https://doi.org/10.1371/journal.pone.0299765.g006
Streszczenie
Nawigacja po Morzu Śródziemnym w okresie neolitu jest tu badana poprzez używane wówczas łodzie, stopień specjalizacji technicznej ich konstrukcji, a przede wszystkim ich chronologię. Po krótkim wyjaśnieniu wyjątkowego miejsca La Marmotta omówiono charakterystykę i chronologię pięciu kajaków znalezionych w osadzie oraz jednego z obiektów żeglarskich powiązanych z Kajakiem 1. Pozwoli to na refleksję nad zdolnościami żeglugowymi społeczeństw neolitycznych ze względu na ich wysoki poziom technologiczny. Technologia ta odegrała zasadniczą rolę w powodzeniu ich ekspansji, biorąc pod uwagę, że w ciągu kilku tysiącleci zajęli cały obszar Morza Śródziemnego od Cypru po atlantyckie wybrzeże Półwyspu Iberyjskiego.
1. Wstęp. Nawigacja w Morzu Śródziemnym w neolicie
Wiele najważniejszych cywilizacji w Europie powstało na wybrzeżach Morza Śródziemnego. Fenicjanie, Grecy, Rzymianie i Kartagińczycy korzystali z tego praktycznie zamkniętego morza, aby szybko przemieszczać się wzdłuż jego wybrzeży i pomiędzy wyspami. W różnych okresach historycznych Morze Śródziemne było przestrzenią do podróżowania i środkiem komunikacji. Jednak jedno z głównych zjawisk migracyjnych w historii miało miejsce w okresie neolitu, kiedy społeczności rolnicze zaczęły rozprzestrzeniać się po Europie i Afryce Północnej. Chociaż początki neolitu są udokumentowane na Bliskim Wschodzie od około 10 000 kal. p.n.e. społeczności z tego regionu stopniowo zajmowały całe Morze Śródziemne około 7500–7000 kal. p.n.e. i dotarł do wybrzeży Portugalii około 5400 kal. p.n.e. [ 1 ]
Oczywiste jest, że Morze Śródziemne musiało być często wykorzystywane do podróży, ponieważ łodzie umożliwiały szybkie przemieszczanie się ludności, kontakty i wymianę towarów. Widać to nie tylko w statkach czy innych jednostkach pływających będących przedmiotem tej pracy, ale także w lokalizacji pierwszych osad neolitycznych na wyspach lub w pobliżu morza. Z tego powodu kilku badaczy [ 2 , 3 ] zaproponowało, że pierwsze społeczności rolnicze musiały podróżować drogą morską, dokonując krótkich rejsów wzdłuż wybrzeża.
Oczywiście grupy te nie wypłynęły, nie wiedząc, co kryje się za horyzontem, co widziały ze swoich brzegów. Ich wiedza o szlakach morskich zaczęła być zdobywana przez grupy mezolityczne, a być może wcześniej, i była przekazywana i doskonalona z pokolenia na pokolenie.
Wiele z pierwszych pośrednich i bezpośrednich dowodów podróży morskich w Europie znaleziono na stanowiskach mezolitycznych. Podróże morskie wyjaśniają okupację w tym okresie Cypru, Korsyki, Sycylii i wysp greckich, takich jak Ikaria, Lemnos i Melos [ 4 – 15 ]. Kajaki odkryte w kilku miejscach otwierają okno na dawną nawigację. Zachowały się pod wodą (w jeziorach i lagunach) lub w miejscach bardzo wilgotnych (torfowiska). Ich dokumentacja ujawnia rodzaje używanych łodzi i techniki ich budowy. Niektóre z najbardziej godnych uwagi przykładów kajaków mezolitycznych znaleziono w Noyen-sur-Seine i Le-Codray-Montceaux-Nandy we Francji; Dümmerlohausen i Stralsund-Mischwasserspeicher w Niemczech; Pesse w Holandii; Tybrind Vig, Lystrup i Praestelyng II-Baden w Danii oraz Hotiza w Słowenii [ 16 – 23 ].
Chociaż w tamtych czasach czółna wykonywano przeważnie z pni sosny ( Pinus sylvestris ), używano innych gatunków, jak topola ( Populus tremula ) w przypadku kajaków w Lystrup, dąb ( Quercus sp.) i olcha ( Alnus sp.). ) w Dümmerlohausen i Hotiza oraz wapno ( Tilia sp.) w Tybrind Vig i Stralsund-Mischwasserspeicher ( plik S1 ).
Były to monoksylowe czółna lub ziemianki wykonane z jednego pnia, o bardzo różnych rozmiarach. Niektóre były małe, praktycznie dla jednej osoby, jak w Pesse (7920–6470 p.n.e.) o długości 3 m czy w Noyen-sur-Seine (7190–6540 p.n.e.) o długości 4,5 m. Inne były większe, jak Kajaki I i II w Lystrup (5200–5000 p.n.e.), miały 6–7 m długości, jedno w Le-Codray-Montceaux (7240–6720 p.n.e.) i Kajak 2 w Stralsund-Mischwasserspeicher (4800–4700 p.n.e. ), o długości 8 m, i te w Tybrind Vig (4300–4100 p.n.e.) o długości 10 m. Oprócz nich czasami znajdowano inne elementy żeglarskie, takie jak wiosła. Zostały one udokumentowane w duńskich zakładach Tybrind Vig, Holmegaard i Ulkestrup Lyng [ 16 , 17 , 24 ]. Wreszcie pozostałości po spaleniu zidentyfikowane wewnątrz niektórych czółen wskazują, że powstały one poprzez wypalenie środkowej części pni, co przyspieszyło prace związane z ich drążeniem, gdyż łatwiej było wyciąć drewno.
Ten model czółna dłubankowego, różnej wielkości i wykonanego z innego drewna, wykorzystującego spalanie pnia do jego wydrążenia, był kontynuowany w neolicie. Kajaki La Marmotta to obecnie jedyne łodzie znane w neolitycznych stanowiskach w basenie Morza Śródziemnego. Jednakże w innych krajach odnaleziono liczne kajaki datowane na późniejsze okresy [ 18 , 20 , 25 ]. I tak na przykład kajaki w Seeland w Danii (3640 i 2920 p.n.e.) o długości 7 m były wykonane z olchy ( Alnus sp.). Ten w Bevaix w Szwajcarii (3500–3030 p.n.e.) o długości 8,27 m wykonany był z sosny ( Pinus sp.). Kajak nr 1 w Stralsund-Mischwasserspeicher w Niemczech (3858 p.n.e.) miał 12 m długości i był wykonany z pnia lipy ( Tilia sp.). Wreszcie kajaki z francuskich stanowisk Paris-Bercy (2890–2510 p.n.e.) o długości 6 i 8 m oraz jedno z Charente o długości 5,56 m (3650–2900 p.n.e.) wykonano z dębu ( Quercus sp.) [ 18 , 22 , 24 , 26 , 27 ].
2. La Marmotta: Najstarsza neolityczna wioska nad jeziorem w środkowej części Morza Śródziemnego
Procesy tafonomiczne i ogólnie warunki konserwacji oznaczają, że zwykle uzyskujemy bardzo stronniczy i ograniczony obraz pozostałości archeologicznych pozostawionych przez społeczności prehistoryczne. Obraz ten zmienia się drastycznie w miejscach, w których zachowało się wiele pozostałości biotycznych, które zwykle znikają z powodu aktywności bakterii. Obserwacja przedmiotów wykonanych z drewna, tekstyliów, wyrobów koszykarskich, powrozów i skór zwierzęcych całkowicie zmienia nasze wyobrażenie o tych społecznościach. Stanowisko nad jeziorem La Marmotta to jeden z tych przypadków, w których wyjątkowa konserwacja artefaktów archeologicznych potwierdza refleksję na temat licznych użytych materiałów, umiejętności ich obróbki i wysokiego poziomu technicznego osiągniętego przez społeczeństwa neolityczne.
