15.4 C
Gdańsk
wtorek, 8 października, 2024

Śmierć w czasie pandemii: toskański cmentarz cholery w Benabbio (1855) / Antonio Fornaciari

0
294

Ryc. Dwa przykłady pochówków z cmentarza cholerycznego w Benabbio (Lucca) we Włoszech. Zwróć uwagę na nienormalną i niekonwencjonalną postawę ciał, niewielką ilość wapna na ciałach i niewielką szerokość grobów.

Rycina za artykułem: ANTONIO FORNACIARI, VALENTINA GIUFFRAHE, The 1854-55 CHOLERA PANDEMIC IN TUSCANY AND THE CHOLERA CEMETERY OF THE VILLAGE OF BENABBIO;  Department of Translational Research and New Technologies in Medicine and Surgery, University of Pisa. PDF – file:///C:/Users/andrz/Downloads/The+1854-55+cholera+pandemic+in+Tuscany+and+the+cholera+cemetery+of+the+village+of+Benabbio.pdf

Streszczenie

Cholera była jednym z największych zabójców XIX wieku. Fale pandemii, które miały miejsce w latach 1823–1899, spowodowały śmierć setek tysięcy osób w regionie Morza Śródziemnego i w całej Europie. Jednak wykopaliska na cmentarzach cholerycznych są bardzo rzadkie. W artykule przedstawiono wyniki wykopalisk na cmentarzu cholerycznym w Benabbio, górskiej wiosce niedaleko Lukki (północno-zachodnia Toskania), w której późnym latem i wczesną jesienią 1855 roku wybuchła cholera, powodując śmierć 46 osób na około 900 mieszkańców. Wykopaliska umożliwiły po raz pierwszy odkrycie cech materialnych cmentarza cholerycznego. Wyniki stanowią nowe źródło do antropologicznego odczytania reakcji społeczności wobec kryzysu śmiertelności, która oscylowała pomiędzy akceptacją narzuconych przez władzę przepisów a lokalnymi strategiami oporu.

Podobne treści oglądane przez innych

Wstęp

W połowie 1855 r. toskańska wioska Benabbio padła ofiarą trzeciej światowej pandemii cholery (1846–1860). Położona w górach Lukki wioska mocno ucierpiała, co zmusiło społeczność do zapewnienia nowych zapasów dla zmarłych. W latach 2007–2011 powstały cmentarz choleryczny został całkowicie zbadany przez oddział paleopatologii Uniwersytetu w Pizie (A. Fornaciari, Cariboni i in. 2010 ). W artykule, po krótkim zilustrowaniu historii rozprzestrzeniania się cholery w Toskanii oraz środków sanitarnych wdrożonych przez władze publiczne w celu przeciwdziałania pandemii, zaprezentowano wyniki badań archeologicznych na cmentarzu cholerycznym w Benabbio. Informacje pochodzące ze źródeł historyczno-medycznych i archiwalnych porównuje się z tym, co wyszło z wykopalisk pochówków i badań szkieletów ofiar cholery. Wyłania się obraz, w którym pod presją pandemii praktyki pochówkowe odbiegają od tradycyjnych norm, ale mieszkańcy jedynie częściowo przestrzegają nowo narzuconych przepisów sanitarnych.

Archeologia pandemii

W ostatnich latach tematyka pandemii wzbudziła zainteresowanie badaczy z różnych dyscyplin, nie tylko archeologii, a także nabrała tempa w związku z panującą pandemią Covid-19, o czym świadczą liczne publikacje archeologiczne i opracowania poświęcone problematyce społeczno-kulturowej wpływ pandemii (Ogundiran 2020 ; Gamble i in. 2021 ; Gutiérrez i Cameron 2021 ). Badania bioarcheologiczne i paleomolekularne szczątków ludzkich z masowych grobów i cmentarzy pandemicznych jeszcze bardziej pogłębiły wiedzę na temat pandemii dżumy od prehistorii do czasów współczesnych (A. Fornaciari 2017 ; Keller i in. 2019 ; Rascovan i in. 2019 ; Spyrou i in. 2019 ) . Druga pandemia dżumy nawiedziła świat zachodni i śródziemnomorski w latach 1347–1351 wraz z czarną śmiercią i powtórzyła się kilka razy. Najważniejszymi epidemiami dżumy były dżuma mediolańska (1630), wielka dżuma londyńska (1665–1666) i dżuma marsylska (1720–1722) (Alfani i Murphy 2017 ), ale lokalne ogniska dżumy występowały aż do na początku XIX wieku w miejscach takich jak Malta (Calvert 1815 ; Eckert 2000 ). Wykopaliska w pochówkach ofiar zarazy drugiej pandemii współczesności prowadzono na obszarze Morza Śródziemnego, zwłaszcza we francuskim Midi, gdzie uczeni o połączonych doświadczeniach archeologicznych i bioantropologicznych wnieśli znaczący wkład w zrozumienie tego tematu. Najważniejszymi miejscami odkopanymi i analizowanymi przez francuskich archeologów są cmentarz Des Fédons, Lambesc (1590) (Bizot et al. 2005 ), Cimetière de Lariey w Puy-St.-Pierre (1629–1630), Briançon (Signoli et al. 2007 ) , wielki masowy grób Zakonu w Marsylii (1720–1721) i cmentarz zarazowy Le Délos w Martigues (1720–1722) (Signoli 2006 ).
Najważniejszym cmentarzem zarazy zbadanym archeologicznie we Włoszech jest cmentarz San Michele z Alghero (1582–1583) na Sardynii, gdzie szczątki 180 osób pochowano razem w 16 długich i wąskich rowach (Milanese 2010 ). W północnych Włoszech na wyspie Lazzaretto Vecchio w Wenecji odkryto kilka miejsc pochówku ofiar zarazy od połowy XIV do początków XVII wieku. Pochówki datowane na XVI wiek odnajdywano w dużych i długich okopach. Pochówki z początku epidemii z początku XVII w. charakteryzowały się regularnymi okopami w orientacji wschód-zachód lub grobami prostokątnymi zawierającymi różną liczbę zwłok (Tran i in. 2011 ). Na terenie Lazaretto w Modenie w dolinie Padu odkryto kilka dołów z epidemii dżumy z 1630 r., w których na ogół znajdowały się pojedyncze pochówki w uporządkowanych rzędach, czasem z pochówkami podwójnymi lub potrójnymi w tym samym dole (Biagini 2018 ). Wykopaliska w Lazaretto w Imola (Bolonia) odsłoniły dwa masowe groby związane z zarazą z lat 1630–1632 (Rinaldo i in. 2014 ). Na obszarze alpejskim w pobliżu Merano (Bolzano) wykopaliska w kościele San Proclo a Naturno odsłoniły liczne groby dżumy z 1636 r., z których niedawno zsekwencjonowano genetycznie sześć szczepów Yersinia pestis, bakterii dżumy przenoszonej przez pchły. Ponadto pomyślnie zsekwencjonowano próbki z niektórych kontekstów francuskich i włoskich, aby ustalić typ szczepów drzewa filogenetycznego drugiej pandemii Yersinia pestis (Bos et al. 2016 ; Guellil et al. 2020 ).
Dane archeologiczne i bioarcheologiczne dotyczące innych chorób zakaźnych, które spowodowały kryzysy śmiertelności porównywalne z tymi powodowanymi przez dżumę, są stosunkowo skąpe. W Lucca (Toskania, Włochy) wykopaliska w 2006 roku na cmentarzu katastrofalnym z pierwszej połowy XVII wieku, przypisywanym zarazie z lat 1630–1631 lub tyfusowi wybroczynowemu z lat 1648–1650, uwydatniły problem rozpoznawalności patogen wywołujący infekcję (Ciampoltrini i Spataro 2016 ; A. Fornaciari, Minozzi i in. 2020 ). W środkowej Francji cmentarz w Issoudum, utworzony przez szereg masowych dołów grobowych z końca XVII do początków XVIII wieku, powstał w wyniku nieznanego zdarzenia epidemicznego (Poulle 2007 ). Dlatego też wkład badań molekularnych staje się decydującym czynnikiem w analizie tych przypadków.
W przeciwieństwie do dżumy, cholera – jeden z największych zabójców XIX wieku – nie była przedmiotem wielu szczegółowych badań archeologicznych. Oprócz prezentowanego tutaj przypadku Benabbio, uczeni z Uniwersytetu w Palermo i Uniwersytetu we Florencji odkopali pochówki cholery i systematycznie badali cmentarz powstały w wyniku pandemii tej choroby, wydobywając odłączone kości ludzkie z jaskini kostnicy w pobliżu sycylijskiej wioski Alia (Palermo). Szczątki osteologiczne z Alii były badane przez antropologów fizycznych w latach 1996–2000 i, jak odnotowano w księgach lokalnego archiwum parafialnego, przypisano je ofiarom cholery z 1837 r. (Chiarelli i in. 2002 ).
Dalsze badania archeologiczne na cmentarzu cholerycznym w Richmond w Grangegorman na przedmieściach Dublina dostarczyły ważnych badań na temat zarządzania pochówkami pandemicznymi. Podczas prac nad nową linią kolei miejskiej profesjonalny archeolog udokumentował dwa rowy kostnicowe, w których znajdowały się szczątki ludzkie złożone wtórnie oraz 30 przegubowych szkieletów w pojedynczych pochówkach ułożonych w dwóch odrębnych, równoległych rzędach, a wszystkie miały związek z pandemią cholery z 1832 r. (Gooney 2020 ).
W ostatnich latach paleomolekularne badania cholery przyniosły ważne wyniki. W 2014 roku badacze z McMaster Ancient DNA Centre w Toronto zsekwencjonowali genom Vibrio cholerae ze specjalnego okazu tkanki datowanego na 1849 rok i przechowywanego w zbiorach Muzeum Mütter w Filadelfii (Devault i in. 2014 ). Badania wykazały, że szczep okazu filadelfijskiego jest w 95–97% podobny do genomu 0395, klasycznego szczepu cholery, od którego różni się jedynie 203 polimorfizmami pojedynczych nukleotydów, a także pokazuje znaczenie archiwalnych pozostałości medycznych dla źródło informacji na temat badań genomicznych nad początkami poprzednich pandemii. Kolejny i znaczący wkład w bioarcheologię cholery wnoszą wykopaliska i badania argentyńskiego cmentarza cholery w La Zanjia, niedaleko miasta Kordoba, przeprowadzone przez argentyński zespół antropologii sądowej w 2011 roku. Archeolodzy odkryli duży masowy grób i odnalazł 13 szkieletów zakopanych w trumnach i przykrytych wapnem. Osoby te zostały zabite przez piątą pandemię cholery (1886–1887), jak wykazały analizy paleogenetyczne przeprowadzone na próbkach osadów z jamy miednicy jednego szkieletu (Ramirez i in. 2021 ).
Trudność w powiązaniu danych historycznych ze pozostałościami osteoarcheologicznymi staje się oczywista, gdy cmentarze są definiowane jako „cmentarze cholery” w historycznej i lokalnej tradycji ustnej, nawet jeśli pochówki wykazują raczej diachroniczne rozwarstwienie w XIX wieku i nie ma jednoznacznych elementów, które mogłyby pomóż przypisać pochówki wyłącznie cholerze. Tak jest na przykład w przypadku cmentarza Harrison Township Cholera w hrabstwie Pickaway w stanie Ohio (IRLAB – – Institute for Research and Learning in Archaeology and Bioarchaeology 2020 ), czy cmentarza w Twerze, mieście położonym około 200 km na północny zachód od Moskwy , Rosja (Zinowjew 2007 ).
Chociaż badania epidemiologiczne i historyczno-medyczne cholery są liczne i mają długą tradycję, zarówno w kontekście eurośródziemnomorskim (Hauser 1897 ; Evans 1987 ; Tognotti 2000 ), jak i globalnym (Rosenberg 1962 ; Gómez-Diaz 2008 ), badania archeologiczne cholery cmentarzy jest niezwykle mało, co czyni włoski przypadek Benabbio szczególnie cennym. Benabbio to pierwsze na świecie szeroko zakrojone i zaplanowane wykopaliska cmentarza cholerycznego. Wyzwaniem tych badań jest sprawienie, aby źródło materialne mówiło o temacie poruszanym dotychczas z punktu widzenia źródeł pisanych. Materialność cmentarza, jego topografia, układ nagrobków, ich charakterystyka formalna, przedmioty towarzyszące zmarłemu oraz obserwacje wynikające z tafonomii pochowanych dają oryginalny i nowy obraz reakcji społeczności na stanu nadzwyczajnego, objawiając się także zjawiskami oporu wobec zasad narzuconych przez władzę. Źródło archeologiczne otwiera zatem nowe scenariusze dla historii medycyny i chorób.

