wymiarze ekonomicznym lewica-prawica, jak i kulturowym GAL-TAN. Te partie opozycyjne współpracowały przeciwko rządzącej partii etnopopulistycznej skuteczniej niż partie opozycyjne na Węgrzech czy w Wielkiej Brytanii – i zdecydowaniej rzucały wyzwanie władzy PiS, pomimo poważnej erozji instytucji liberalno-demokratycznych przez rządy PiS (Blackington i Vachudova 2020).
W Austrii Austriacka Partia Wolności (FPÖ) wyróżnia się jako skrajnie prawicowa partia o długiej tradycji, która została wciągnięta do rządu podczas ostatniej fali populizmu.Cyfra 8pokazuje, że system partyjny w Austrii jest spolaryzowany w wymiarze kulturowym GAL-TAN w sposób trwały. Dominująca w Austrii partia konserwatywna, Partia Ludowa (ÖVP), od dawna jest rozdarta między umiarkowanym i prounijnym stanowiskiem z jednej strony, a tradycyjnymi wartościami i silnym stanowiskiem antyimigracyjnym z drugiej. Jeśli chodzi o strategię partyjną, ÖVP została rozciągnięta między rządzeniem w całym centrum z partiami proeuropejskimi i GAL z jednej strony, a konkurowaniem o głosy i rządzeniem z bardziej intensywnymi TAN i eurosceptyczną FPÖ z drugiej. FPÖ zyskała na znaczeniu jako partia antypaństwowa protestująca przeciwko „rządowi wielkiej koalicji i jego klientelistycznym praktykom”, a później dodała silne ksenofobiczne i antyimigranckie apele (Kitschelt 2002, P. 185). W 2018 roku ÖVP utworzyła koalicję z FPÖ, tak jak zrobiła to wcześniej w 2000 roku. Jednak w przeciwieństwie do 2000 roku koalicja ÖVP-FPÖ nie została potępiona przez austriackich partnerów z UE, co jest oznaką zmieniającego się krajobrazu politycznego Europy (Błoto 2019, P. 138). Będąc u władzy, FPÖ wywarła silny wpływ na kształtowanie polityki poprzez agresywną politykę antyimigrancką i antyislamską, która dobrze pasuje do własnego programu ÖVP. Ale koalicja była krótkotrwała, ponieważ dwie osobliwości dzisiejszej skrajnej prawicy – przestępcze interesy dla osobistych i partyjnych korzyści oraz silne powiązanie z Rosją – ujawniły się w pełni w tak zwanej aferze na Ibizie, wraz z bardziej długotrwałymi problemami niekompetencja zawodowa (Sztuka 2011).
Włochy: Nowa Lewicowa Partia Populistyczna i Partia Etnopopulistyczna
W przeciwieństwie do Austrii różnice między włoskim systemem partyjnym w 2010 i 2019 roku są uderzające. Rysunek 9 ukazuje narodziny potężnej, lewicowo-populistycznej partii Ruchu Pięciu Gwiazd oraz skok w kontestacji i polaryzacji w wymiarze kulturowym. Ruch Pięciu Gwiazd to nowa anty-establishmentowa siła polityczna wzywająca ludzi do demokratycznego uczestnictwa w Internecie. Trudno go sklasyfikować: uczeni twierdzą, że mieści się on gdzieś pomiędzy inkluzyjną a wykluczającą koncepcją ludu (Czcionka i in. 2021). Od 2015 roku skrajnie prawicowa partia TAN zwana Ligą (dawniej Liga Północna) zyskała na znaczeniu i sile wyborczej pod rządami nowego, charyzmatycznego przywódcy, Matteo Salviniego. Chociaż Liga i Ruch Pięciu Gwiazd różnią się pod względem integracji i imigracji, zajmują zdecydowane stanowiska antyestablishmentowe, które obejmują sprzeciw wobec Unii Europejskiej (Ivaldiego i in. 2017,Verbeeka i in. 2018). Po wyborach w 2018 roku zwycięski Ruch Pięciu Gwiazd utworzył rząd z Ligą, której udział wyborczy skoczył do 17%. Ale podobnie jak etnopopulistyczna FPÖ w Austrii, Liga przesadziła. Rok później Ruch Pięciu Gwiazd utworzył zamiast tego rząd z lewicową Partią Demokratyczną GAL i przyjął bardziej mainstreamowe stanowiska (Moschella i Rodos 2020). Ze swojej strony Liga odcisnęła piętno na kształtowaniu polityki za pomocą okrutnej polityki wobec ciemnoskórych migrantów, a partia nadal nadaje rasistowskie i antyimigracyjne apele, które rezonują ze stabilną grupą zwolenników, którą dzieli z małą, ale rosnącą, ideologicznie podobna, partia Bracia Włosi (FdI/CN). Partie etnopopulistyczne i antyestablishmentowe prawdopodobnie skorzystają na trwającej fragmentacji i niestabilności we włoskich koalicjach rządzących.