Pierwsze wzmianki o tym miejscu pod jeziorem Bracciano (Anguillara Sabazia, Lacjum, Włochy) odnaleziono w 1989 r. Następnie wykopaliska prowadzono w latach 1992–2006 pod nadzorem kierownika Museo delle Civiltà „Luigi Pigorini”, na którego czele stał dr Fugazzola ( ryc. 1 ). Kolejne niewielkie wykopaliska przeprowadzono w 2009 roku i były to ostatnie prace terenowe na tym terenie.
Ryc. 1. Położenie La Marmotta na Półwyspie Apenińskim.
Obszar archeologiczny znajduje się obecnie około 300 m od współczesnego brzegu jeziora, na głębokości 11 m (8 m wody i 3 m osadu). Jest to naturalna forma ochrony, bezpieczna pod wodą i ziemią ( ryc. 2 ). Jezioro Bracciano jest połączone z Morzem Śródziemnym rzeką Arrone na długości 38 km.
Zdefiniowano trzy główne poziomy. O ile poziom II, odpowiadający założeniom osady, wiąże się z występowaniem wyrobów odciskanych i sporadycznie rzeźbionych (nawiązujących do stylu Basi-Pienza), o tyle poziom I reprezentuje najnowszą fazę osady i wiąże się z malowana i rzeźbiona ceramika w stylu Sasso-Fiorano. Wreszcie poziom znany jako „ Chiocciolaio ” jest najwyższą warstwą w sekwencji i odzwierciedla opuszczenie osady [ 28 , 29 ].
Podczas wykopalisk odnaleziono 3400 pali podtrzymujących konstrukcję mieszkań, pozostałości murów wykonanych z plecionki i tynku, dachy składające się z łodyg różnych gatunków roślin oraz część podłóg drewnianych wykonanych z drewna. lub kora. Ich stanowiska pozwoliły na określenie grupy 14 możliwych prostokątnych domów ze ścianami wewnętrznymi i centralnym paleniskiem (nr 3, 4+8, 5, 6, 7, 11, 13 i 16 zostały całkowicie odkopane, a 2, 9, 10, 14 , 15 i 17 częściowo [ 30 ]). Domy miały około 8 do 10 m długości i 6 m szerokości. Z niektórymi domami powiązano pięć kajaków znalezionych w La Marmotta. Zatem Kajak 1 znajdował się obok Struktury 6, Kajak 2 znajdował się w pobliżu Struktury 5, Kajak 3 w pobliżu Struktury 12, Kajak 4 obok Struktury 3, a Kajak 5 obok Struktury 13 ( ryc. 3 ).
Ryc. 3. Plan osady La Marmotta z pięcioma kajakami obok niektórych domów (Zdjęcie: Gerard Remolins).
Szczątki roślin i zwierząt wskazują na społeczność z w pełni skonsolidowaną gospodarką krajową. Zwierzęta gospodarskie stanowią około 75% minimalnej liczby osobników udokumentowanej w La Marmotta. Składają się one głównie z owiec i kóz, rzadziej bydła i świń. Zespół fauny obejmuje również dwa gatunki psów różnej wielkości i szeroką gamę dzikich zwierząt, w tym ssaki ( Cervus elaphus , Capreolus capreolus , Bos primigenius , Vulpes vulpes itp.), ptaki, gady i ryby [ 31 ].
Z kolei 65% pozostałości botanicznych odpowiada różnym typom zbóż krajowych ( Triticum dicoccum L. , Triticum monococcum S. , Hordeum distichum , Hordeum vulgare L. i Triticum aestivum Compactum e durum ). Pozostałe pozostałości to rośliny strączkowe ( Pisum sativum , Lens culinaris , Lathyrus cicera/sativus , Vicia cfr. sativa ), kilka rodzajów owoców ( Prunus spinosa , Ficus carica , Sambucus sp ., Fragaria vesca , Rubus fruticosus , Corylus avellana , Quercus sp. itp.) oraz rośliny używane do produkcji tekstyliów, olejów i barwników lub o właściwościach fitoterapeutycznych ( Linum usatissimum , Papaver somniferum , Carthamus lanatus i Silybum marianum ). Mieszkańcy La Marmotta zbierali także grzyby jako podpałkę do rozpalania ognisk ( Fomes fomentarius ) lub ze względu na ich działanie lecznicze ( Daedalopsis tricolor ) [ 32 – 34 ].
Jednak La Marmotta jest wyjątkowa również ze względu na konserwację licznych i różnorodnych przyborów i narzędzi wykonanych z drewna, wyrobów plecionkarskich i tekstyliów. Przykładami są łuki, toporki, sierpy, łyżki, wrzeciona, przedmioty prawdopodobnie związane z pracą z tekstyliami, drewniane pojemniki i kosze, a przede wszystkim czółna [ 35 , 36 ].
Wraz z drewnianymi narzędziami duży, odłupany zestaw narzędzi litowych składa się z 12 000 przedmiotów, zwykle wykonanych z wysokiej jakości odmian krzemienia i, w mniejszym stopniu, z obsydianu. Równie liczne są narzędzia ciężkie: topory i toporki z polerowanego kamienia, żarna, kamienie ręczne, kamienie młotkowe i polerki. Na niektórych z tych kamieni polerskich widoczne są ślady po ścieraniu siekier i toporów, ostrzeniu kościanych i drewnianych narzędzi czy wykonywaniu ozdób z muszli, kamieni, drewna, nasion, ceramiki czy zębów/kłów różnych zwierząt.
Kamienie użyte do wykonania tych wyszczerbionych i wypolerowanych narzędzi pochodzą z różnych źródeł. Część krzemienia pochodzi prawdopodobnie z kopalni w Defensola w regionie Foggia we Włoszech, obsydian z wysp Palmarola i Lipari, a część twardych kamieni używanych do produkcji toporów i toporów pochodzi z Alp [ 37 , 38 ].
Daty 14 C uzyskane z pozostałości węgla drzewnego i nasion oraz analizy dendrochronologiczne pali podtrzymujących domy wskazują, że miejsce to było użytkowane między około 5700 a 5150 rokiem kal. PNE; to znaczy przez nieprzerwany okres około 550 lat. Z drugiej strony, na podstawie danych dendrochronologicznych, zdają się one wskazywać na nieprzerwane użytkowanie osady przez co najmniej 250 lat [ 30 , 39 ] Nowy cykl dat skupia się na analizie próbek krótkotrwałych (ziarna zbóż z różnych poziomach) oraz niektóre wyroby drewniane, w tym pięć prezentowanych tutaj kajaków.
3. Kajaki Marmotta: prawdziwa inżynieria morska
Choć na podstawie wyników badań archeologicznych trudno jest oszacować obszar zajmowany przez osadę La Marmotta, możliwe jest, że duża część stanowiska pozostaje nieodkopana. Uważamy, że pod wodami jeziora Bracciano może nadal znajdować się większa liczba łodzi i możliwe, że uda się je w przyszłości odkopać. Do chwili obecnej w ramach przeprowadzonych badań archeologicznych odnaleziono pięć kajaków [ 40 – 43 ].
Kajak Marmotta 1 został znaleziony na poziomie II (kwadraty A62, A64, A108, A109, A110, A111, A112, A113, A153, A154, A155, A156 i A157). Jest to ogromne czółno dłubankowe wykonane z pnia dębu ( Quercus sp.) o długości 10,43 m, szerokości na rufie 1,15 m i szerokości na dziobie 0,85 m. Jego wysokość wynosi od 65 do 44 cm, w zależności od części kajaka. Na podstawie czółna wykonano cztery poprzeczne wzmocnienia z tego samego pnia o kształcie trapezu. Zwiększyłyby one trwałość kadłuba i chroniły go, a także poprawiły jego obsługę [ 40 ] ( ryc. 4 ).