Pandemia cholery i jej rozprzestrzenianie się w Toskanii (1854–1855)

Cholera rozprzestrzeniła się na całym świecie na początku XIX wieku, między innymi dzięki rewolucji w transporcie parowym, która umożliwiła szybkie rozprzestrzenianie się patogenu drogą morską i kolejową. Postęp technologiczny i rewolucja przemysłowa umożliwiły bakteriom cholery rozprzestrzenienie się na poziomie pandemii z regionu jej pochodzenia, Bengalu, w Azji Południowo-Wschodniej, gdzie od wieków występuje endemicznie. Uważa się, że cholera rozprzestrzenia się z szybkością od 9 do 16 razy większą niż dżuma, chociaż wskaźniki zachorowalności i śmiertelności w przypadku cholery są znacznie niższe (Speziale 2003 ; Cliff i Haggett 2004 ). Choroba po raz pierwszy dotarła do wybrzeży wschodniej części Morza Śródziemnego w 1823 r., ostatecznie docierając do Europy i Włoch podczas drugiej pandemii w latach 1830–1837. W Toskanii od sierpnia do października 1835 roku choroba dotknęła głównie Livorno (Leghorn), gdzie spowodowała śmierć 1171 osób (Betti 1856 ). Cholera osiągnęła poziom pandemii we Włoszech w latach 1847–1849 i ponownie, jeszcze gorzej, w latach 1854–1855 (Tognotti 2000 ; Gómez-Diaz 2008 ).
Chorobę cholery wywołuje bakteria w kształcie przecinka, zwana „Vibrio” ( Vibrio cholerae ), przenoszona drogą kałowo-ustną poprzez spożycie wody lub żywności skażonej odchodami zakażonych ludzi lub zwierząt. Choroba postępuje bardzo szybko. Pierwsze objawy pojawiają się po 24–48 godzinach inkubacji z coraz gwałtowniejszym krwawieniem, które powoduje szybkie odwodnienie organizmu, któremu towarzyszą skurcze i wymioty. Typowy wygląd osoby chorej na cholerę to zapadnięte oczy, zimna i niebieskawa skóra, zmarszczki na kończynach, drżące skurcze, groteskowo przykurczone kończyny i szybka śmierć z powodu odwodnienia. W latach trzydziestych XIX wieku dramatyczne objawy cholery i szybki przebieg choroby wywarły duże wrażenie na Europejczykach, którzy po raz pierwszy w swoich krajach doświadczyli tej egzotycznej choroby na własnej skórze. Przyczyny i drogi zakażenia były całkowicie nieznane przed odkryciami bakteriologicznymi Pasteura i Kocha. Większość świata naukowego uważała istnienie organizmów za źródło patologii za wątpliwe (Tognotti 2000 ).
Trzecia epidemia cholery zaatakowała Europę w 1853 r. i dotarła do Włoch w latach 1854–1855; spowodowała śmierć 248 514 osób na półwyspie (Hauser 1897 ; Del Panta 1986 ), a jej skutki były szczególnie niszczycielskie w Toskanii. Podobnie jak przy innych okazjach, cholera przybyła drogą morską na małej łódce, tym razem płynąc z Genui do Avenza w północnej Toskanii w dniu 26 lipca 1854 r. (ryc. 1 ). Dwóch ciężko chorych członków załogi, naruszając zasady kwarantanny i kordony sanitarne, dotarło do Viareggio i rozprzestrzeniło chorobę na terenach Wielkiego Księstwa Toskanii. Jednocześnie pierwsze przypadki choroby pojawiły się w Livorno, gdzie z Marsylii przybył szkuner neapolitański z dwoma pasażerami, którzy podczas przeprawy zmarli na cholerę. Od wybrzeża choroba dotarła do wewnętrznej części regionu przez Valdarno, przecinając linię kolejową „Leopolda”, zainaugurowaną zaledwie kilka lat wcześniej przez wielkiego księcia Lotaryngii Leopolda II. Pod koniec 1854 r., po 3403 ofiarach śmiertelnych z 6452 przypadków (53% śmiertelności) (Betti 1857 ), liczba przypadków cholery zdawała się gwałtownie spadać, aż w styczniu zniknęły prawie całkowicie. Jednak w lutym 1855 roku liczba ludności ponownie eksplodowała z wielką gwałtownością w rejonie Sesto Fiorentino, na północ od Florencji, gdzie wiele działalności handlowych związanych z wodą, takich jak pralnie, farbiarnie i kilka fabryk, przyczyniło się do przetrwania i nowego rozpowszechnienia Vibrio cholera.
Ryc. 1
rysunek 1
Trajektoria cholery w Toskanii w latach 1854 i 1855. (Rysunek autora, 2020.)
Obraz w pełnym rozmiarze
Podobnie jak w zeszłym roku, ale w przeciwnym kierunku, cholera ponownie rozprzestrzeniła się w całej Toskanii, osiągając poziom wyjątkowej zachorowalności i śmiertelności. Pod koniec pandemii w listopadzie 1855 r. w Toskanii zginęło 29 730 osób, z czego 26 327 miało miejsce w samym 1855 r., a Lukka była jedną z najbardziej dotkniętych dzielnic, w której odnotowano 3180 zgonów. Zachorowalność wahała się od 2% do 4%, z najwyższymi poziomami w obszarach miejskich Florencji i Arezzo, gdzie śmiertelność wynosiła 54% (Betti 1858 ).