Francja: nowa centrowa partia populistyczna wyzywana z wielu stron
We Francji, podobnie jak we Włoszech, zmiany między 2010 a 2019 rokiem są imponujące. Rysunek 10 pokazuje zanikanie głównych partii i pojawienie się La République en Marche! (LREM), kosmopolityczna, proeuropejska, technokratyczna partia prezydenta Emmanuela Macrona. LREM to prawdziwie nowy podmiot polityczny, który został ogłoszony jako lekko populistyczny kontratak skrajnej prawicy we Francji i całej Europie. LREM mierzy się z populistycznymi pretendentami, którzy zajmują skrajnie lewicowe stanowiska w wymiarze ekonomicznym i tymi, którzy zajmują mocno stanowiska TAN w wymiarze kulturowym (Rysunek 10). W wyborach w 2017 r. udział w głosach długoletniej skrajnie prawicowej partii Zjednoczenie Narodowe (wcześniej Front Narodowy) wzrósł do 8%, a jej liderka Marine Le Pen zdobyła 34% głosów w drugiej turze wyborów prezydenckich w tym roku . Chociaż LREM wygrał wybory parlamentarne w 2017 r. miażdżącą osuwiskiem, walczył o utrzymanie społecznego poparcia. Wśród wielu powodów, establishmentowe pochodzenie Macrona w połączeniu z jego silnym kosmopolitycznym, prounijnym stanowiskiem może postawić go w niekorzystnej sytuacji; odnoszący sukcesy populiści o podobnych korzeniach, tacy jak Boris Johnson i Viktor Orbán, stworzyli antyestablishmentowe referencje, pchając manichejską narrację „my kontra oni” na scenę europejską i cywilizacyjną. Margulies (2020) twierdzi, że w następnych wyborach LREM może zostać przyćmiony przez inne społecznie liberalne, kosmopolityczne partie; stare partie socjalistyczne i zielone mogą nawet zorganizować powrót. Bez względu na to, czy LREM przetrwa, czy nie, konkurencja w wymiarze kulturowym, jak również ekonomicznym, wydaje się być kontynuowana we francuskim systemie partyjnym (Gougou i Persico 2017).
Hiszpania i Grecja: nowe lewicowe partie populistyczne zahartowane przez rządy
W Hiszpanii i Grecji kryzys finansowy stworzył polityczną przestrzeń dla lewicowych partii populistycznych, by rzucić wyzwanie partiom głównego nurtu w wymiarze gospodarczym. Ryciny 11I12 ilustrują, w jaki sposób partie zajmujące lewicowe stanowiska w wymiarze ekonomicznym i inkluzywne stanowiska GAL w wymiarze kulturowym wzmocniły się w obu systemach partyjnych w latach 2010-2019. Wśród partii lewicowych GAL, Podemos w Hiszpanii i Syriza w Grecji, na pierwszy plan wysuwa się retoryka antyestablishmentowa o charakterze populistycznym. Podczas gdy obie zyskały na znaczeniu jako skrajnie lewicowe partie populistyczne, które niektórzy wyobrażali sobie jako lewicową rewolucję reprezentacji w polityce europejskiej, a przez innych jako zagrożenie dla porządku publicznego i demokracji, stały się one dość zwyczajnymi partiami, zarówno w rządzie, jak i poza nim, z silnie inkluzywnymi poglądami (Stavrakakis & Katsambekis 2014); w przeciwieństwie do Ruchu Pięciu Gwiazd wyraźnie podkreślają włączenie grup obcych, takich jak uchodźcy, migranci i mniejszości (Czcionka i in. 2021).
