„Bibliografia katolickich czasopism religijnych w Polsce 1918–1944”[1] obejmuje aż 1005 pozycji, a przecież swoje pisma wydawały również pozostałe kościoły chrześcijańskie (protestanckie i prawosławny) oraz przedstawiciele innych związków wyznaniowych (m.in. wyznania mojżeszowego). W swojej relacji przywołuję głównie pisma katolickie, o bardzo szerokim zasięgu, adresowane do dzieci i młodzieży szkolnej, zwracając szczególną uwagę na te, które więcej miejsca poświęcały zagadnieniom teatru amatorskiego, a zwłaszcza szkolnego. Swoje pisma, i to w znaczącym nakładzie (od 180 do 200 tys. egzemplarzy), wydawały związane z Kościołem organizacje młodzieżowe, np. Katolicki Związek Młodzieży Męskiej, Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej, Związek Sodalicji Mariańskich („Cześć Marji” – miesięcznik sodalicji mariańskich uczennic szkół średnich czy Związek Katolickiej Młodzieży Akademickiej, zakłady naukowe prowadzone przez księży lub zakonnice (np. urszulańskie „Dziś i Jutro” czy jezuicki „Przegląd Chyrowski”), diecezje (np. wydawane w latach 1930–39 w Łucku „Życie Katolickie”, wydawany we Włocławku „Tygodnik Polski”) oraz niektóre parafie.
Zjednoczenie Katolickich Stowarzyszeń Młodzieży wydawało miesięcznik „Scena Oświatowa”, który podobnie jak wydawany przez ZNP „Teatr w Szkole” – powstał w 1934 roku. Redaktorem naczelnym ”Sceny Oświatowej” była Maria Żukowska. Pismo to publikowało artykuły i materiały religijne przeważnie dla Katolickich Stowarzyszeń Młodzieży, a wśród nich sztuki teatralne i propozycje inscenizacyjne dla scen prowadzonych przez młodzież zrzeszoną w tym stowarzyszeniu. Pojawiały się tu również artykuły o celach i zadaniach teatru oraz aktywności teatralnej młodzieży, odnoszące się do praktyki scen szkolnych a także o charakterze instruktażowym.
Do najpopularniejszych pism religijnych dla dzieci należał tygodnik „Mały Przewodnik”, adresowany do dzieci młodszych i miesięcznik „Mały Światek” skierowany do dzieci starszych. Pismo „Mały Przewodnik” zagadnień teatru szkolnego nie podejmowało, jedynie w okresach przedświątecznych pojawiały się w nim sporadycznie informacje o historii szopek. „Mały Światek”, którego redaktorem naczelnym był Henryk Szuman, wydawany był przez Zjednoczenie Młodzieży Polskiej w Poznaniu; zamieszczano w nim wiele drobnych utworów scenicznych (obrazki, komedyjki, bajki). Wśród autorów byli: Maria Czerska Mączyńska („Skrzypce Janka”), Paula Wężykowa („Powrót wiosny”, „Wanda”)[2], Antonina Tyrolska („Wilk Gubbio”), Maria Bogusławska[3]. Obrazek sceniczny w 3 odsłonach „Wilk z Gubbio” Tyrolskiej redakcja zamieściła w związku z rokiem jubileuszowym św. Franciszka[4]. Prezentowane w „Małym Światku” sztuki miały często charakter religijny, ale obok nich pojawiały się też bajki lub obrazki sceniczne tworzone na podstawie legend. Na łamach tego pisma znajdujemy również artykuły popularyzujące jasełka[5] oraz przedstawienia związane z niektórymi obyczajami ludowymi[6]. Pewną formą propagowania teatru szkolnego było również zamieszczanie (sporadyczne) w tym czasopiśmie zdjęć zespołów teatralnych nadsyłanych przez młodzież lub jej opiekunów[7]. Pojawiały się też informacje o istniejących w różnych regionach Polski teatrzykach szkolnych. W okresach przedświątecznych publikowano tu wiadomości o szopkach i jasełkach oraz materiały opisujące technikę budowania i wystawiania szopek.