Debata medyczna i regulacje dotyczące pochówków cholery w Toskanii

Aż do zidentyfikowania prątka cholery przez Roberta Kocha w 1883 r., naukowcy i lekarze nie znali prawdziwych przyczyn tej choroby. W Toskanii, w pierwszej fazie pandemii w 1854 r., anatomopatolog Filippo Pacini odkrył pod mikroskopem bakterie Vibrio w płynach jelitowych zwłok ofiar cholery. Pacini wysunął tezę o związku mikroorganizmu z możliwością przenoszenia choroby, lecz inni nie uznali jego intuicji (Pacini 1854 ). W połowie XIX wieku debatę naukową na temat natury cholery zdominowały dwie teorie: teoria antyzakaźna i model zarażenia. Przeciwnicy zarazy, pozostający pod wpływem starożytnych doktryn miazmatycznych, utrzymywali, że cholera, podobnie jak inne choroby, rozprzestrzenia się w powietrzu poprzez miazmaty pochodzące ze ścieków, stojącej wody oraz gnijących zwłok (Cipolla 1976 ; Gómez-Diaz 2008 ). Z kolei zwolennicy zakażania uważali, że rozprzestrzenianie się choroby następuje poprzez kontakt człowieka z człowiekiem za pomocą mikroskopijnych organizmów. Jednak w tamtym czasie koncepcja przenoszenia przez zarazki była mniej dominująca: zakaźnicy nie byli w stanie wykazać istnienia mikroskopijnych organizmów i dlatego nie przedstawili przekonujących dowodów na zaraźliwość cholery (Richmond 1954 ; Tognotti 2011 ). Obie teorie nie tylko spowodowały konflikty naukowe, ale miały także ważne implikacje polityczne i gospodarcze, wpływając na decyzje dotyczące polityki państwa mające na celu powstrzymanie wyniszczającej choroby. Na przykład Francja i Wielka Brytania, jako państwa „liberalne”, popierały idee antyzakaźne i sprzeciwiały się kordonom sanitarnym, kontrolom granicznym i praktykom kwarantanny, aby uniknąć ograniczeń w handlu i szkód dla przedsiębiorstw handlowych. Państwa te wolały skoncentrować się na ulepszaniu zdegradowanych obszarów miejskich, tworzeniu wydajnych systemów kanalizacyjnych, nowych akweduktów i burzeniu zniszczonych budynków. Z kolei państwa śródziemnomorskie i Imperium Habsburgów poparły pogląd zakażaczy, dlatego ustanowiły kwarantanny i kordony sanitarne (McNeill 1998 ; Huber 2006 ; Tognotti 2013 ).
Debata naukowa tylko częściowo wpłynęła na praktyczne wybory lekarzy i władz zdrowotnych walczących z chorobą. Generalnie traktowali wszystkie zwłoki jako potencjalnie zakaźne. Pod tym względem zachowanie Pietro Bettiego, konsultanta ds. zdrowia publicznego i superintendenta Wielkiego Księstwa Toskanii od czasu pierwszego stanu epidemii cholery w 1835 r., było wzorcowe. Na podstawie swoich obserwacji rozprzestrzeniania się choroby Betti nie tylko stał się zdecydowanym zwolennikiem zarażenia cholerą, ale także wdrożył szereg środków zapobiegawczych w kierunku rekultywacji środowiska i kontroli przemieszczania się zakażonych ludzie. Środki te obejmowały izolację chorych w domu lub w szpitalu; utworzenie szpitali wyłącznie dla chorych na cholerę, z wydzielonymi sektorami dla chorych i rekonwalescentów; dezynfekcja domów, mebli i przedmiotów należących do chorych; zakaz wyrobów masarskich i zakupu mięsa wieprzowego; dezynfekcja toalet i kanałów ściekowych; oraz, szczególnie interesujące z punktu widzenia archeologii pogrzebowej, regulacje dotyczące pochówków (Betti 1856 , 1857 , 1858 ).
Betti nałożył liczne środki, aby uregulować pochówki ofiar cholery, które uważał za niebezpieczne źródła infekcji, zwłaszcza gdy zwłoki gniły i istniało ryzyko, że w glebie pojawią się zaraźliwe „emanie zgnilizny”. Cmentarze musiały być daleko od miasta. Konieczność ta, rozwinięta już przez higienistów i iluministów w XVIII wieku, została uwzględniona w nowym kodeksie prawnym, który Napoleon uchwalił dla Włoch w 1806 roku. Prawa te były szczególnie starannie stosowane na obszarach miejskich Toskanii, gdzie często istniała niebezpieczna ciągłość między cmentarze i kościoły (Tomasi 2001 ). Przepisy obowiązujące w Wielkim Księstwie w czasie epidemii cholery po 1835 r., oprócz konieczności przewożenia zwłok w trumnach lub w doskonale zamkniętych wagonach, przewidywały składanie zwłok pojedynczo w każdym rowie mogiła; ułożenie ciała nago, bez trumny i całunu; i ułożenie co najmniej jednego staio (24,36 l) mocnego wapna na każdym korpusie. Wyjątek stanowili zagraniczni anglikanie, którzy mogli korzystać z trumny, ale bez przykrycia i z podwójną warstwą wapna między ciałem a trumną; ponadto rów był o połowę braccio (0,583 m) głębszy niż zwykle. Choć duchowieństwo i ludność świecka sprzeciwiały się chowaniu zwłok nago, co stanowiło obrazę przyzwoitości publicznej, władze w stosowaniu tej zasady były nieelastyczne (Betti 1856 ). Jednakże, jak zobaczymy, wykopaliska w Benabbio ukazują zaciekłe formy lokalnego oporu wobec stosowania zasad wydanych przez państwo.

Cmentarz cholery w Benabbio (1855)