W Hiszpanii Podemos zawsze wspierał integrację europejską. Po wyborach w 2019 roku dołączyła do rządu koalicyjnego z Hiszpańską Socjalistyczną Partią Robotniczą. Partie skrajnie prawicowe, antyimigranckie i antyunijne były praktycznie nieobecne w hiszpańskim parlamencie, dopóki Vox nie przebił się w wyborach w 2019 r., zdobywając 15% głosów, handlując opozycją wobec katalońskiego ruchu secesjonistycznego.
W Grecji Syriza zdobyła władzę w wyborach w 2015 roku i rządziła z niewielkim koalicjantem do 2019 roku. Okres rządów Syrizy upłynął pod znakiem przekształcenia jej z partii antyestablishmentowej w proeuropejską partię rządzącą, zmuszoną do wprowadzenia trudnych, zgodnych z jej lewicowej populistycznej platformy w ramach trzeciego unijnego dofinansowania dla Grecji (Katsanidou i Otjes 2015). Podczas gdy Syriza przegrała z konserwatywną partią Nowa Demokracja, wybory w 2019 roku potwierdziły, że Syriza jest trwałym graczem w greckim systemie partyjnym, a także pokazały płynne przekazanie władzy spod rządów lewicowych populistów (Kyriazi 2019). W przeciwieństwie do Włoch, Grecja nie ma silnej partii etnopopulistycznej, mimo że wciąż stoi przed wyzwaniem opieki nad dużą liczbą migrantów przybywających drogą morską; łączny udział głosów skrajnie prawicowych partii oscylował wokół zaledwie 7% w ciągu ostatniej dekady. Podczas sprawowania urzędu Syriza rzeczywiście zmieniła politykę regionalną, negocjując porozumienie znad Prespy z sąsiednią Macedonią Północną, co najwyraźniej kosztowało ją głosy w wyborach w 2019 r. (Kyriazi 2019). Poprzednie greckie rządy przez ponad dwie dekady wykorzystywały spór o nazwę dla wewnętrznych korzyści politycznych z wielką szkodą dla perspektyw demokracji i członkostwa Macedonii Północnej w UE.
POPULIZM A JAKOŚĆ DEMOKRACJI: REPREZENTACJA PIONOWA, TAK; KONTROLE POZIOME, NR
Przeanalizowaliśmy dowody na to, że powstanie partii populistycznych ukształtowało rywalizację polityczną na różne sposoby. A co ze związkiem między populizmem a jakością demokracji? Uczeni postawili hipotezę, że partie populistyczne mogą zarówno poprawiać, jak i degradować demokrację, a wpływ zależy od stanowiska i ideologii partii. Z jednej strony partie populistyczne mogą zwiększyć partycypację i reprezentację, odwołując się do bezpośredniej, pionowej reprezentacji ludu. Mogą mobilizować obywateli do mobilizacji w sprawach, na których im zależy, takich jak walka z korupcją, i inspirować więcej osób do udziału w arenie politycznej. Mogą również stanowić ważny głos zwykłych ludzi w czasach kryzysu gospodarczego i politycznego (Stavrakakis & Katsambekis 2014). Dane sugerują, że partie populistyczne rzeczywiście zwiększają partycypację i poprawiają reprezentację pionową, zwłaszcza jeśli biorą udział w wyborach, ale pozostają w opozycji i należą do lewicy politycznej (Juon & Bochsler 2020). Lewicowe partie populistyczne z inkluzywną koncepcją ludu mogą również mieć pozytywny wpływ na prawa mniejszości (Huber & Schimpf 2017).