Oprócz swoich rozmiarów, kajak ten jest szczególnie interesujący ze względu na trzy obiekty związane z jego prawą burtą. Mają kształt litery T, z ostrołukową górną częścią i odpowiednio 2, 3 i 4 otworami ( ryc. 5 ). Znaleziono je wbite w ścianę kajaka w podobnych odległościach i na podobnych wysokościach. Widoczne otwory znajdowały się w zewnętrznej części ściany czółna ( ryc. 5 ). Ich wielkość i kształt opisano w innym miejscu [ 40 ]. Charakterystyka i położenie tych obiektów sugeruje, że mogły służyć do mocowania lin przywiązanych do ewentualnego żagla lub do łączenia innych elementów nawigacyjnych, takich jak stabilizator czy nawet inna łódź, w celu stworzenia podwójnego kadłuba w postaci katamaranu [ 44 ] . Strategie te zapewniłyby większe bezpieczeństwo i stabilność oraz większą zdolność do transportu ludzi, zwierząt i towarów [ 21 ].
Obiekt 144364, datowany na 14 C. Wystawiony w Museo delle Civiltà w Rzymie.
Na drugie czółno, Marmotta 2, wybrano duży pień olchy ( Alnus sp.). Znaleziony na poziomie II (kwadraty D185, D186, D187, D186, D188, D237, D238 i D240) został przymocowany do podłoża za pomocą dwóch wbija się w środek prawej i lewej burty ( ryc. 6 ). Ma 5,4 m długości, 0,4 m szerokości na rufie i 0,36 m na dziobie. Sądząc po wielkości i kształcie, przypuszcza się, że była to łódź rybacka lub wykorzystywana do gromadzenia zasobów roślinnych oraz transportu ludzi i małych zwierząt po jeziorze, a nawet morzu [ 41 ].
Na wystawie w Museo delle Civiltà w Rzymie.
W tym czółnie znaleziono kawałek drewna z pojedynczym otworem i średnicy około 2,8 cm. Ma kształt grzyba, ma 13,4 cm długości i od 9,1 do 8,3 cm szerokości. Charakterystyka tego obiektu oraz jego podobieństwo do współczesnych słupków spotykanych w naszych portach sugeruje, że jego funkcją mogło być właśnie to, czyli zabezpieczenie kajaka w przypadku podniesienia się poziomu wody w jeziorze.
Kajak Marmotta 3 został znaleziony na placach A136, A138, A140, A183, A185 i A187 (poziomy I i II) ( ryc. 7 ). Wykonany z pnia olchy ( Alnus sp.) ma 8,35 m długości, 58 cm szerokości na rufie i 50 cm szerokości na dziobie. Podobnie jak Canoe Marmotta 1, u podstawy trzy poprzeczne wzmocnienia wykonane w samym pniu są rozmieszczone w podobnej odległości i mają kształt trapezu. Podczas wykopalisk w odległości 4 m od rufy zaobserwowano pęknięcie poprzeczne, które przełamało kajak na pół. Jest to prawdopodobnie pęknięcie podepozycyjne powstałe w wyniku naturalnego działania. Czółno to również znajdowało się na lądzie, gdyż było przymocowane do podłoża trzema kijami.
Kajak Marmotta 4 odkryto w kwadratach A263, A265, A266, A315, A316, A318, A367 i A368 ( ryc. 8 ). Ze względu na swoje rozmiary ziemianka ta zajmowała trzy poziomy: Chiocciolaio, poziom I i poziom II. Podobnie jak poprzednie czółno, uległo pęknięciu poprzecznemu w odległości 4 m od rufy. Był tak zniszczony, że brakowało dużej części kadłuba. Wykonany z pnia topoli ( Populus sp.), w obecnym stanie fragmentarycznym można jedynie powiedzieć, że jego maksymalna szerokość wynosi 65 cm. Podczas ostatnich etapów wykopalisk na lewej burcie odnaleziono dużą drewnianą deskę, która mogła stanowić część czółna.
Na wystawie w Museo delle Civiltà w Rzymie.
Ostatni z kajaków, Marmotta 5, został odkopany na placach A401, A402, A403, A405, A354, A356, A367, A358, A359, A360, A361, D449 i D450 (poziomy I i II) (ryc. 9 ) . Ukształtowany z pnia buka ( Fagus sylvatica ) w obecnym stanie ma 9,5 m długości i maksymalnie 60 cm szerokości w rejonie rufy. Nie są to jej rzeczywiste wymiary, gdyż jest fragmentaryczna i oczywiście musiała być większa. Na podstawie kajaka można zauważyć dwa poprzeczne wzmocnienia wykonane w samym bagażniku.
Na wystawie w Museo delle Civiltà w Rzymie.
Dodatkowo inne obiekty udokumentowane na stanowisku mogły mieć związek z nawigacją. Są to trzy drewniane przedmioty, które mogą być wiosłami lub sterami.
-
Obiekt nr 11618 (Poziom I, Kwadraty D287-D288) został znaleziony w pobliżu kajaka Marmotta 2. Ma długość 105cm od trzonka do ostrza.
-
Obiekt nr 4954 (poziom II, plac A151) odnaleziono w pobliżu Marmotta 1. Mimo że bliższy koniec trzonu jest uszkodzony, możemy sobie wyobrazić jego wygląd. Całkowita długość wynosi 44 cm; Długość ostrza 16 cm, trzonka 28 cm.
-
Trzeci z tych obiektów to nie. 12005 (poziom I, plac D344). Ma kształt prostokąta, szerokość od 17 do 19 cm i grubość od 1,4 do 1,6 cm. Ostrze to musiało być przywiązane do wału za pomocą sznurka, gdyż w obszarze połączenia znajduje się sześć otworów, po trzy z każdej strony. Artefaktu tego nie odnaleziono w pobliżu żadnego z kajaków, gdyż pochodził z placu pomiędzy Marmotta 2 i Marmotta 5.
Badania przeprowadzone na czółnach z La Marmotta wykazały, że rzeźbiono je wypolerowanymi toporami i siekierami [ 40 ]. Badania zużycia kamiennych toporów i toporów odnalezionych w wykopaliskach wyraźnie potwierdziły obróbkę drewna w La Marmotta. Obecnie przeprowadzana jest dalsza analiza zużycia i użytkowania zgodnie z kryteriami metodologicznymi ustalonymi przez Masclans (2020) [ 45 ] ( ryc. 10 ), a niedawno opublikowano wstępne wyniki [ 46 ].
A) narzędzie 32454; A1-2) 200x; B) narzędzie 40781; B1-2) 200x; C) narzędzie 28881; C1-2) 200x (Zdjęcie: Alba Masclans).
Biorąc pod uwagę dużą zmienność morfometryczną zaobserwowaną w zapisie kamiennym z Marmotta, należy się spodziewać, że narzędzia specjalistyczne były powiązane z określonymi rodzajami czynności związanych z obróbką drewna. Wskazane byłyby dalsze programy eksperymentalne, aby móc rozróżnić artefakty wykorzystywane do określonych celów w obróbce drewna, takich jak ścinanie drzew lub inne zadania stolarskie, w tym produkcja kajaków.
Podobnie jak wiele innych prehistorycznych łodzi w Europie, prace nad ich rzeźbieniem zostały uproszczone poprzez spalenie ich wnętrza. Widać to wyraźnie w kajakach Marmotta 1 i 4.