Zamieszczane w czasopismach katolickich propozycje repertuarowe to głównie „obrazki sceniczne”, „deklamacje chórowe” lub „solowe”, „fragmenty dramatyczne”, „dialogi”, „scenki” i „żywe obrazy”. Występują one bądź jako formy samodzielne, bądź w najróżniejszych kompozycjach. Czasami spotykamy większe formy dramatyczne, wśród nich jednoaktówki autorstwa popularnych wówczas pisarzy. Podobnie jak w innych pismach dla dzieci są to bajki, obrazki sceniczne zbudowane na podstawie legend, komedyjki o charakterze obyczajowym, utwory o tematyce historycznej (pojawiające się najczęściej z okazji takich rocznic narodowych jak Wiktorii Wiedeńskiej, Konstytucji 3 Maja, Powstania Styczniowego, odzyskania niepodległości, Cudu nad Wisłą, rocznicy śmierci marszałka Piłsudskiego), teksty związane ze Świętem Matki, Świętem Lasu, Dniem Oszczędności i imieninami prezydenta Rzeczypospolitej oraz teksty religijne. W prasie katolickiej pojawiały się też sztuki o charakterze antysemickim, lub – jak określa to Maria Stykowa w celu – obrony Polaków przed „żywiołem żydowskim”[8] [!?]. Autorka przytacza dwa przykłady takich przedstawień „Swój – do swego – po swoje” i „Handel…handel…”[9]. Wśród tekstów religijnych najliczniejsze są jasełka (wraz z innymi materiałami bożonarodzeniowymi i noworocznymi) oraz utwory hagiograficzne i maryjne, w których uwidacznia się szczególnie kult Niepokalanej, Królowej Polski oraz Matki Bożej Zielnej. Bohaterami tekstów hagiograficznych są: św. Stanisław Kostka, św. Jan Bosco, św. Bernadetta, św. Józef, św. Michał, św. Antoni Padewski, św. Teresa od Dzieciątka Jezus, św. Andrzej Bobola, św. Dorota, ks. Piotr Skarga. Spotykamy też scenariusze poświęcone kilku świętym i błogosławionym Polkom: Salomei, Kindze, Jadwidze Śląskiej, Bronisławie, królowej Jadwidze i Jolanci[10]. Pojawia się też tematyka martyrologiczna: unitów[11] prześladowań chrześcijan w Meksyku[12]. Utwory związane z kultem Chrystusa to przede wszystkim misteria Wielkiego Tygodnia oraz teksty poświęcone Chrystusowi Królowi[13]. Wśród innych tematów ewangelicznych spotykamy następujące: rzeź niewiniątek, miłosierny Samarytanin, syn marnotrawny, panny mądre i głupie. Odrębną grupę stanowią teksty modlitewne – uscenicznione modlitwy. Istnieje parę utworów ku czci papieża, a także o tematyce misyjnej. Problematykę eschatologiczną reprezentuje tylko jeden utwór – „Rozmowa Panienki ze Śmiercią” Kaspra Miaskowskiego[14].
Podobnie jak wydawcy większości czasopism dla dzieci i młodzieży, twórcy prasy katolickiej zdawali sobie sprawę z siły scen amatorskich publikowali liczne propozycje utworów scenicznych. Pod względem repertuaru dziecięce i młodzieżowe pisma religijne różniły się jednak od pism świeckich. Mimo że czasami publikowali w nich ci sami autorzy, to znacznie częściej niż w pismach świeckich pojawiały się tu, co oczywiste, utwory o tematyce religijnej, znacznie więcej uwagi zwracano też na wartości wychowawcze.
Piotr Kotlarz
Przypisy:
[1] Por.: Bibliografia katolickich czasopism religijnych w Polsce 1918–1944, oprac. i red. Z. Zieliński, Lublin 1981.
[2] P. Wężykowa, Powrót wiosny.
Obrazek sceniczny w jednej odsłonie, „Mały Światek” 1927, nr 4, s. 52–54; por. też P. Wężykowa, Wanda. Obrazek sceniczny w 4 odsłonach, „Mały Światek” 1927, nr 6, s. 83–85.
[3] M. Bogusławska, Na podwórku kamieniczki pod Jeleniem. Komedyjka w 1 odsłonie, „MałyŚwiatek” 1925, nr 3, s. 57–58; nr 5, s. 70–71; nr 6, s. 91–91; nr 7, s. 107–109.
[4] Por.: A. Tyrolska, „Wilk z Gubbio” (Ku czci Franciszka w roku jubileuszowym), „Mały Światek” 1927, nr 10, s. 148–150.
[5] Por.: Pierwsze jasełka w Polsce (Według „Baranek w jasyrze” Deotymy, „Mały Światek” 1927, nr 1, s. 2–3.
[6] Np. obyczaj chodzenia z turoniem. Por.: Z. Gloger, Nasze ostatki i Popielec, „Mały Światek” 1925, nr 2, s. 26–28.
[7] Np. zdjęcie: Teatrzyk dziecięcy w Augustowie na Litwie, przedstawiające grupkę dzieci 7-klasowej szkoły powszechnej, które odegrały w dniu 1 marca na cel „miesiąca książki polskiej” sztukę „Kopciuszek”. Zdjęcie przesłał ks. Makiel, „Mały Światek” 1927, nr 5, s. 72.
[8] M. B. Stykowa, dz. cyt., s. 291. 1692 H. Jakowska, Swój – do swego – po swoje! Rewia, „Scena Oświatowa” 1937, nr 4, s. 28–29;
[9] Taż, Handel…handel. Skecz, „Scena Oświatowa” 1939, nr 5, s. 36–39. 399
[10] Usłysz,Królowo! Fragment sceniczny, „Młoda Polka” 1930, nr 5 s. 129–130.
[11] Por.: A. Nagórska, Misterium, „Dziś i Jutro” 1929, nr 7 s. 155–158.
[12] Por.: S. Maria-Alicja, Meksyk. Dramat w 6-ciu odsłonach osnuty swobodnie na tle powieści Stefana Incze (Alberta Bangh`i TJ), „Życie Katolickie” 1937, nr 15–24.
[13] Por.: Na Jubileusz Odkupienia, „Kierownik Stowarzyszeń Młodzieży” 1933, nr 4 s. 120–124.
[14] Por.: M. B. Stykowa, Młodzieżowy teatr religijny w dwudziestoleciu międzywojennym, [w:] Dramat i teatr sakralny, pod red. I. Sławińskiej, W. Kaczmarka, W. Sulisza, M. B. Stykowej, Lublin 1988, s. 288–289.
Obraz wyróżniający: Turoń, Muzeum Etnograficzne w Krakowie. Autorstwa ImreKiss Łukasz S. Olszewski – Praca własna, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7272934