Z drugiej strony partie populistyczne mogą mieć negatywny wpływ na horyzontalne mechanizmy kontroli i równowagi oraz na uczciwość konkurencji politycznej. Chociaż nie wszystkie partie posługujące się populistycznymi apelami są kierowane przez aspirujących autorytarystów (Bonikowskiego 2017), na poziomie globalnym dane wskazują na skłonność do podważania instytucji demokratycznych. Uczeni argumentują, że rządy populistów z całego spektrum ideologicznego wiążą się z osłabieniem gwarancji instytucjonalnych, takich jak rządy prawa i przejrzystość państwa (Juon & Bochsler 2020; Zobacz też Haggard i Kaufman 2021, Huber & Schimpf 2017). Partie populistyczne kwestionują kompetencje i integralność partii głównego nurtu i konceptualizują elitę jako odrębną „kastę”, której interesy stoją w sprzeczności z interesami ludu (Ivaldiego i in. 2017). Przedstawiając się jako jedyni prawowici i godni zaufania przedstawiciele ludu, partie populistyczne sygnalizują napięcie z jednym z filarów liberalnej demokracji – konkurencją między partiami politycznymi na równych zasadach. Jednak na szczeblu europejskim dane wskazują na uderzającą różnicę: chociaż czas sprawowania rządów przekształcił lewicowe partie populistyczne Syriza, Podemos i Ruch Pięciu Gwiazd w bardziej zwyczajne partie demokratyczne, nie wydaje się, aby miało to podobny wpływ łagodzący na partie etnopopulistyczne. Rzeczywiście, to właśnie partie etnopopulistyczne u władzy podkopały instytucje demokratyczne w Europie w ciągu ostatniej dekady.
ETNOPOPULIZM I ODWRÓT DEMOKRATYCZNY W EUROPIE
Największym wpływem populizmu na systemy partyjne w Europie może nie być powstawanie nowych partii, nowych kwestii i nowych podziałów; mogą to być zmiany pola gry, na których odbywa się rywalizacja polityczna (Lewicki i Ziblatt 2018). Koncentrując się na wyborach dokonywanych przez przywódców politycznych sprawujących władzę, jedna z najszybciej rozwijających się obecnie literatury w polityce porównawczej dotyczy odstępstwa od demokracji (Waldner i pożądanie 2018) z rąk rządzących, którzy niszczą liberalne instytucje demokratyczne w celu wzmocnienia swojej władzy. Demokratyczne odstępstwo jest definiowane przez Bermeo (2016, P. 5; podkreślenie oryginału) jako „kierowane przez państwo osłabianie lub eliminowanie jakichkolwiek instytucji politycznych, które podtrzymują istniejącą demokrację” i przezWaldner i pożądanie (2018, P. 95) jako „pogorszenie jakości związanej z demokratycznym rządzeniem”. Na całym świecie „autorytarny populizm” (Norris i Inglehart 2019) była kojarzona z demokratycznym odstępstwem i inżynierią konstytucyjną (Stojan 2020) przez operatorów zasiedziałych, którzy sytuują się po lewicy gospodarczej (Wenezuela, Ekwador) i częściej po prawicy kulturalnej (Turcja, Indie, Brazylia, Izrael, Stany Zjednoczone) (zob.Pappas 2019). Sztuka (2020) twierdzi jednak, że populizm nie jest cechą charakterystyczną partii angażujących się w praktyki autorytarne, a zatem badania przypisujące cofanie się wzrostowi globalnego populizmu są mylące.
Demokratyczny regres w Europie w ciągu ostatniej dekady był dziełem partii zasiadających w postkomunistycznej Europie, które zajmują stanowiska antyestablishmentowe i TAN oraz posługują się silnymi hasłami etnopopulistycznymi (Wachudowa 2020). W wyniku rządów Fideszu od 2010 roku Węgry są obecnie reżimem autorytarnym. W Polsce PiS rządzi od 2015 roku i radykalnie zniszczył liberalną demokrację. W Czechach rządy koalicyjne kierowane przez partię ANO, która przedstawia się jako antykorupcyjna, technokratyczna, liberalna partia, przejęły administrację państwową i kształtowanie polityki w interesie oligarchii i przestępczości (Bustikova & Guasti 2019, Hanley i Wachudowa 2018, Havlik 2019). Uczeni wskazują na wariacje na temat etnopopulizmu i erozji demokracji również w innych postkomunistycznych państwach UE (między innymi Barton Hronešová 2021, Džankić & Keil 2017, Lorenz i Anders 2021, Zankina 2016). Rodzi to wiele nowych zagadek, które grupuję w cztery obszerne obszary badań: W jaki sposób sprawujący władzę usprawiedliwiają odstępstwo? Jakich metod używają, by zdobyć władzę? Co dają swoim wyborcom? A jak mierzymy, czy i w jakim stopniu doszło do odstępstwa? W tej sekcji krótko przyjrzę się każdemu po kolei.