4. Metody
4.1 Identyfikacja botaniczna
Identyfikację gatunku drewna przeprowadzono poprzez obserwację trzech płaszczyzn anatomicznych drewna (poprzecznej, promieniowej wzdłużnej i stycznej wzdłużnej). Próbki otrzymano poprzez wyodrębnienie ostrym narzędziem trzech cienkich skrawków z każdej z płaszczyzn. Pobieranie cienkich skrawków jest techniką inwazyjną, dlatego próbki muszą mieć wielkość odpowiednią do identyfikacji gatunku, ale nie zbyt dużą, aby nie uszkodzić obiektu [ 47 , 48 ]. Obróbka glikolem polietylenowym (PEG) nie utrudnia badań taksonomicznych a posteriori , ponieważ można zaobserwować mikroanatomię drewna, co pozwala na identyfikację taksonomiczną.
Cienkie skrawki obserwowano za pomocą mikroskopu optycznego wyposażonego w obiektywy o powiększeniu 4, 10, 20 i 50x (Leica DM 750M w Instituto Patagónico de Ciencias Sociales y Humanas: IPCSH-CONICET) i porównano ze specjalistycznym atlasem [ 49 , 50 ] .
4.2 Daty radiowęglowe
4.2.1 Wybór i przetwarzanie próbek.
Całą procedurę datowania radiowęglowego próbek drewna przeprowadzono w Centro Nacional de Aceleradores (CNA) w Sewilli w Hiszpanii. Próbki poddano najpierw obróbce chemicznej w laboratorium w celu usunięcia zanieczyszczeń, a następnie poddano grafityzacji w celu pomiaru AMS.
Zewnętrzna część pni, z których wykonano kajaki, została lekko wydobyta przez samą społeczność La Marmotta. Aby zminimalizować jego wpływ na datowanie, do próbek wybrano zewnętrzną część pni, prawdopodobnie należącą do najnowszych słojów. W ten sposób uniknęliśmy starzenia się konstrukcji kajaków wraz z wiekiem drzewa.
Z wyjątkiem kajaka Marmotta 5, próbka CNA5349.1.1, drewno zostało wcześniej poddane działaniu glikolu polietylenowego (PEG), który należy uznać za zanieczyszczenie w przypadku datowania radiowęglowego. Dlatego należy zastosować odpowiednią metodę obróbki wstępnej, aby usunąć cząsteczki PEG ze struktury drewna. Takie związki organiczne są zwykle usuwane poprzez ekstrakcję rozpuszczalnikami organicznymi w aparacie Soxhleta, gdzie rozpuszczalnik w szklanym pojemniku jest podgrzewany, a pary skrapla się w schładzającej serpentynie, opadając na próbkę i rozpuszczając zanieczyszczenie. Stosuje się trzy kolejne rozpuszczalniki organiczne w rosnącej kolejności polarności: heksan, aceton i etanol, 15 minut na każde przemywanie. Próbki suszy się w piecu po każdym myciu w temperaturze 80°C. Po obróbce rozpuszczalnikiem organicznym stosuje się zwykłą procedurę kwas-zasada-kwas [ 51 ].
Stosuje się pierwsze przemywanie kwasem (HCl, 0,5 M) w temperaturze 80°C przez 24 godziny w celu usunięcia pozostałych węglanów. Próbkę następnie neutralizuje się wodą klasy Milli-Q. Stosuje się drugie przemywanie zasadą (NaOH, 0,1 M) w celu usunięcia ewentualnych kwasów humusowych i fulwowych, również w temperaturze 80°C przez 24 godziny, a następnie próbkę neutralizuje się. Stosuje się końcowe przemywanie kwasem trwające tylko 15 minut w celu usunięcia CO2 , który może zostać zaabsorbowany z atmosfery podczas przemywania alkaliami. Przeprowadza się końcową neutralizację i próbkę suszy się w piecu przez noc. W tym momencie próbka drewna jest gotowa do grafityzacji.
Jednakże doświadczenie pokazało, że stare PEG może być bardzo trudne do całkowitego usunięcia z drewna, nawet przy zastosowaniu agresywnych chemicznie procedur [ 52 ]. Wpływ PEG na datę pobrania próbki nie jest łatwy do oceny i będzie zależał głównie od trzech czynników: ilości PEG pozostałego po procedurze czyszczenia, stężenia 14 C PEG („wiek” PEG) oraz rzeczywisty wiek samej próbki. Zagadnienie to zostanie omówione w następnym rozdziale.
Czyste i suche próbki poddaje się grafityzacji przy użyciu tak zwanego urządzenia do automatycznej grafityzacji (AGE) [ 53 ]. Około 3 mg próbki drewna spala się w analizatorze pierwiastkowym, gdzie oddzielane są gazy spalinowe, a w przypadku CO 2 wtryskiwane do układu AGE. Ilość gazowego CO2 odpowiadająca 1 mg węgla utrzymuje się w reaktorze, miesza z wodorem i ogrzewa do temperatury 580°C w obecności żelaza jako katalizatora. W rezultacie CO2 redukuje się do grafitu, który osadza się na katalizatorze. Mieszankę żelaza i grafitu prasuje się w kawałku aluminium, aby uzyskać cel AMS.
Cele AMS mierzono przy użyciu systemu Micadas [ 54 ]. W pomiarze AMS określa się stężenia trzech izotopów węgla, 12 C i 13 C, które są stabilne oraz 14 C, który jest radioaktywny, ponieważ wszystkie są potrzebne do określenia wieku próbki. Ostateczną analizę danych przeprowadza się za pomocą narzędzia BATS [ 55 ] w celu uzyskania końcowego wieku radiowęglowego i wartości δ 13 C, które są również mierzone w systemie AMS. Parametr δ 13 C wskazuje względne stężenie stabilnych izotopów i służy do korygowania faktu, że różne materiały koetaniczne zawierają nieznacznie różne stężenia radiowęgla. δ 13 C jest uwzględniane w obliczeniach wieku radiowęglowego, które przeprowadza się zgodnie z definicją Stuivera i Polacha [ 56 ] i stanowi eksperymentalny wynik procesu datowania.
Próbki w tym badaniu mierzono w różnych partiach. Każda partia zawiera nieznane próbki, próbki standardowe do normalizacji, próbki ślepe stosowane do korekcji tła i jedną próbkę referencyjną, IAEA-C8 [ 57 ] używaną do kontroli jakości pomiaru. Wartość konsensusowa dla tego materiału wynosi pMC = 15,03±0,17 (jeden sigma). PMC jest miarą ilości radiowęgla w próbce, wyrażoną jako procent radiowęgla w próbce w stosunku do określonej normy [ 56 ]. Wyniki pMC uzyskane dla próbek kontroli jakości C8 w różnych partiach wynosiły 14,80±0,16, 15,03±0,08, 14,97±0,09 (jedna sigma), zgodnie z wartością konsensusową.
4.2.2 Analiza statystyczna dat.
Uzyskano sześć nowych dat radiowęglowych: po jednej dla każdego z pięciu czółen i drugie dla jednego z obiektów w kształcie litery T związanych z Kajakiem 1, czyli tego z czterema otworami (nr 144364) ( tab. 1 ).
Tabela 1. Daty radiowęglowe pięciu kajaków i obiektu morskiego w kształcie litery „T” (144364).
Drewno pięciu próbek zostało poddane działaniu PEG. Do określenia, czy proces czyszczenia w celu usunięcia PEG był skuteczny, zastosowano spektrometrię w podczerwieni. Wyniki pokazały, że procedura znacznie zmniejszyła obecność PEG w próbkach, ale nie zawsze całkowicie. Jeśli PEG zostanie zsyntetyzowany z produktów kopalnych i współczesnych produktów organicznych, może zmienić wiek próbki (odpowiednio starszą lub młodszą). Jednakże w niniejszym badaniu daty uzyskane dla wszystkich próbek są zgodne z wiekiem osady ustalonym na podstawie datowania próbek nasion, węgla drzewnego i Canoe 5, które nie były traktowane PEG-em. Sugeruje to, że wpływ PEG w niniejszych próbkach jest co najwyżej bardzo mały.