Kiedy cholera dotarła do Benabbio w sierpniu 1855 roku, wieś liczyła 900 mieszkańców. Z ksiąg parafialnych wynika, że ​​w ciągu dwóch miesięcy na ogólną liczbę 71 zakażeń zmarło 46 osób (7,9% zachorowalności, 65% śmiertelności i 5,1% śmiertelności). Jak pokazuje wykres śmiertelności na ryc. 2 , ponad 90% zgonów miało miejsce pomiędzy 13 września a 11 października. W ciągu miesiąca płomień pandemii dogasał; cholera rozprzestrzenia się szybko, jednak choroba zakaża z intensywnością przez stosunkowo krótki okres (Speziale 2003 ). W 1855 roku cmentarz w Benabbio nadal znajdował się na cmentarzu przykościelnym Santa Maria Assunta, położonym w środku wioski, podobnie jak otoczone murem grobowce wykorzystywane do zbiorowych pochówków zarządzanych przez różne bractwa w oratoriach. W tych otoczonych murem grobowcach ciała chowano bez przykrycia ziemią. Grzebanie osób zakażonych cholerą wymagało miejsca z dala od wsi, a wybór padł na miejsce starożytnego średniowiecznego zamku Benabbio, w jego ruinach na szczycie wzgórza dominującego nad wsią (A. Fornaciari i Coschino 2012 ). Ustalono, że ofiary cholery będą chowane wokół starożytnego zamkowego kościoła pod wezwaniem San Michele (św. Michała), który w XIX wieku został zredukowany do prostego wiejskiego oratorium (Bini i in. 2010 ). Wybór nie był przypadkowy. Nie tylko zaspokajało narzucone przez władze potrzeby zdrowotne, usuwając zarażonych zmarłych z wioski, ale także zabezpieczało rzymskokatolicką potrzebę chowania zmarłych w świętej ziemi sąsiadującej z budynkiem sakralnym. Wykopaliska archeologiczne odsłoniły szczątki 43 osób i po raz pierwszy umożliwiły zbadanie cmentarza zaplanowanego pod presją epidemii cholery.
Ryc. 2
Rysunek 2
Zgony na cholerę w Benabbio między 26 sierpnia a 21 października 1855 r. Zwróć uwagę na trend krzywej śmiertelności, przy czym ponad 90% ofiar skoncentrowało się między 13 września a 11 października. (Rysunek autora, 2020.)
Obraz w pełnym rozmiarze
Topografia cmentarza przedstawia jego rozplanowanie (rys. uzupełniająca 1 ). Groby ułożone były w rzędy i zajmowały całą dostępną przestrzeń na cmentarzu oraz wzdłuż południowej strony kościoła. Przeciętna głębokość pochówków wahała się od 80 do 90 cm, szerokość natomiast nieczęsto przekraczała 50 cm. Jedynie pochówki znajdujące się na cmentarzu przykościelnym wykazały użycie wapna: w sześciu przypadkach pod i nad ciałem zmarłego znajdowały się warstwy wapna. Zmarłych, jak wykazały obserwacje tafonomiczne i ślad pozostawiony przez tkaninę w wapnie, chowano w całunach, czasem z ubraniami – na co wskazują guziki i resztki przędzy – a czasem z drewnianą podpórką używaną przez grabarzy. przewieźć zwłoki. W jednym z pochówków pod szczątkami szkieletu znaleziono ślady szeregu drewnianych elementów zawierających liczne gwoździe, które prawdopodobnie stanowiły część podpory do transportu zwłok – być może zaimprowizowane nosze wykorzystujące drewniane deski. Położenie ciał było często nietypowe (ryc. uzupełniająca 2 ): osiem pochówków z wapnem; sześć pochówków w pozycji leżącej; pięć pochówków w pozycji bocznej; siedem z nienaturalnie zgiętymi kończynami; i siedem podwójnych pochówków. W typowych XIX-wiecznych pochówkach ciała układane są w pozycji leżącej z rękami symetrycznie skrzyżowanymi na klatce piersiowej lub na brzuchu, zazwyczaj z różańcem w dłoniach. W Benabbio zmarli dotknięci cholerą wyglądają na przykucniętych, ze zgiętymi i asymetrycznymi kończynami, leżących na boku, czasem na brzuchu. Na nieprawidłowości te złożyły się prawdopodobnie dwa czynniki: pośpiech w interweniowaniu, w wyniku którego grabarze nie zadali sobie trudu prawidłowego ułożenia owiniętych w całun ciał oraz utrzymanie, ze względu na stężenie pośmiertne, pozycji, jaką ciała zajmowały w chwili śmierci. , z kończynami przykurczonymi z powodu skurczów i odwodnienia. W niektórych przypadkach w tym samym grobie chowano dwie osoby, prawdopodobnie zmarły tego samego dnia. Ostatecznie wykopaliska odsłoniły pochówek części dóbr grobowych, takich jak przedmioty kultu (różańce, krzyże z brązu, medaliony) i biżuterię (kolczyki, wisiorki, pierścionki). Niektóre przedmioty niosą oczywiste znaczenie apotropaiczne, takie jak srebrny wisiorek w kształcie delfina i cyfrowy pierścień z brązu z krzyżem lotaryńskim, zwykle używany jako amulet przeciwko chorobom zakaźnym (rysunek uzupełniający 3 ) (Signoli 2006 ). Pamięć o katastrofie zachowała się na miejscu w niektórych epigrafach przypominających pochówek ofiar cholery, umieszczonych w latach bezpośrednio po 1855 roku na fasadzie i południowej stronie kościoła.
W badaniach antropologicznych szczątków ludzkich określono płeć i wiek każdego szkieletu w chwili śmierci, a wyniki porównano z informacjami pochodzącymi ze źródeł archiwalnych. W archiwum parafialnym Benabbio zachowała się lista ofiar cholery, która zawiera imię i nazwisko (a co za tym idzie płeć), wiek i datę śmierci każdej ofiary (Archivio di Stato di Lucca 1855; Archivio Parrocchiale di Benabbio 1855 ). Dzięki zestawieniu danych antropologicznych z danymi archiwalnymi i stratygraficznymi możliwa jest identyfikacja niemal każdego osobnika oraz rekonstrukcja chronologii i następstwa przestrzennego osadów (Baldino 2011 ). Jednym z rezultatów tego podejścia kryminalistycznego jest mapowana sekwencja pochówków, rozciągająca się od cmentarza przykościelnego do przestrzeni wzdłuż południowej strony kościoła (ryc. 3 ).
Ryc. 3
rysunek 3

Mapa cmentarza cholerycznego z kolejnością zajmowania terenu przez grupy pochówków, od cmentarza przykościelnego do przestrzeni wzdłuż południowej strony kościoła. (Rysunek: Francesco Coschino, 2015.)

Przestrzeń dostępna wokół kościoła została wykorzystana logicznie. Pierwsze rowy wykopano na cmentarzu przykościelnym, przed kościołem, i zamieszkiwały je osoby zmarłe przed 21 września 1855 r. Kolejne rowy wykopano później w dwóch rzędach wzdłuż południowej strony kościoła dla zmarłych w pozostałym czasie pandemii. Puste groby znalezione na końcu południowych rzędów pokazują, że wykopano je według dokładnego planu, ale było ich więcej, niż było to konieczne, i że pandemia zakończyła się, zanim wszystkie zostały wykorzystane. W Benabbio nie ma masowych grobów, ale istnieje siedem podwójnych pochówków. Jest to typowe dla małych społeczności, gdzie liczba osobników znajdujących się w tym samym pochówku odzwierciedla dzienną śmiertelność (A. Fornaciari 2017 ). Śmiertelność osiągnęła szczyt i wyniosła pięć zgonów jednego dnia 20 września, przy czym w trzech dniach od 18 do 25 września odnotowano trzy zgony dziennie, a dziewięć innych dni charakteryzowało się podwójnymi zgonami (ryc. 2 ). Planowanie rowów prawdopodobnie ograniczyło ich nadmierne użytkowanie do nie więcej niż dwóch osobników na rów, nawet w najbardziej dramatycznych momentach pandemii. W rzeczywistości zarządzanie pojedynczymi rowami było znacznie prostsze niż w przypadku masowego grobu, co również byłoby sprzeczne z zasadami ustanowionymi przez toskańskie władze ds. zdrowia.

Z materiału dowodowego pochodzącego z badań archeologicznych wynika, że ​​zarządzenia władz sanitarnych wykonano jedynie częściowo: rowy nie były szczególnie głębokie; ciała chowano z elementami drewnianymi, a nie nago, ale w całunach, czasem z ubraniami i wyposażeniem grobowym; wapno występowało jedynie w sześciu pochówkach i zazwyczaj w ilościach mniejszych niż przepisane; i wreszcie odnotowano siedem przypadków podwójnych pochówków, co stanowi być może najpoważniejsze odstępstwo od przepisów sanitarnych. Jeżeli nieprzestrzeganie przepisów uzasadnia się w niektórych przypadkach pośpiechem, z jakim odbywały się pochówki, co samo w sobie było zalecane przez władze sanitarne, to coraz częściej można zaobserwować, że typowe elementy współczesnego rytuału katolickiego (ubieranie zmarłego i grzebanie przedmiotów kultu , stąd obecność członków rodziny/żałobników) wykazują zaciekły opór wobec narzucania doraźnych zasad higieny. Rzeczywistość materialna tylko częściowo pokrywa się z zarządzeniami władzy, ujawniając formę autarkicznego i powszechnego oporu wobec stosowania zasad, który choć pozostawał pod wpływem wierzeń katolickich, nie był wolny od wpływów apotropaicznych i zabobonnych.