Uzasadnienie
Partie etnopopulistyczne opowiadają się za większościową koncepcją demokracji, która odzwierciedla wolę ludu. Logika demokracji większościowej, akceptowana również przez radykalną prawicę, pomaga usprawiedliwić demokratyczne odstępstwo na dwa krytyczne sposoby. Po pierwsze, uprzywilejowuje wolę zasłużonych ludzi nad prawami mniejszości (Canovan 1999) – i dlatego zwykle towarzyszy mu oczernianie grup kwestionujących tradycyjne wartości, w tym kobiet i członków społeczności LGBTQ. 3 Po drugie, przedstawia rządzących etnopopulistów jako jedynych obrońców interesów prawdziwych ludzi przed grabieżczą elitą. Partyjność wywołana przez partie etnopopulistyczne i autorytarne może być tak intensywna, że rządy rywalizujących ze sobą partii są postrzegane jako wyniszczające – zagrożenie, które usprawiedliwia demokratyczny regres nawet w przypadku obywateli, którzy w inny sposób wspierają instytucje demokratyczne (Swolik 2019). Użycie języka manichejskiego pomaga legitymizować decyzje polityczne (Barta i in. 2020), a także manewry mające na celu odsunięcie od władzy rzekomo niebezpiecznych elit opozycyjnych za wszelką cenę (Grzymała-Busse 2019b, Müller 2017). Etnopopuliści w Polsce i na Węgrzech wzmocnili tę tezę w dość niezwykły sposób, twierdząc, że w 1989 roku siły opozycji zdradziły naród, zmawiając się z komunistami. Dlatego nie wystarczy trzymać opozycję poza urzędem; rządzący muszą otrzymać nadzwyczajną władzę, aby cofnąć ten historyczny błąd i ostatecznie uwolnić kraj od komunizmu (Kubik & Bernhard 2014). Jest to akceptowane przez bazę, mimo że, jak na ironię, rządy Fideszu i PiS stosują wiele takich samych metod kontrolowania państwa – i łączenia partii z państwem – jakich używały reżimy komunistyczne przed 1989 r. (Ekiert 2020, Enyedi 2020, Sadurskiego 2019, Scheppele 2013). Rzeczywiście, kiedy wykorzystują kontrolę informacji do konstruowania alternatywnych rzeczywistości dla swoich zwolenników, etnopopuliści w szerszym ujęciu wydają się dzielić niezwykłą odporność w obliczu hipokryzji (Wachudowa 2020).
Metody
Urzędnicy zamierzający wzmocnić i rozszerzyć swoją władzę poprzez demokratyczne odstępstwo, zastosowali szeroki wachlarz podobnych metod.Wachudowa (2020)pokazuje, że na Węgrzech, w Polsce i Czechach partie, które zdobyły władzę, stosując schemat etnopopulistycznych apeli, oparły się na towarzyszącym podręczniku niszczenia instytucji demokratycznych. Urzędnicy wykorzystują logikę demokracji większościowej, aby uzasadnić działania mające na celu kontrolę procesu kształtowania polityki; wykluczenie ekspertów i podmiotów społeczeństwa obywatelskiego (Barta i in. 2020); wyeliminować niezależne media; oraz kontrolować życie kulturalne, akademickie, artystyczne i gospodarcze kraju. Korzystają z finansowanych przez państwo mediów, grup krajowych i instytucji — ministerstw, muzeów, instytutów historycznych, uniwersytetów i instytucji kulturalnych — do szerzenia nieliberalnych narracji w społeczeństwie. (Enyedi 2020, Greskovits 2020, Grzymała-Busse 2019b, Sadurskiego 2019). Zabrali się za demontaż liberalnej demokracji, ponieważ w swej istocie etnopopulizm jest strategią mającą na celu położenie kresu rotacji politycznej i poszerzenie możliwości pogoni za rentą. Jak (Waldner i pożądanie (2018, P. 110) twierdzą, że sprawujący urząd „nie są już usatysfakcjonowani graniem ściśle według zasad, przegrywaniem z wdziękiem i ponownym rywalizowaniem w następnej rundzie”.