Wszystkie zostały poddane analizie za pomocą różnego rodzaju narzędzi statystycznych w celu ustalenia chronologii łodzi, a także stopnia ich współczesności. Analizy te przeprowadzono przy użyciu oprogramowania OxCal v.4.4 [ 58 ] i krzywej kalibracyjnej IntCal20 [ 59 ].
Przede wszystkim określono rozkład czasowy kajaków na podstawie modelu Bayesa z pojedynczą ciągłą fazą [ 58 , 60 , 61 ]. Jest to prosty model rozkładu równomiernego, oparty na hipotezie, że wszystkie zdarzenia (daty radiowęglowe) mają takie samo prawdopodobieństwo wystąpienia w dowolnym momencie pomiędzy początkiem a końcem fazy. Model przyjmuje najstarsze i najnowsze daty jako granice czasowe. Jeśli wykazuje dużą zgodność z danymi, można wnioskować, że datowane zdarzenia są rozłożone w sposób ciągły w całej fazie.
Równoczesność pomiędzy różnymi łodziami została przetestowana za pomocą testu Chi-Square (funkcja OxCal Combine). Test ten ocenia statystyczną spójność nakładania się przedziałów prawdopodobieństwa dat radiowęglowych. W szczególności szacuje średnią ze zbioru dat i porównuje ją z każdą z nich indywidualnie. W badaniu szacuje się także całkowity błąd ogólny, łącząc odchylenia standardowe analizowanych oznaczeń radiowęglowych. Jeśli wynik jest statystycznie spójny, można zinterpretować współczesność połączonych dat [ 62 , 63 ].
Na koniec nowy zestaw dat porównano z łącznie 58 dostępnymi datami 14 C dla łodzi europejskich w przedziale od 7200 do 1700 cali. BC, aby umieścić ich czasowość w skali europejskiej za pomocą jednofazowego modelu bayesowskiego ( plik S1 ). Daty z odchyleniami standardowymi większymi niż ±75 zostały odrzucone z analizy, aby w miarę możliwości zawęzić i określić przedziały prawdopodobieństwa.
5. Wyniki
5.1 Surowiec drzewny
Analiza taksonomiczna wykazała, że do wykonania pięciu dłubanek i czterodołkowego artefaktu znalezionego obok Kajaka 1 wykorzystano cztery różne drzewa.
Kajaki nr 2 i 3 oraz zabytek (nr 144364) zostały wykonane z drewna firmy Alnus sp. z o.o. Liściaste Quercus sp. był używany w Canoe 1, Populus sp. w przypadku Canoe 4 i Fagus sylvatica w przypadku Canoe 5. Niejednorodne zastosowanie drewna określone w badaniu taksonomicznym nie uzasadnia wyboru rodzajów drewna o specjalnych właściwościach lub cechach do produkcji kajaków ze stanowiska archeologicznego La Marmotta ( tabela 1 ). To zróżnicowanie taksonomiczne jest istotne, gdyż świadczy o świadomości, że szkutnicy znali właściwości drewna i wiedzieli, z jakich drzew można wykonać ziemianki. Drewno Quercus charakteryzuje się znaczną gęstością i wagą. Zapewnia twarde i odporne na gnicie drewno, dostępne w różnych długościach i średnicach. Zaletą Quercusa jest obecność tyloz w naczyniach, które zmniejszają przepuszczalność drewna. Stosowanie drewna dębowego liściastego jest na ogół dobrze udokumentowane na tym stanowisku [ 28 , 36 ]. Lekkość drewna Alnus w połączeniu z jego odpornością na pękanie i pękanie mogła być zaletą przy jego zastosowaniu.
Natomiast w innych miejscach, w których znaleziono więcej niż jedno czółno, zwykle używano tego samego gatunku do każdego z nich. I tak na przykład, podczas gdy w Ogårde stosowano olchę, w Tybrind Vig stosowano lipę, a w Paris-Bercy dąb [ 20 , 64 ].
Badania archeobotaniczne kajaków z neolitycznego stanowiska La Marmotta pozwalają z jednej strony zrozumieć strategie zarządzania i wykorzystania zasobów drzewnych jako surowca przez mieszkańców tej wioski. Z drugiej strony badanie to pozwala zrozumieć poziom specjalizacji pierwszych społeczności neolitycznych, które rozprzestrzeniły się w basenie Morza Śródziemnego.
5.2 Analiza chronologiczna
Model Bayesa ( ryc. 11 ) ustalił, że wszystkie czółna i inne obiekty żeglarskie były rozmieszczone w sposób ciągły w jednej fazie chronologicznej ( Amodel 92.2 i Aoverall . 92.1 ) pomiędzy 5875–5490 a 5305–4860 kal. BC (95,4% prawdopodobieństwa) z rozpiętością 205–490 lat (95,4%).
Ryc. 11. Chronologia dat radiowęglowych związanych z kajakami z La Marmotta zaproponowana przez model Bayesa z pojedynczą ciągłą fazą.
Proponowane granice modelu mają długi ogon ze względu na mały zestaw modelowanych dat. Model fazowy zakłada, że w danej fazie datowano losową próbkę zdarzeń, więc długie granice wskazują, że inne niepróbkowane zdarzenia mogły nastąpić znacznie wcześniej lub później [ 58 ]. Zatem, w oparciu o dostępne dane, pierwszy i ostatni parametr (zaznaczone na zielono na Fig. 11 ) stanowią bardziej wiarygodne przedziały chronologiczne. Według nich pięć kajaków było rozmieszczonych w sposób ciągły w bardziej ograniczonej fazie chronologicznej, między 5620–5490 a 5310–5085 kal. BC (95,4%, rozpiętość 200–485 lat).
Jednak nie wszystkie z nich były współczesne w fazie chronologicznej. W szczególności funkcja Combine programu OxCal ( ryc. 12 ) sugerowała, że kajaki 4 i 3 są najstarszymi, a ich wiek wynosi od 5620 do 5480 cali. BC (95,4%, Acomb. 112), podczas gdy obiekt przyczepiony do Kanoe 1 zbiegł się w czasie z Kajakiem 5 pomiędzy 5475 a 5325 kal. BC (95,4%, Acomb. 69) i Canoe 2 między 5370 a 5225 kal. BC (95,4%, Acomb. 81,4). Wreszcie najnowszymi łodziami były Canoe 2 i Canoe 1, które były synchroniczne między 5305 a 5215 cal. BC (95,4%, Acomb. 70,7).
Ryc. 12. Współczesne kajaki według testu Chi-Square.
Jedynym kajakiem, który nie jest współczesny żadnej z pozostałych czterech łodzi, jest Canoe 5, którego skalibrowane odstępy datowane są na środek chronologii pozostałych łodzi (5480–5330 kal. p.n.e.). Kajak 5 jest współczesny jedynie z elementem dołączonym do Kanoe 1 (5475–5320 kal. BC Acomb. 69). Jednakże data radiowęglowa Kajaka 1 nie pokrywa się z datą tego dołączonego elementu. Zamiast tego test Chi-Square wykazał, że drewno na Kajak 5 i ten element zostały zakupione mniej więcej w tym samym czasie i że element ten został następnie przymocowany do Kajaku 1.
Pomimo datowania na próbkach długowiecznych, przedziały prawdopodobieństwa dat radiowęglowych pokrywają się z chronologią La Marmotta opartą na datowaniu zarówno drewnianych pali [ 30 ], jak i zwęglonych nasion zbóż wydobytych z warstw archeologicznych (poziomy 1 i 1). 2) [ 39 ]. Świadczy to o tym, że drzewa zostały wycięte bezpośrednio w celu budowy łodzi i nie pochodziły z kawałków wcześniej ściętych lub ponownie wykorzystanych. Co więcej, odmienne relacje współczesności, a także krótki czas ciągłego odstępu, w którym wszystkie kajaki są rozmieszczone chronologicznie (około 200–480 lat), świadczą o tym, że budowano je zaledwie przez 4–5 pokoleń.