Bioarcheologia na cmentarzu Benabbio Cholera

Badania szkieletów (39 dorosłych i 4 młodsze) z cmentarza cholerycznego pozwalają na obserwację próbki populacji zmarłej z powodu tej choroby.Notatka1 Dotknięte grupy wiekowe różnią się od grup ogólnie reprezentowanych na cmentarzach nie objętych pandemią. Profil umieralności populacji poza okresami pandemii zwykle osiąga szczyt w okresie niemowlęcym – wczesnym dzieciństwie oraz w przypadku kobiet w wieku rozrodczym, ze względu na ryzyko zajścia w ciążę, i rośnie stopniowo dla obu płci wraz z wiekiem w dorosłości. Na cmentarzu w Benabbio rozkład śmiertelności według wieku jest wynikiem działań cholery na ludność wsi, z wysokim odsetkiem osób powyżej 50. roku życia – około 56% ogółu (osoby starsze były prawdopodobnie bardziej podatne na cholerę) – niedoborem młodszych dorosłych , ale spora liczba dorosłych w wieku poniżej 50 lat (ryc. 4 ). Ten wzór paleodemograficzny jest powiązany z cmentarzami ofiar epidemii i został odnotowany na europejskich cmentarzach zarazowych (Castex 2007, 2008; DeWitte 2010 , 2014; Castex i in. 2011 ).
Ryc. 4
rysunek 4
Profil demograficzny cmentarza cholerycznego w Benabbio na podstawie danych archiwalnych. (Rysunek autora, 2015.)
Obraz w pełnym rozmiarze
Wydaje się, że mężczyźni są bardziej dotknięci chorobą niż kobiety, nawet jeśli różnica nie jest istotna statystycznie (ryc. 5 ). Wzrost osobników wykazuje zaskakujące wyniki, przy czym średni wzrost samców wynosi 171±4,3 cm (od 159 do 179 cm) i 161±4,5 cm (od 156 do 170 cm) w przypadku kobiet.Notatka2 Różnica 10 cm między mężczyznami i kobietami jest porównywalna z obecną populacją (10–12 cm) (Martin i Saller 1956–1959 ), a ogólnie mieszkańcy Benabbio wydają się być wysocy w porównaniu do innych średniowiecznych i wczesnych nowożytnych Włochów (Arcaleni 2006 ;Giannecchini i Moggi-Cecchi 2008 ). Wzrost ma podłoże genetyczne, ale istotny wpływ na niego mają czynniki środowiskowe i społeczno-ekonomiczne (Steckel 1995 ; Larsen 2015 : 14–20). Wydawałoby się zatem, że populacja Benabbio poza tym cieszyła się dobrym zdrowiem i była dobrze odżywiona (G. Fornaciari 2016 ).
Ryc. 5
rysunek 5
Demografia cmentarza cholerycznego w Benabbio z rozkładem mężczyzn i kobiet według wieku. (Rysunek autora, 2015.)
Szczątki szkieletu dostarczają również informacji na temat działalności człowieka. Badanie entez (miejsc przyczepienia się mięśni i więzadeł do kości) oraz entezopatii (zmian patologicznych tych miejsc) można wykorzystać do rekonstrukcji działalności człowieka w kontekstach archeologicznych (Mariotti i in. 2004 , 2007 ; Milella i in. 2012 ). Oznaczenia układu mięśniowo-szkieletowego mieszkańców Benabbio malują obraz społeczności chłopskiej, której członkowie byli przystosowani do ciężkiej pracy. Mężczyźni wykazują szczególnie niezwykłe markery układu mięśniowo-szkieletowego: triceps ramienia, najszerszy grzbietu, obły większy, biceps ramienia, pronator teres (kończyny górne), przywodziciele stawu biodrowego, więzadła rzepki i ścięgno Achillesa (kończyny dolne). Są to zazwyczaj znaczniki związane z ciężką pracą, taką jak uprawa nierównych gruntów i leśnictwo. U kobiet markery układu mięśniowo-szkieletowego są słabiej rozwinięte, a entezopatie rzadsze i poważniejsze, co sugeruje wyraźny podział pracy ze względu na płeć, w ramach której mężczyźni wykonują cięższe prace (rolnictwo i wycinanie drzew), a kobiety więcej pracy domowej.
Choroba zwyrodnieniowa stawów wydaje się potwierdzać obraz sugerowany przez markery układu mięśniowo-szkieletowego. Poważne uszkodzenie stawów występuje w kościach barkowych, kręgach, łokciach i dłoniach, a także biodrach, kolanach i stopach. Starzenie się przyczynia się do rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów (Loeser 2017 ), ale w próbkach Benabbio dotyczy to również młodszych osób. Odkrycia epidemiologiczne dotyczące współczesnych populacji dostarczają ważnych korelacji umożliwiających powiązanie stresu mechanicznego i choroby zwyrodnieniowej stawów, a dane bioarcheologiczne sugerują, że częstość występowania choroby zwyrodnieniowej stawów barkowych i kręgowych na obszarach wiejskich odzwierciedla narażenie na prace rolnicze (Larsen 2015 : 179–186).
Duża liczba zapaleń okostnej (specyficznych infekcji okostnej) jest wskaźnikiem bardzo zakaźnego środowiska i jest charakterystyczna dla wiejskiej społeczności rolniczej. Kończyny górne są narażone na zadrapania i drobne urazy w środowisku bogatym w czynniki zakaźne, o złej higienie i dużym zagęszczeniu ludzi (Larsen 2015 :86–96). Wreszcie, ludność Benabbio doświadczyła urazów (co najmniej 39% mężczyzn i 31% kobiet wykazuje złamania), które mogą być związane ze środowiskiem górskim oraz działalnością związaną z rolnictwem na stromym terenie i w lasach.

Wniosek

Archeologia minionych pandemii pozwala zrozumieć topografię cmentarzy, morfologię dołów, rozmieszczenie ciał w dołach oraz wyposażenie grobowe związane z różnymi rodzajami pochówków w wyniku różnych katastrof pandemicznych. Badania cech bioarcheologicznych dostarczają także informacji na temat demografii umieralności osób zdziesiątkowanych przez epidemie (A. Fornaciari 2017 ). Wykopaliska na cmentarzu Benabbio cholera są pierwszymi kompletnymi badaniami archeologicznymi na temat tej choroby. Badania bioarcheologiczne ofiar cholery obejmują przekrój społeczności wiejskiej Benabbio. Wskaźniki szkieletowe (choroba zwyrodnieniowa stawów, zapalenie okostnej i markery mięśniowo-szkieletowe) wykazują jednorodność w kierunku silnego zużycia stawów spowodowanego narażeniem na ciężką pracę. Ostatecznie przypadek Benabbio umożliwił obserwację osobliwych cech grobowych cmentarza, powstałych w wyniku wyjątkowej katastrofy, która dotknęła włoską społeczność wiejską w roku 1855. Stanowi przykład potencjału, jaki oferują badania archeologiczne cmentarz pandemiczny, który umożliwia penetrację kulturowego wpływu kryzysów śmiertelności na grupy ludzkie, o czym mało świadczą źródła niematerialne.
Jednym z najbardziej widocznych rezultatów jest merytoryczna weryfikacja zasad narzuconych przez władze sanitarne, które, jak widać, były stosowane jedynie częściowo. Prawdopodobnie na ten brak stosowania złożyły się dwa współistniejące czynniki: szybkość pochówku oraz poszanowanie norm religijnych i tradycyjnych. Cmentarz choleryczny w Benabbio jest zatem materialnym rezultatem kompromisu pomiędzy sprzecznymi motywacjami (ryc. 6 ). Podsumowując, przy interpretacji anomalii pogrzebowych nie można lekceważyć możliwości, że pandemia choroby zakaźnej mogła mieć wpływ na sposób pochówku. Historycznie rzecz biorąc, cholera doprowadziła do pewnego rodzaju przełomu w organizacji cmentarzy i zarządzaniu nimi, a po lekcji, jaką dała choroba w latach 1854–1855, cmentarze już nigdy nie były takie same. To, co często przypisuje się edyktowi Napoleona św. Chmury (1806 we Włoszech), a mianowicie obowiązek chowania zmarłych na odkopanych cmentarzach na terenach ogrodzonych i nadzorowanych z dala od ośrodków zamieszkałych, faktycznie miało miejsce we Włoszech, zwłaszcza na wsi, dopiero po kryzys śmiertelności wywołany cholerą w połowie XIX w. (Tognotti 2000 ; Tomasi 2001 ).
Ryc. 6
rysunek 6

Cmentarz choleryczny w Benabbio jako materialny rezultat kompromisu sprzecznych motywacji. (Rysunek autora, 2021.)

Dostępność danych

Obrazy szczątków ludzkich i przedmiotów nagrobnych są dostępne do celów badawczych i można uzyskać do nich dostęp w Internecie lub kontaktując się z odpowiednim autorem.

Notatki

  1. Badania osteoarcheologiczne przeprowadzono w oparciu o szereg metod. Ogólne informacje można znaleźć w Nikicie ( 2017 ).
  2. Wzrost obliczono na 32 osobach dorosłych (18 mężczyzn i 14 kobiet) zgodnie z metodą Trottera i Glesera ( 1952 , 1958 , 1977 ).