Urzędnicy znoszą również ograniczenia w pogoni za rentą i przejmują części gospodarki, aby wzmocnić swoją władzę polityczną (Magyar 2016,Adam 2019), mimo że, jak na ironię, wygrywają wybory, stosując mocne apele antykorupcyjne. To, co zasługuje na więcej badań, to sposób, w jaki partie etnopopulistyczne celowo łączą neoliberalną politykę gospodarczą z liberalną demokracją. Spierają się przeciwko liberalizmowi jako takiemu, jednocześnie sygnalizując, że odejście od neoliberalnej polityki gospodarczej wymaga również demontażu liberalnej demokracji. Tymczasem kontynuują wiele polityk neoliberalnych (Bohle & Greskovits 2019) i wzbogacają się, dostosowując podatki, eliminując zabezpieczenia środowiskowe, odrzucając naukę o klimacie oraz obniżając lub zmieniając przepisy z korzyścią dla własnych firm.
Dodatkowym źródłem władzy było uczenie się i wzajemna pomoc, jakie miały miejsce wśród etnopopulistycznych reżimów na europejskich i światowych scenach. Przez lata stanowiska partii politycznych na wschodzie UE były „łagodzone” przez wpływ UE (Wachudowa 2005, 2008), ale teraz sytuacja się odwróciła: rządzący etnopopuliści chronią się nawzajem przed sankcjami za łamanie zasad i wartości UE oraz przysługami handlowymi z autorytarnymi reżimami, które zamierzają udaremnić tworzenie polityki UE (Kelemen 2020, Meunier & Vachudova 2018). Podczas gdy skrajnie prawicowe partie historycznie koncentrowały się na nienawiści do sąsiednich narodów, dzisiejsi etnopopuliści zidentyfikowali elastyczną grupę wspólnych wrogów skupionych na islamie, instytucjach międzynarodowych, społeczności LGBTQ i kosmopolitycznych elitach – oraz wspólny zestaw przyjaciół, takich jak administracja Trumpa i reżim Putina, który wspierał partie etnopopulistyczne i skrajnie prawicowe w całej Europie (Enyedi 2020, Orenstein 2019).
Korzyści
Co dotychczasowi kandydaci byli w stanie zapewnić swoim wyborcom? Fidesz i PiS połączyły etnopopulistyczne apele na kulturalnej prawicy ze stanowiskami na rzecz redystrybucji i szowinizmu socjalnego na lewicy gospodarczej. Podobnie jak FPÖ i Liga, będąc u władzy, prowadziły intensywną retorykę i politykę sprzeciwiającą się imigracji osób kolorowych, a także, w bardziej zróżnicowany sposób, wspierające to, co nazywają tradycyjnymi wartościami. Dołączyli także do skrajnie prawicowych partii w całej Europie, przyjmując natywistyczną politykę socjalną, która zaspokaja potrzeby wyborców z klasy robotniczej, rozgniewanych nierównością i sprzeciwiających się imigracji (Gingrich i Häusermann 2015, Magni 2020, Rovny i Polk 2020). Będąc u władzy, Fidesz i PiS zaoferowały ukierunkowaną, zorientowaną demograficznie politykę społeczną, aby wspierać tradycyjne rodziny i wzmacniać tych, których identyfikują jako naród. Rządy PiS i Fideszu mogą sobie pozwolić na kupowanie głosów hojnymi świadczeniami na dzieci (Grzebalska & Kováts 2018), ale tylko w Polsce ograniczyły ubóstwo i nierówności, podczas gdy na Węgrzech takie płatności to „dobrobyt dla bogatych” (Szikra 2018).