Model Bayesa ( ryc. 13 ) ustalił, że modelowane kajaki europejskie były rozmieszczone w sposób ciągły w latach 7360–6755 i 1865–1420 kal. BC (Amodel 95,3 i Aoverall 94,5) z rozpiętością 5325–4930 lat. W szczególności łodzie z La Marmotta (zaznaczone na zielono) należą do 10 najwcześniej datowanych jak dotąd w Europie. Najstarszymi kajakami są mezolityczne Nandy 1 (7180–6705 kal. p.n.e.) i Nandy 2 (7060–6700 kal. p.n.e.) z Seine-et-Marne (Francja), następne w kolejności są te znalezione w Dümmerlohausen (Niemcy, 6596–6445). kal. p.n.e.) oraz w Hotiza (Słowenia, 6240–6080 kal. p.n.e.). Dlatego kajaki w La Marmotta są najstarszymi znanymi łodziami neolitycznymi.
Ryc. 13. Model Bayesa z jedną fazą ciągłą europejskich kajaków.
Jak można zaobserwować w pliku S1 , preferowano określone gatunki drzew, niezwiązane z chronologią. Można się tego było spodziewać, ponieważ społeczności ludzkie zawsze korzystały z gatunków, które spotykały w swoim otoczeniu. Miałoby to miejsce na przykład w Dümmerlohausen ( Alnus sp.), Hauterive ( Tilia sp.) i Paris-Bercy ( Quercus sp.). Sytuacja w La Marmotta jest jednak inna, ponieważ do wszystkich kajaków nie zastosowano jednego gatunku, zamiast tego do pięciu łodzi wybrano cztery drzewa (ten sam gatunek, olcha, został użyty w dwóch z nich, Canoe 2 i 3). Świadczy to o szerokiej wiedzy społeczności La Marmotta na temat właściwości drzew, których używali do produkcji łodzi.
Dłubanki z La Marmotta można chronologicznie przypisać drugiej lub późniejszej fazie włoskiego wczesnego neolitu, która zbiega się z ekspansją społeczności neolitycznych na śródlądowe terytoria południowych i środkowych Włoch. Najstarsze daty powstania wyrobów tłoczonych w południowych Włoszech to ok . 6100–6000 kal. p.n.e. [ 66 ] W tamtym czasie społeczności neolityczne ograniczały się do południowych Włoch, głównie wokół cypla Gargano i regionu Salento, a także do wybrzeży Adriatyku w środkowej i północnej Dalmacji. Ekspansja wybrzeża postępowała szybko; około 5900 kal. BC, miejsca takie jak Arene Candide w Ligurii czy Pont de Roque-Haute i Peiro Signado w Zatoce Lyońskiej były już zajęte, co potwierdza znaczenie żeglugi morskiej jako szybkiej formy rozprzestrzeniania się ludzi. Wydaje się, że ekspansja lądowa przebiega wolniej, z przerwą co najmniej kilku stuleci. Grupy rolników stopniowo przedostawały się do środkowych Włoch, w regionach Moise i Abruzzo (tj. miejsca Santo Stefano di Ortucchio, Monte Maulo) około 5800 roku kal. PNE. Od 5600 kal. Począwszy od roku p.n.e., kiedy brzegi jeziora Bracciano zostały ostatecznie zasiedlone, społeczności neolityczne rozszerzyły się już dalej na północ, w San Marco di Gubbio (Umbria) i Portonovo Fosso Fontanaccia (Marche). Do równiny Padu można dotrzeć dopiero później, pomiędzy 5400 a 5300 kal. PNE. Wpływ rzek na ten proces ekspansji nie jest jasny, szczególnie w przypadku Włoch na półwyspie, czyli obszaru, na którym główne dorzecza są zorientowane na osi wschód-zachód lub zachód-wschód, chociaż prawdopodobne jest, że dorzecza dużych rzek, takich jak ponieważ Tevere lub Po działały jako wektory rozprzestrzeniania się w głąb lądu. Różnorodność rozmiarów i kształtów dłubanki Marmotta sugeruje, że prawdopodobnie wykorzystywano je zarówno do żeglugi rzecznej, jak i do żeglugi morskiej, dlatego też kajaki takie jak te w La Marmotta mogły odegrać rolę nie tylko w ekspansji przybrzeżnej, ale także w głębi lądu.
6. Wnioski
Kajaki dłubankowe w La Marmotta to niewątpliwie wyjątkowe przykłady prehistorycznych łodzi i systemów morskich. Ich wielkość, inne elementy z nimi związane oraz różnorodność gatunków drzew sprawiają, że miejsce to jest obowiązkowym punktem odniesienia we wszelkich dyskusjach na temat procesu neolityzacji wokół Morza Śródziemnego i początków żeglarstwa.
Te kajaki w La Marmotta oraz okupacja wielu wysp we wschodniej i środkowej części Morza Śródziemnego w okresie mezolitu, a zwłaszcza wczesnego neolitu, są niezbitym dowodem na zdolność tych społeczeństw do podróżowania po wodzie. Ma to ogromne znaczenie, ponieważ wszystkie kajaki znalezione na europejskich stanowiskach mezolitu i neolitu są kojarzone z jeziorami, a co za tym idzie z żeglugą po tych wodach.
W przypadku La Marmotta wielkość jeziora (obecnie ma 9,3 km średnicy, ale w neolicie musiało być mniejsze, ponieważ brzeg znajdował się 300 m od jego obecnego położenia) ledwo usprawiedliwia duże rozmiary kajaka o długości prawie 11 m. Jest zatem możliwe, że wykorzystano je do pokonania 38 km od jeziora Bracciano do Morza Śródziemnego wzdłuż rzeki Arrone. W ten sposób kajaki wykorzystywano zarówno na jeziorze, jak i na morzu. Znaleziono wiele pośrednich dowodów na kontakty, a co za tym idzie, podróże między społecznościami na różnych wyspach Morza Śródziemnego. W przypadku La Marmotta, choć kształt niektórych naczyń ceramicznych oraz biała ceramiczna figurka nawiązują do wyrobów greckich i bałkańskich, to obsydian, z którego wykonano niektóre narzędzia litowe, zwłaszcza niektóre narzędzia laminarne, pochodził z wysp Lipari i Palmarola [ 38 ] .
Archeologia eksperymentalna wykazała zdolność żeglugową kajaków. W 1998 roku w ramach projektu Nawigacja morska we wczesnym neolicie . Wkład archeologii eksperymentalnej w początki neolitu śródziemnomorskiego Monoxylon II , zespół Radomíra Tichégo zbudował reprodukcję kajaka Marmotta 1 i przepłynął ponad 800 km wokół wybrzeża Morza Śródziemnego z Włoch do plaż Portugalii [ 65 , 66 ]. Później w ramach projektu Navis zwodowano kolejny kajak podobny do Marmotta 1, „Monoxylon III” ( https://projektnavis.com ). Załogę, bez doświadczenia żeglarskiego, tworzyło od 8 do 10 wioślarzy i sternik. Przez większą część dnia wiosłowali na trzygodzinne zmiany, osiągając w ten sposób średnią prędkość około 50 km/dzień przy sprzyjającej pogodzie i warunkach na morzu. Jeśli można przypuszczać, że neolityczna załoga musiała być bardziej doświadczonymi żeglarzami, z pewnością przemierzali duże odległości w krótkim czasie, zwłaszcza w najbardziej odpowiednich miesiącach. W każdym razie archeologia eksperymentalna zapewnia jasny obraz niezwykłych umiejętności żeglarskich, jakie posiadali członkowie społeczności neolitycznej w La Marmotta.