Bibliografia

  • Alfani, Guido i Tommy Murphy 2017 Plaga i śmiertelne epidemie w świecie przedindustrialnym. Journal of Economic History 77 (1): 314–343.
    Google Scholar
  • Arcaleni, Emilia 2006 Trend świecki i różnice regionalne w postawie Włochów, 1854–1980. Ekonomia i biologia człowieka 4 (1): 24–38.
    Google Scholar
  • Archivio di Stato di Lucca 1855 Prefettura, Registro (Prefektura, rejestr). Rękopis, Archivio di Stato di Lucca, Lucca, Włochy.
    Google Scholar
  • Archivio Parrocchiale di Benabbio 1855 Bacchette dei Morti (Księga zgonów). Rękopis, Archivio Parrocchiale di Benabbio, Benabbio, Włochy.
    Google Scholar
  • Baldino, Barbara 2011 Archeologia Funeraria in Val di Lima: Il Cimitero del Colera di Benabbio (Agosto – Ottobre 1855) (Archeologia pogrzebowa w Val di Lima: Cmentarz Benabbio Cholera [sierpień – październik 1855). Praca magisterska, Departmento di Civiltà e Forme del Sapere, Università di Pisa, Piza, Włochy.
  • Betti, Pietro 1856 Rozważ Mediche sul Colera Asiatico che Contristò la Toscana nelli Anni 1835-36-37-49 del Comm. Prof. Pietro Betti (Rozważania medyczne na temat cholery azjatyckiej, która nawiedziła Toskanię w latach 1835-36-37-49 autorstwa kom. Prof. Pietro Betti). Tipografia delle Murate, Florencja, Włochy.
  • Betti, Pietro 1857 Prima Dodatek wszystkich Rozważania Mediche sul Colera Asiatico che Contristò la Toscana nelli Anni 1835-36-37-49 del Comm. Prof. Pietro Betti (Załącznik pierwszy do rozważań medycznych na temat cholery azjatyckiej, która nawiedziła Toskanię w latach 1835-36-37-49 autorstwa kom. prof. Pietro Betti). Tipografia delle Murate, Florencja, Włochy.
  • Betti, Pietro 1858 Drugi dodatek do wszystkich rozważań Mediche sul Colera Asiatico che Contristò la Toscana nelli Anni 1835-36-37-49 del Comm. Prof. Pietro Betti Betti (drugi załącznik do rozważań medycznych na temat cholery azjatyckiej, która nawiedziła Toskanię w latach 1835-36-37-49 autorstwa kom. prof. Pietro Betti). Tipografia delle Murate, Florencja, Włochy.
  • Biagini, Diletta 2018 La Peste del 1630 a Modena Attraverso lo Studio dei Registri Parrocchiali e dei Resti Umani (Dżuma 1630 r. poprzez badanie ksiąg parafialnych i szczątków ludzkich). Deputazione di Storia Patria dla prowincji Antiche Modenesi . Atti e Memorie 11(40):279–297.
    Google Scholar
  • Bini, Monica, Antonio Fornaciari, Adriano Ribolini, Alessandro Bianchi, Simone Sartini i Francesco Coschino 2010 Średniowieczne fazy osadnictwa na zamku Benabbio w Apeninach, Włochy: dowody z naziemnego badania radarowego. Journal of Archaeological Science 37(12):3059─3067.
    Google Scholar
  • Bizot, Bruno, Dominique Castex, Patrick Reynaud i Michel Signoli 2005 La Saison d’une Peste (kwiecień – wrzesień 1590). Le Cimetière des Fédons à Lambesc (Sezon zarazy [kwiecień–wrzesień 1590]. Cmentarz Fédons w Lambesc). Wydania CNRS, Paryż, Francja.
  • Bos, Kirsten I., Alexander Herbig, Jason Sahl, Nicholas Waglechner, Mathieu Fourment, Stephen A. Forrest, Jennifer Klunk, Verena J. Schuenemann, Debi Poinar, Melanie Kuch, Brian G. Golding, Olivier Dutour, Paul Keim, David M. Wagner, Edward C. Holmes, Johannes Krause i Hendrik N. Poinar 2016 XVIII-wieczne genomy Yersinia pestis ujawniają długoterminowe utrzymywanie się historycznego ogniska zarazy. eLife 5. eLife < https://elifesciences.org/articles/12994 >. Dostęp: 9 października 2023 r.
  • Calvert, Robert 1815 Relacja o pochodzeniu i postępie zarazy maltańskiej w roku 1813. Transakcje medyczno-chirurgiczne 6: 1–64.
    Google Scholar
  • Castex, Dominique 2007 Les Anomalies Démographiques: Clefs d’Interprétation des Cimetières d’Epidémies en Archéologie (Anomalie demograficzne: klucze do interpretacji cmentarzy epidemicznych w archeologii). W  Epidémies et Crises de Mortalité du Passé , redaktorzy Dominique Castex i Isabelle Cartron, s. 109–138. Wydania Auzoniusza, Pessac, Francja.
  • Castex, Dominique 2008 Identyfikacja i interpretacja cmentarzy historycznych związanych z epidemiami. W Paleomicrobiology: Past Human Infections, redaktorzy Didier Raoult i Michelle Drancourt, s. 23–48. Springer-Verlag, Berlin, Niemcy.
    Google Scholar
  • Castex, Dominique, Jaroslav Brůžek, Pascal Sellier, Petr Velemínský, Hedvika Kuchařová, Maryelle Bessou, Stéphanie Sève, Jean-marie Lourenço, Libor Jůn i Miluše Dobisíko 2011 Bioarchaeologiczne badanie kryzysu śmiertelności. Cmentarz św. Benedykta w Pradze, Czechy (XVII – XVIII w.): Podejście metodologiczne. Antropologia 49(1):79–88.
    Google Scholar
  • Chiarelli, Brunello, Renzo Bigazzi i Luca Sineo 2002 Alia: Antropologia di una Comunità dell’Entroterra Siciliano (alias: Antropologia społeczności w głębi Sycylii). Firenze University Press, Florencja, Włochy.
    Google Scholar
  • Ciampoltrini, Giulio i Consuelo Spataro 2016 Segni Francescani. Il Complesso Conventuale di San Francesco in Lucca fra Cinquecento e Settecento: Un Itinerario Archeologico (Znaki franciszkańskie. Zespół klasztorny San Francesco w Lucca między XVI a XVIII wiekiem: Trasa archeologiczna). La Grafica Pisana, Bientina, Włochy.
  • Cipolla, Carlo 1976 Zdrowie publiczne i zawód lekarza w okresie renesansu . Cambridge University Press, Cambridge, Wielka Brytania.
    Google Scholar
  • Cliff, Andrew i Peter Haggett 2004 Czas, podróże i infekcja. Brytyjski biuletyn medyczny 69 (1): 87–99.
    Google Scholar
  • Del Panta, Lorenzo 1986 Le Epidemie nella Storia Demografica Italiana: (Secoli XIV – XIX) (Epidemie w historii demograficznej Włoch: [XIV – XIX w.]). Loescher, Turyn, Włochy.
    Google Scholar
  • Devault, Alison M., Brian G. Golding, Nicholas Waglechner, Jacob M. Enk, Melanie Kuch, Joseph H. Tien, Mang Shi, David N. Fisman, Anna N. Dhody, Stephen Forrest, Kirsten I. Bos, David JD Earn, Edward C. Holmes i Hendrik N. Poinar 2014 Drugi szczep pandemiczny Vibrio cholerae z wybuchu cholery w Filadelfii w 1849 r. New England Journal of Medicine 370(4):334–340.
    Google Scholar
  • DeWitte, Sharon N. 2010 Wzorce wiekowe śmiertelności podczas czarnej śmierci w Londynie, 1349–1350. Journal of Archaeological Sciences 37 (12): 3394–3400.
    Google Scholar
  • DeWitte, Sharon N. 2014 Antropologia zarazy: spostrzeżenia z analiz bioarcheologicznych cmentarzy epidemicznych. W chorobie pandemicznej w średniowiecznym świecie: ponowne przemyślenie czarnej śmierci , Monica H. Green, redaktor, s. 97–124. ARC Medieval Press, Kalamazoo, MI.
    Google Scholar
  • Eckert, Edward A. 2000 Wycofywanie się zarazy z Europy Środkowej, 1640–1720: podejście geomedyczne. Biuletyn Historii Medycyny 74(1):1–28.
    Google Scholar
  • Evans, Richard J. 1987 Śmierć w Hamburgu: społeczeństwo i polityka w latach cholery . Clarendon Press, Oksford, Wielka Brytania.
    Google Scholar
  • Fornaciari, Antonio 2017 Środowiskowa kryminalistyka mikrobiologiczna i archeologia przeszłych pandemii. Spektrum mikrobiologii 5(1). Microbiology Spectrum, ASM Journals < https://journals.asm.org/doi/10.1128/microbiolspec.emf-0011-2016 >. Dostęp: 9 października 2023 r.
  • Fornaciari, Antonio, Alessandro Cariboni, Francesco Coschino, Alan Farnocchia i Maurizio Sparavelli 2010  Bagni di Lucca (LU). Benabbio, Località Castello: Relazione Preliminare della Terza e della Quarta Campagna di Scavo (Luglio – Agosto 2009 e 2010) (Bagni di Lucca [LU]: Benabbio, obszar Castello: Wstępny raport z trzeciej i czwartej kampanii wykopaliskowej [lipiec – sierpień 2009 i 2010]). Notiziario della Soprintendenza Archeologica della Toscana 6:130–137.
  • Fornaciari, Antonio i Francesco Coschino 2012 Il Castello di Benabbio w Val di Lima (LU): Le Trasformazioni Insediative tra XII e XIV Secolo (Zamek Benabbio w Val di Lima [LU]: Przemiany osadnicze między XII a XIV wiekiem) . W Proceedings of VI Congresso Nazionale di Archeologia Medievale , Fabio Redi i Alfonso Forgione, red., s. 257–264. All’Insegna del Giglio, Florencja, Włochy.
    Google Scholar
  • Fornaciari, Antonio, Simona Minozzi, Doriana Pugliese, Valeria Mongelli, Davide Caramella, Giulio Ciampoltrini, Gino Fornaciari i Valentina Giuffra 2020 Grave Cifosi con Estesa Fusione della Colonna Dorsale da un Cimitero Lucchese da Catastrofe Epidemica della Prima Metà del XVII Secolo (Silna kifoza z przedłużonym zespoleniem kolumny grzbietowej z cmentarza w Lukce w wyniku katastrofalnej epidemii z pierwszej połowy XVII w.). Medicina Historica 4 (S1): 112–113.
    Google Scholar
  • Fornaciari, Gino 2016 Tu sei quello che mangi: Le economie alimentari nelle analisi isotopiche di campioni Medievali e postmedievali della Toscana (Jesteś tym, co jesz: Gospodarka żywnościowa w analizach izotopowych średniowiecznych i postśredniowiecznych próbek z Toskanii). W L’alimentazione nell’Alto Medioevo: Pratiche, simboli, ideologie , s. 657–670. Centro italiano di studi sull’alto Medioevo, Spoleto, Włochy.
    Google Scholar
  • Gamble, Lynn H., Cheryl Claassen, Jelmer W. Eerkens, Douglas J. Kennett, Patricia M. Lambert, Matthew J. Liebmann, Natasha Lyons, Barbara J. Mills, Christopher B. Rodning, Tsim D. Schneider, Stephen W. Silliman, Susan M. Alt, Douglas Bamforth, Kelley Hays-Gilpin, Anna Marie Prentiss i Torben C. Rick 2021 Znalezienie znaczenia archeologicznego podczas pandemii i co potem. Starożytność amerykańska 86 (1): 2–22.
    Google Scholar
  • Giannecchini, Monica i Jacopo Moggi-Cecchi 2008 Statua w próbkach archeologicznych ze środkowych Włoch: problemy metodologiczne i zmiany diachroniczne. American Journal of Antropologii Fizycznej 135 (3): 284–292.
    Google Scholar
  • Gómez-Diaz, Donato 2008 Cholera: pandemia od pierwszej do trzeciej, 1816–1861. W Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues , Joseph P. Byrne, redaktor, s. 96–105. Greenwood Press, Westport, Connecticut.
    Google Scholar
  • Gooney, Dawn 2020 Wykopaliska na cmentarzu w zakładzie karnym Richmond Cholera w Grangegorman, Dublin. Archeolog 109:12–13.
    Google Scholar