Pomiar
Wyzwaniem dla naukowców jest to, jak zmierzyć, czy i jak intensywnie następuje regres demokratyczny. Pogoń za większą władzą jest chyba powszechna wśród rządzących, więc gdzie kończą się normalne zachowania polityczne, a zaczynają odwrotne manewry? Waldner i Lust (2018) badają istniejące wskaźniki typu reżimu i wyjaśniają, dlaczego nie nadają się one do pomiaru zmiany reżimu. Scheppele (2013) pokazuje na przykład, jak Fideszowi udało się przez lata wdrożyć wiele reform, które wydawały się możliwe do zaakceptowania w izolacji – i prawie nie zmieniły różnych wskaźników – ale razem przyczyniły się do wyeliminowania liberalnej demokracji. Haggard i Kaufman (2021) porównali i wykreślili regres za pomocą różnych wskaźników i podkreślili mocne strony zbioru danych Varieties of Democracy (Coppedge i in. 2020). Niektórzy uczeni opowiadają się za dychotomiczną miarą odstępstwa opartą na obecności lub braku formalnych zmian instytucjonalnych, aby zapobiec rozciąganiu pojęciowemu (Bakke i Sitter 2020). Inni opowiadają się za ciągłą miarą demokratycznego odstępstwa, która uwzględnia szerszy zestaw zmian w ustroju (Haggard i Kaufman 2021, Vachudova 2020). Zmiany te mogą obejmować wymazanie nieformalnych norm – na przykład koniec przejrzystości i reprezentacji partii opozycyjnych w organach państwowych lub finansowanych przez państwo (Dimitrova 2018, Grzymala-Busse 2019b). Mogą również obejmować bardziej tajne działania, takie jak kooptacja służby cywilnej, sądownictwa, policji, mediów i organów regulacyjnych na rzecz interesów oligarchicznych i przestępczych (Hanley i Vachudova 2018). Mogą nawet wynikać z wypowiedzi – z oświadczeń wybieranych lub mianowanych urzędników, którzy piętnują polityków opozycji jako wrogów lub demonizują grupy obywateli ze względu na ich płeć, pochodzenie etniczne, orientację seksualną i religię w sposób, który może podważyć fundamentalne zasady liberalno-demokratyczne zasada równej ochrony prawnej (Vachudova 2020).
WNIOSEK
Systemy partyjne w wielu krajach europejskich zmieniły się zasadniczo w ciągu ostatniej dekady, ponieważ populistyczne partie z ekonomicznej lewicy, centrum i prawicy kulturalnej ożywiły polityczną rywalizację w wymiarze ekonomicznym i kulturowym. Partie głównego nurtu podupadły, polaryzacja wzrosła, a rywalizacja w wymiarze kulturowym nasiliła się, a nawet stała się dominująca. Nowe lewicowe i centrowe partie populistyczne wywróciły do góry nogami istniejące struktury konkurencji w niektórych z ośmiu zbadanych przeze mnie przypadków. Jednak to nie polityczni outsiderzy, ale długoletnie partie konserwatywne i skrajnie prawicowe, przemodelowane przy użyciu etnopopulizmu, miały największy wpływ na istotę rywalizacji politycznej i trajektorię polityki wewnętrznej.
Stanowiska, jakie populistyczne partie prawicy kulturalnej i lewicy gospodarczej zajęły w Europie w ciągu ostatniej dekady, są pod wieloma względami głęboko odmienne — zwłaszcza jeśli chodzi o to, czy przyjmują one inkluzyjną koncepcję ludzi, czy też wykluczającą, która wykorzystuje kozły ofiarne zmarginalizowanych grup. Jeszcze bardziej uderzające jest to, jak różnie rządzili, co wskazuje, że odmiany populizmu powinny kształtować nasze oczekiwania co do tego, co się dzieje, gdy rządzą populiści. U władzy lewicowe partie populistyczne zbliżyły się do zwykłych, czasem nawet odrzucając antysystemowe i antyunijne stanowiska. Z kolei partie etnopopulistyczne zdemontowały instytucje demokratyczne, aby skoncentrować władzę i zapobiec rotacji. Węgry są obecnie reżimem autorytarnym, chcącym pomóc podobnie myślącym rządzącym podążać podobną drogą. Orbán kwestionuje legitymację Unii Europejskiej, dążąc do oddzielenia jej od liberalnej demokracji i zakłócania decyzji dotyczących polityki wewnętrznej i zagranicznej w zamian za przysługi innych autorytarnych reżimów (Meunier i Vachudova 2018). Dopiero okaże się, czy rok 2021 przyniesie zmianę losu na arenie międzynarodowej, gdy etnopopulistyczni przywódcy stracą poparcie Waszyngtonu i staną w obliczu większej determinacji przywódców UE w sankcjonowaniu odstępstw od demokracji.