Musieli zatem istnieć ludzie, którzy wiedzieli, jak wybrać najlepsze drzewa, jak wyciąć pień i wydrążyć go poprzez wypalenie środka, a także jak ustabilizować ziemiankę za pomocą poprzecznych wzmocnień u podstawy, a może za pomocą bocznych tyczki czy nawet równoległe kajaki w formie katamaranu. Aby to osiągnąć, stworzyli serię niezwykle nowoczesnych artefaktów, takich jak obiekty w kształcie litery T z dwoma, trzema lub czterema otworami. Te kajaki i technologia żeglarska niewątpliwie przypominają znacznie nowsze systemy nawigacyjne. To pokazuje, że wiele z najważniejszych osiągnięć w żeglarstwie musiało nastąpić we wczesnym neolicie.
Ta złożoność techniczna musi być powiązana z organizacją społeczną, w której niektórzy specjaliści byli dedykowani do określonych zadań. Czółna można zrozumieć jedynie w kontekście zbiorowej pracy, nad którą czuwa rzemieślnik, który kieruje całym procesem: od wycięcia drzewa po zwodowanie kajaka do jeziora lub morza. Społeczności te byłyby zatem dobrze zorganizowane pod względem organizacji pracy, ponieważ konieczna byłaby współpraca przy budowie domów, produkcji kajaków, pozyskiwaniu surowców ze źródeł oddalonych o kilkaset kilometrów i wykonywaniu niektórych zadań rolniczych.
W ten sposób La Marmotta powoduje dosłowną zmianę w naszym spojrzeniu na pierwsze neolityczne grupy rolnicze. Zawsze trudno było zrozumieć, jak mogli podróżować po całej śródziemnomorskiej Europie. Kajaki Marmotta są nie tylko wybitnym dowodem na to, jak to osiągnięto, ale także przykładem złożoności tych społeczeństw z punktu widzenia ich organizacji społecznej i technicznej. Ziemianki te i inne elementy z nimi związane reprezentują wiedzę i doświadczenie gromadzone przez wieki oraz praktyczne umiejętności tych grup do ich wykonania.
Tylko w ten sposób możemy zrozumieć, jak na przestrzeni kilku stuleci przeprawili się przez Morze Śródziemne i okupowali wybrzeża Europy i Afryki. Na ziemiach, na których się osiedlili, wprowadzili nowy model gospodarczy oparty na rodzimych gatunkach roślin i zwierząt. Model ten dotarł do czasów współczesnych i tym samym jesteśmy bez wątpienia ich bezpośrednimi spadkobiercami.
Informacje pomocnicze
Plik S1. Lista wszystkich dat 14C zrobionych na kajakach.
Podziękowanie
Artykuł ten poświęcony jest pamięci Filippo Marii Gambari (dyrektora Museo delle Civiltà). Badania przeprowadzono w ramach umowy o współpracy pomiędzy Museo delle Civiltà i Hiszpańską Radą ds. Badań Naukowych (ośrodki w Barcelonie IMF-CSIC i Rzym EEHAR-CSIC) oraz Narodowym Centrum Akceleratorów (CNA) w Sewilli. Autorzy pragną podziękować całemu personelowi Museo delle Civiltà (kustoszom, pracownikom administracyjnym, technikom itp.) za życzliwość w umożliwieniu nam dostępu i zbadania pozostałości z La Marmotta zdeponowanych w muzeum oraz wykorzystania prezentowanych tutaj zdjęć . Artykuł nie powstałby, gdyby nie niesamowita praca wszystkich archeologów, którzy brali udział w podwodnych wykopaliskach w La Marmotta w latach 1989-2009. To ich dziedzictwo. Na koniec Peter Smith przetłumaczył części oryginalnego tekstu napisanego w języku hiszpańskim.
Bibliografia
- 1.Gronenborn D. Wahania klimatu i trajektorie złożoności w neolicie w kierunku teorii. Dokument Praehistorica. 2009; XXXVI: 97–110.
- 2.Guilaine J. Neolityzacja Europy śródziemnomorskiej. W: Fowler C, Harding J, Hofmann D (red.). Oksfordzki podręcznik Europy neolitycznej. Oxford: Książki Oxbow. 2015. s. 81–98. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199545841.013.064
- 3.Zilhão J. Dowody radiowęglowe na kolonizację pionierów morskich u początków rolnictwa w zachodniej Europie śródziemnomorskiej. Proceedings of National Academy of Sciences of the United States of America. 2001; 98 (24): 14180–14185. pmid:11707599
- 4.Vigne JD, Desse-Berset N. Eksploatacja zwierząt na Wyspach Morza Śródziemnego w okresie preneolitycznym: przykład Korsyki. W: Fischer A (red.). Człowiek i morze w mezolicie. Osada przybrzeżna i poniżej obecnego poziomu morza. Postępowanie Int. Symp. Kalundborg, Dania (1993), Monografia Oxbow. Oksford, 1995; 53, s. 309–318.
- 5.Vine JD. Contribution des peuplements de vertébrés insulaires à la connaissance de la nawigacji préhistorique en Méditerranée. Pour qui la Méditerranée au 21éme siècle? Nawigacja, zmiany i środowisko w Méditerranée. Actes du colloque sciencefique. Montpellier. 1998; s. 65–76.
- 6.Guilaine J, Briois F. Shillourokambos i neolithisation de Chypre: quelques Reflexions. Mayurka. 2005; 30: 13–32.
- 7.Knapp AB. Najwcześniejsza prehistoria Cypru: marynarze, zbieracze i osadnicy. Dziennik prehistorii świata . 2010; 23: 79–120.
- 8.Cesari J, Courtaud P, Leandri F, Perrin T, Manen C. Le site de Campu Stefanu. Une okupacja du Mésolithique et du Néolithique ancien dans le kontekste corso-sarde. Stantari. 2012; 29: 14–17.
- 9.Sampson A, Kaczanowska M, Kozłowski JK. Zawody i środowiska mezolityczne na wyspie Ikaria na Morzu Egejskim w Grecji. Folia czwartorzędowa. 2012; 80: 5–40.
- 10.Efstratiou N. Mikrohistorie przemian na wyspach Morza Egejskiego. Przypadek Cypru i Krety. W: Manen C, Perrin T, Guilaine J (red.). La przejście néolithique en Méditerranée. Komentarz des chasseurs devinrent agriculteur. Errance, Tuluza. 2014; s. 169–187.
- 11.Efstratiou N, Biagi P, Starnini E. Stanowisko epipaleolityczne Ouriakos na wyspie Lemnos i jego miejsce w zaludnieniu późnego plejstocenu regionu wschodniego Morza Śródziemnego. Adalya. 2014; 17: 1–23.
- 12.Sampson A. Mezolit Basenu Morza Egejskiego. W: Manen C, Perrin T, Guilaine J (red.). La przejście néolithique en Méditerranée. Komentarz des chasseurs devinrent agriculteur. Errance, Tuluza. 2014; s. 189–207.
- 13.Simmons A. Akrotiri-Aetokremnos (Cypr) 20 lat później: Ocena jego znaczenia. W: Ammerman AJ, Davis T (red.). Archeologia wysp i początki żeglarstwa we wschodniej części Morza Śródziemnego. Prehistoria Eurazji. 2014; 10 (1–2): 139–156.
- 14.Vigne JD, Zazzo A, Cucchi T, Carrere I, Briois F, Guilaine J. Transport ssaków na Cypr rzuca światło na wczesne podróże i łodzie na Morzu Śródziemnym. W Ammerman AJ, Davis T (red.). Archeologia wysp i początki żeglugi we wschodniej części Morza Śródziemnego. Prehistoria Eurazji. 2014; 10 (1–2): 157–176.