  • Guellil, Meriam, Oliver Kersten, Amine Namouchi, Stefania Luciani, Isolina Marota, Caroline A. Arcini, Elisabeth Iregren, Robert A. Lindemann, Gunnar Warfvinge, Lela Bakanidze, Lia Bitadze, Mauro Rubini, Paola Zaio, Monica Zaio, Damiano Neri, NC Stenseth i Barbara Bramanti 2020 Genomowa i historyczna synteza zarazy w XVIII-wiecznej Eurazji. PNAS [Proceedings of the National Academy of Sciences] 117(45):28328–28335.
    Google Scholar
  • Gutiérrez, Gerardo i Catherine Cameron 2021 Archeologiczne perspektywy badania wybuchów podczas pandemii Covid-19: koewolucja, pojawienie się i odrodzenie patogenów w historii. Zapis archeologiczny SAA 21 (2): 5–12.
    Google Scholar
  • Hauser Philippe 1897 Cholera w Europie . Société d’éditions scientifiques, Paryż, Francja.
    Google Scholar
  • Huber, Valeska 2006 Zjednoczenie świata przez choroby? Międzynarodowe Konferencje Sanitarne w sprawie cholery 1851–1894. Dziennik historyczny 49 (2): 453–476.
    Google Scholar
  • IRLAB – Instytut Badań i Nauki w Archeologii i Bioarcheologii 2020 Doświadczenia terenowe w Bioarcheologii w Ohio. IRLAB – Instytut Badań i Nauki w Archeologii i Bioarchaeologii < https://www.irlabnp.org/field-experience-in-bioarchaeology/ >. Dostęp: 6 października 2023 r.
  • Keller, Marcel, Maria A. Spyrou, Christiana L. Scheib, Gunnar U. Neumann, Andreas Kröpelin, Brigitte Haas-Gebhard, Bernd Päffgen, Jochen Haberstroh, Albert Ribera i Lacomba, Claude Raynaud, Craig Cessford, Raphaël Durand, Peter Stadler, Kathrin Nägele, Jessica S. Bates, Bernd Trautmann, Sarah A. Inskip, Joris Peters, John E. Robb, Toomas Kivisild, Dominique Castex, Michael McCormick, Kirsten I. Bos, Michaela Harbeck, Alexander Herbig i Johannes Krause 2019 Starożytna Yersinia pestis Genomy z całej Europy Zachodniej ujawniły wczesną dywersyfikację podczas pierwszej pandemii (541–750). PNAS [Proceedings of the National Academy of Sciences] 116(25):12363–12372.
    Google Scholar
  • Larsen, Clark S. 2015 Bioarcheologia: interpretacja zachowań na podstawie ludzkiego szkieletu . Cambridge University Press, Cambridge, Wielka Brytania.
    Google Scholar
  • Loeser, Richard F. 2017 Rola starzenia się w rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów. Transakcje Amerykańskiego Stowarzyszenia Klinicznego i Klimatologicznego 128: 44–54.
    Google Scholar
  • Mariotti, Valentina, Fiorenzo Facchini i Maria Giovanna Belcastro 2004 Entezopatie: propozycja standaryzowanej metody punktacji i zastosowań. Collegium Antropologicum 28(1):145–159.
    Google Scholar
  • Mariotti, Valentina, Fiorenzo Facchini i Maria Giovanna Belcastro 2007 Badanie entez: propozycja standardowej metody punktacji dla dwudziestu trzech entez szkieletu pozaczaszkowego. Collegium Antropologicum 31(1):291–313.
    Google Scholar
  • Martin, Rudolf i Karl Saller 1956–1959 Lehrbuch der Anthropologie in Systematischer Darstellung (Podręcznik antropologii w prezentacji systematycznej). Fischera w Stuttgarcie w Niemczech.
    Google Scholar
  • McNeill, William H. 1998 Plagi i ludy . Anchor Books Doubleday, Nowy Jork, NY.
    Google Scholar
  • Milanese, Marco 2010 Lo Scavo del Cimitero di San Michele ad Alghero (Fine XIII–inizi XVII Secolo) (Wykopaliska na cmentarzu San Michele w Alghero [koniec XIII – początek XVII w.]). Felici, Piza, Włochy.
    Google Scholar
  • Milella, Marco, Maria Giovanna Belcastro, Christoph PE Zollikofer i Valentina Mariotti 2012 Wpływ wieku, płci i aktywności fizycznej na morfologię entezy we współczesnej włoskiej kolekcji szkieletów. American Journal of Antropologii Fizycznej 148 (3): 379–388.
    Google Scholar
  • Nikita, Efthymia 2017 Osteoarcheologia: przewodnik po badaniach makroskopowych ludzkich szczątków szkieletowych. Prasa akademicka, Cambridge, MA.
    Google Scholar
  • Ogundiran, Akinwumi 2020 Pandemia COVID-19: perspektywy ponownego wyobrażenia sobie i ponownego wyobrażenia sobie praktyki archeologicznej. Afrykański Przegląd Archeologiczny 37 (3): 471–473.
    Google Scholar
  • Pacini, Filippo 1854 Osservazioni Microscopiche e Deduzioni Patologiche sul Colera Asiatico (Obserwacje mikroskopowe i patologiczne wnioski na temat cholery azjatyckiej). Gazzetta Medica Italiana . Toskania 6:397–401,405–412.
  • Poulle, Pascal 2007 Le Grand Cimetière d’Issoudun (Indre) et ses Sépultures Multiples (Fin XVIIe – Ddébut XVIIIe s.). Premiers Résultats de l’Etude Historique et Démographique (Wielki Cmentarz w Issoudun [Indre] i jego liczne pochówki [koniec XVII – początek XVIII w.]. Pierwsze wyniki badań historyczno-demograficznych). W Epidémies et Crises de Mortalité du Passé , redaktorzy Dominique Castex i Isabelle Cartron, s. 77–108. Wydania Auzoniusza, Pessac, Francja.
  • Ramirez, Darío Alejandro, Héctor Alex Saka i Rodrigo Nores 2021 Wykrywanie aDNA Vibrio cholerae w pochówkach ludzkich podczas piątej pandemii cholery w Argentynie (1886–1887 po Chr.). International Journal of Paleopathology 32: 74–79.
    Google Scholar
  • Rascovan, Nicolás, Karl-Göran Sjögren, Kristian Kristiansen, Rasmus Nielsen, Eske Willerslev, Christelle Desnues i Simon Rasmussen 2019 Pojawienie się i rozprzestrzenianie się podstawowych linii rodowych Yersinia pestis podczas upadku neolitu. Komórka 176(1 i 2):295–305.
    Google Scholar
  • Richmond, Phillis A. 1954 Niektóre teorie wariantowe w opozycji do teorii zarazków chorób. Journal of the History of Medicine and Allied Science 9 (3): 290–303.
    Google Scholar
  • Rinaldo, Natascia, Vanessa S. Manzon, Xabier Gonzalez Muro i Emanuele Gualdi-Russo 2014 La Peste del 1630: Analisi Antropologiche Preliminari dei Resti Scheletrici Provenienti dal Complesso dell’Osservanza di Imola (Plama 1630: Wstępna analiza antropologiczna szkieletu pozostałości pochodzące z Complesso dell’Osservanza w Imoli). Annali dell’Università di Ferrara Museologia Scientifica e Naturalistica 10 (2): 135–140.
    Google Scholar
  • Rosenberg, Charles E. 1962 Lata cholery: Stany Zjednoczone w 1832, 1849 i 1866 . University of Chicago Press, Chicago, IL.
    Google Scholar
  • Signoli, Michel 2006 Etude Anthropologique de Crises Démographiques en Contexte Epidémique. Aspects Paléo- et Biodémographiques de la Peste en Provence (Antropologiczne badanie kryzysów demograficznych w kontekście epidemii. Paleo- i biodemograficzne aspekty zarazy w Prowansji). Brytyjskie raporty archeologiczne, seria międzynarodowa 1515. Oxford, Wielka Brytania.
  • Signoli, Michel, Stefan Tzortzis, Bruno Bizot, Yann Ardagna, Catherine Rigeade i Isabelle Séguy 2007 Odkrycie XVII-wiecznego cmentarza zarazy (Puy-St.-Pierre, Hautes-Alpes, Francja). W La Peste: Entre Epidémies et Sociétés , Michel Signoli, Dominique Chevé, Pascal Adalian, Gilles Boëtsch i Olivier Dutour, redaktorzy, s. 23–26. Firenze University Press, Florencja, Włochy.
    Google Scholar
  • Speziale, Salvatore 2003 Plaga i cholera: wzorce rozprzestrzeniania się w przestrzeni i czasie od ziem osmańskich do krajów śródziemnomorskich (XVIII – XX wiek). W  Proceedings of the Third European Conference on Travel Medicine , Walter Pasini, redaktor, s. 23–37. La Pieve Poligrafica Editore Verrucchio, Rimini, Włochy.
  • Spyrou, Maria A., Marcel Keller, Rezeda I. Tukhbatova, Christiana L. Scheib, Elizabeth A. Nelson, Aida Andrades Valtueña, Gunnar U. Neumann, Don Walker, Amelie Alterauge, Niamh Carty, Craig Cessford, Hermann Fetz, Michaël Gourvennec , Robert Hartle, Michael Henderson, Kristin von Heyking, Sarah A. Inskip, Sacha Kacki, Felix M. Key, Elizabeth L. Knox, Christian Później, Prishita Maheshwari-Aplin, Joris Peters, John E. Robb, Jürgen Schreiber, Toomas Kivisild , Dominique Castex, Sandra Lösch, Michaela Harbeck, Alexander Herbig, Kirsten I. Bos i Johannes Krause 2019 Filogeografia drugiej pandemii zarazy ujawniona poprzez analizę historycznych genomów Yersinia pestis . Komunikacja przyrodnicza 10. komunikacja przyrodnicza < https://www.nature.com/articles/s41467-019-12154-0 >. Dostęp: 9 października 2023 r.
  • Steckel, Richard H. 1995 Wzrost i standard życia. Journal of Economic Literature 33(4):1903–1940.
    Google Scholar
  • Tognotti, Eugenia 2000 Il Mostro Asiatico. Storia del Colera in Italia (Azjatycki potwór. Historia cholery we Włoszech). Editori laterza, Bari, Włochy.
  • Tognotti, Eugenia 2011 Świt mikrobiologii medycznej: łowcy zarazków i odkrycie przyczyny cholery. Journal of Medical Microbiology 60 (4): 555–558.
    Google Scholar
  • Tognotti, Eugenia 2013 Lekcje z historii kwarantanny, od zarazy do grypy A. Pojawiające się choroby zakaźne 19(2):254–259.
    Google Scholar
  • Tomasi, Grazia 2001 Per Salvare i Viventi. Le Origini Settecentesche del Cimitero Urbano (Aby ratować żywych. XVIII-wieczne początki cmentarza miejskiego). Il Mulino, Bolonia, Włochy.
  • Tran, Thi-Nguyen-Ny, Michel Signoli, Luigi Fozzati, Gérard Aboudharam, Didier Raoult i Michel Drancourt 2011 Wysoka przepustowość, multipleksowe wykrywanie patogenów uwierzytelnia fale zarazy w średniowiecznej Wenecji we Włoszech. PLOS ONE 6(3). PLOS ONE < https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0016735 >. Dostęp: 9 października 2023 r.
  • Trotter, Mildred i Goldine C. Gleser 1952 Ocena wzrostu na podstawie kości długich amerykańskich białych i czarnych. American Journal of Antropologii Fizycznej 10 (4): 463–514.
    Google Scholar
  • Trotter, Mildred i Goldine C. Gleser 1958 Ponowna ocena oceny wzrostu na podstawie pomiarów wzrostu wykonanych za życia i kości długich po śmierci. American Journal of Antropologii Fizycznej 16 (1): 79–123.
    Google Scholar
  • Trotter, Mildred i Goldine C. Gleser 1977 Sprostowania do „Oceny wzrostu na podstawie kości długich amerykańskich białych i czarnych”. American Journal of Antropologii Fizycznej 47 (2): 355–356.
    Google Scholar
  • Zinowiew, Andrei V. 2007 Badanie szczątków ludzkich kości ze stanowiska archeologicznego „Cmentarz Cholera” (Twer, Rosja). Biuletyn Międzynarodowego Stowarzyszenia Paleodontologii 1 (2): 9–25.