W całej Europie partie etnopopulistyczne z podobnymi kampaniami wyborczymi odnotowały wzrost popularności, co wskazuje na to, że treść politycznej kontestacji na wschodzie i zachodzie jest w pewien sposób zbieżna. Jednak chociaż Brexit należy uznać za samoistną formę odstępstwa (McEwan 2020), poza tym odstępstwo miało miejsce prawie wyłącznie na wschodzie. Teoretyzowano, że postkomunizm jest „podatnością na zagrożenia w tle” (Waldner i Lust 2018) związaną z odstępstwem od demokracji. Czy można to przypisać odmiennym postawom wśród postkomunistycznych obywateli lub innym dziedzictwom płynącym z komunistycznej lub przedkomunistycznej przeszłości? Gdy aspirujący autorytarni przejmą władzę, jeśli tylko nadarzy się taka okazja, starają się naprawić polityczne szanse na swoją korzyść (Bakke i Sitter 2020). Czy postkomunistyczni rządzący są lepiej zorientowani w zdobywaniu państwa, czy też postkomunistyczne instytucje demokratyczne są po prostu słabe i łatwe do demontażu? O ile można by się spodziewać, że gdyby FPÖ w Austrii lub Liga we Włoszech zdobyły większość parlamentarną, to chciałyby podążać tą samą drogą, co Fidesz na Węgrzech i PiS w Polsce, możemy zapytać, co powstrzymuje ich przed uzyskaniem takiej większości, a także czy, gdyby tak było, instytucje krajowe poradziłyby sobie lepiej w odparciu ataku.
Trzeci szok w Europie od dwóch dekad, kryzys związany z koronawirusem, kształtuje obecnie systemy partyjne w całej Europie. W państwach, w których odwrót już ma miejsce, wczesne dowody wskazują, że pandemia wzmacnia rękę rządzących, którzy demontują demokrację (Ádám 2020, Bustikova i Baboš 2020). Jednak w całej Europie poważne pogorszenie koniunktury gospodarczej, mniejsza imigracja i większe zapotrzebowanie na kompetentny rząd mogą odepchnąć rywalizację partyjną od wymiaru kulturowego i z powrotem skierować się ku sprawom o wymiarze gospodarczym. Kiedy gospodarki się ożywią, lepsze państwa opiekuńcze, inwestycje w edukację, więcej regulacji rynku, ambitna polityka walki ze zmianami klimatycznymi i rosnąca koordynacja międzynarodowa mogą jeszcze wzmocnić zaawansowane demokracje kapitalistyczne, które, jak argumentują Iversen i Soskice (2020), historycznie były bardzo odporne i nadal wykazują wielką obietnicę.
Milada Anna Vachudova
Department of Political Science, University of North Carolina, Chapel Hill, North Carolina 27599, USA; email: vachudov@email.unc.edu
oświadczenie o ujawnieniu
Autor nie jest świadomy żadnych powiązań, członkostwa, finansowania lub holdingów finansowych, które mogłyby być postrzegane jako wpływające na obiektywizm tej recenzji.
podziękowanie
Dziękuję Courtney Blackington, Lence Bustikovej, Catherine de Vries, Sethowi Jolly’emu, Timowi Haughtonowi, Hannie Kleider, Gary’emu Marksowi i Martinowi Naunovowi, a także anonimowym recenzentom za bardzo pomocne komentarze dotyczące wcześniejszych wersji. Dziękuję również Courtney Blackington za doskonałą pomoc w badaniach. Jestem wdzięczny za spostrzeżenia uczestników konferencji i seminariów w Europejskim Instytucie Uniwersyteckim, King’s College London i Princeton University oraz członkom zespołu Chapel Hill Expert Survey (CHES).
Copyright © 2021 by Annual Review. Ta praca jest objęta licencją Creative Commons Attribution 4.0 International License, która zezwala na nieograniczone użytkowanie, dystrybucję i powielanie na dowolnym nośniku, pod warunkiem podania oryginalnego autora i źródła. Zobacz linie kredytowe obrazów lub innych materiałów stron trzecich w tym artykule, aby uzyskać informacje o licencji.
Link do artykułu: https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev-polisci-041719-102711
Obraz wyróżniający: Rysunek z 1896, na którym William Bryan, zagorzały zwolennik populizmu, połyka symbol amerykańskiej Partii Demokratycznej. Autorstwa US „Judge” magazine, 1896., Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3225895