    Google Scholar

  • Zakład Paleopatologii, Katedra Badań Translacyjnych i Nowych Technologii w Medycynie i Chirurgii, Uniwersytet w Pizie, Via Roma 57, 56126, Piza, Włochy

Finansowanie

Finansowanie w ramach otwartego dostępu zapewniane przez Università di Pisa w ramach umowy CRUI-CARE.

Informacje o autorze

Autorzy i stowarzyszenia

Autor korespondencji

Korespondencja do Antonio Fornaciariego .

Deklaracje etyczne

Konflikt interesów

Autor stwierdza, że ​​nie ma konfliktu interesów.

Dodatkowe informacje

Nota wydawcy

Springer Nature pozostaje neutralny w odniesieniu do roszczeń jurysdykcyjnych dotyczących opublikowanych map i powiązań instytucjonalnych.

Dodatkowa informacja

Poniżej znajduje się link do elektronicznych materiałów uzupełniających.

Plik uzupełniający 1 (DOCX 6,36 MB)

Prawa i uprawnienia

Otwarty dostęp Ten artykuł jest objęty licencją Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0, która pozwala na używanie, udostępnianie, adaptację, dystrybucję i reprodukcję na dowolnym nośniku lub w dowolnym formacie, pod warunkiem odpowiedniego podania oryginalnego autora (autorów) i źródła, podaj link do licencji Creative Commons i wskaania, czy wprowadzono zmiany. Obrazy lub inne materiały stron trzecich zawarte w tym artykule są objęte licencją Creative Commons artykułu, chyba że w linii kredytowej dotyczącej materiału wskazano inaczej. Jeśli materiał nie jest objęty licencją Creative Commons artykułu, a zamierzone użycie jest niezgodne z przepisami ustawowymi lub przekracza dozwolone użycie, konieczne będzie uzyskanie zgody bezpośrednio od właściciela praw autorskich. Aby wyświetlić kopię tej licencji, odwiedź http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ .

Przedruki i pozwolenia

O tym artykule

Sprawdź aktualizacje. Zweryfikuj walutę i autentyczność za pomocą CrossMark

Zacytuj ten artykuł

Fornaciari, A. Śmierć w czasie pandemii: toskański cmentarz cholery w Benabbio (1855). Hist Arch 57 , 1254–1268 (2023). https://doi.org/10.1007/s41636-023-00437-9

Pobierz cytat 

Link do artykułu: https://link.springer.com/article/10.1007/s41636-023-00437-9