- 15.Briois F, Vigne JD, Hadad R, Mazzucco N, Mylona P, Rousou M i in. Le site épipaléolithique de Pakhtomena (Armenokhori). Biuletyn archéologique des Écoles françaises à l’étranger, Szypr. 2023. https://doi.org/10.4000/baefe.9250
- 16.Andersen SH Mezolityczne ziemianki i wiosła z Tybrind Vig w Danii. Acta Archaeologica. 1986; 57: 87–106.
- 17.Andersen SH Nowe znaleziska mezolitycznych łodzi z bali w Danii. ISBSA. 1994; 6: 1–10.
- 18.Arnold B. Pirogues monoxyles d’Europe centrale: Konstrukcja, typologia, ewolucja. Archéologie Neuchâteloise. 1995; 20–21. Neuchâtel.
- 19.Arnold B. Transports lacustres et fluviaux wisiorek la Préhistoire. Archäologie und Geschichte. 2014; s. 13–17.
- 20.Lanting JN. Daty pochodzenia i rozpowszechnienia europejskiego logboat. Paleohistoria. 1997–1998; 39–40: 627–650.
- 21.Guerrero VM Comer antes que viajar. Pesca y barcas de base monóxila en la prehistoria occidental. Mayurka. 2006; 31:7–56.
- 22.Klooss S, Lübke H. Terminalowe mezolityczne i wczesnoneolityczne łodzie z bali w Stralsund-Mischwasserspeicher, dowód wczesnego transportu wodnego na niemieckim południowym wybrzeżu Bałtyku. W: Bockius R (red.). Transfer i wymiana między morzami w materiałach z zakresu technologii morskiej XI Międzynarodowego Sympozjum na temat archeologii łodzi i statków. Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums. Moguncja 2009; s. 97–105.
- 23.Erič M, Kavur B. Późnomezolityczny dziennik z Hotizy. W: Gaspari A, Erič M (red.). Potopljena Preteklost. Didakta wyd. Lublana. 2012; s. 405–408.
- 24.Rieck F, Crumlin-Pedersen O. Bäde z Danmarks oldtid. Vikingeskibshallen w Roskilde. 1988.
- 25.Martinelli N, Cherkinsky A. Absolutne datowanie łodzi monooksylowych z północnych Włoch. Radiowęgiel. 2009; 51 (2): 413–421.
- 26.Gómez J. Une pirogue monoxyle néolithique dans le lit de la Charente. Biuletyn de la Societé Préhistorique Française. 1982; 79 (2): 61–63.
- 27.Piličiauskas G, Pranckenaite E, Peseckas K, Mazeika J, Matuzeviciute S. Starożytne łodzie z bali na Litwie: nowe znaleziska, taksony drzewne i chronologia. Radiowęgiel. 2020; 62 (5): 1299–1315.
- 28.Fugazzola MA, Pessina A, d’Eugnio G. La Marmotta (Anguillara Sabazia, RM). Scavi 1989. Un abitato perilacustre di età neolítica. Bulletino di Paletnologia Italiana. 1993; 84: 183–315.
- 29.Delpino Ch. Il Neolitico antico dell’areale medio-tirrenico: gli aspetti della ceramica impressa e della ceramica lineare w Lazio i na terytorium Rzymu. W: Anzidei AP, Carboni G (red.). Roma prima del mito abitati e necropoli dal Neolítico alla Prima Età dei Metalli nel territorio di Roma (VI-III Millennio AC). Archaeopress Archeologia. 2020; s. 3–24.
- 30.Fugazzola MA, Tinazzi O. Dati di cronologia da un villaggio del Neolitico Antico. Le indagini dendrocronologiche condotte sui legni de La Marmotta (lago di Bracciano-Roma). Różne w ricordo di Francesco Nicosia, Studia Erudita. Fabrizio Serra Editore. 2010; Na płycie CD.
- 31.Tagliacozzo A. Eksploatacja zwierząt we wczesnym neolicie w środkowo-południowych Włoszech. Monachium. 2005; 57: 429–439.
- 32.Rottoli M. Marmotta La, Anguillara Sabazia RM. Scavi 1989, Analisi paletnobotaniche: prime risultanze. Bulletino di Paletnologia Italiana. 1993; 84: 305–315.
- 33.Rottoli M. Zafferanone selvatico (Carthamus lanatus) i cardo della Madonna (Silybum marianum), piante raccolte lub coltivate w Neolitico antico w „La Marmotta”?. Bulletino di Paletnologia Italiana. 2001; 91–92: 41–61.
- 34.Bernicchia A, Fugazzola MA, Gemelli V., Mantovani B, Lucchetti A, Cesari M i in. DNA odzyskane i zsekwencjonowane z prawie 7000-letniego neolitycznego poliporu, Daedaleopsis tricolor. Badania mykologiczne. 2006; 110: 14–17. pmid:16376065
- 35.Mazzucco N, Ibáñez JJ, Capuzzo G, Gassin B, Mineo M, Gibaja JF. Migracja, adaptacja, innowacje: rozprzestrzenianie się neolitycznych technologii zbiorów w Morzu Śródziemnym. Plos Jeden. 2020; 15 (4), e0232455. pmid:32353046
- 36.Caruso Fermé L, Mineo M, Ntinou M, Remolins G, Mazzucco N, Gibaja JF. Technologia obróbki drewna we wczesnym neolicie: pierwsze wyniki na stanowisku La Marmotta (Włochy). Międzynarodówka Czwartorzędowa. 2021; 593–594: 399–406. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2020.10.067
- 37.D’Amico C. La pietra levigata neolítica in Italia settentrionale e in Europa. Litologia, produzione e circozalione. W: Pessina A, Muscio G (red.). A La neolitizzazione tra Oriente e Occidente. Gmina Udine. 2000; s. 67–80.
- 38.Bigazzi G, Oddone M, Radi G. Włoskie źródła obsydianu. Archeometriai Műhely. 2005; 1: 1–12.
- 39.Mazzucco N, Mineo M, Arobba D, Caramiello R, Caruso-Farmé L, Gassin B i in. Wieloprospektywne badanie 7500-letnich drewnianych sierpów z wioski Lakeshore w La Marmotta we Włoszech. Raport naukowy. 2022; 12: 14976. pmid:36056104
- 40.Fugazzola MA, Mineo M. La piroga neolitica del lago di Bracciano („La Marmotta 1”). Bulletino di Paletnologia Italiana. 1995; 86: 197–266.
- 41.Fugazzola MA, Mauro N. La seconda imbarcazione monossile del villaggio neolitico de La Marmotta. W: Asta A, Caniato G, Gnola D, Medas S (red.). Navis 5, Archeologia, storia, etnologia marynarki wojennej. Atti del II Convegno Nazionale. Padwa. 2014; s. 125–132.
- 42.Mineo M. Monossili d’Europa. Costruite anche per le rotte marine?. A Ubi minor… Le isole minori del Mediterraneo centrale dal Neolitico ai primi contatti coloniali. Convegno di Studi in ricordo di Giorgio Buchner, 100 lat temu dalla nascita (1914–2014). Scienze dell’Anticchita. 2015; 22 (2): 453–473.
- 43.Mineo M, Gibaja JF, Mazzucco N. (red.). Zatopione miejsce La Marmotta (Rzym, Włochy). Książki Oxbow. Oksfordu i Filadelfii. 2023.
- 44.Caruso Fermé L, Mineo M, Remolins G, Mazzucco N, Gibaja JF. Nawigacja we wczesnym neolicie na obszarze Morza Śródziemnego: badanie drewnianych artefaktów związanych z dłubankami w La Marmotta (Lago di Bracciano, Anguillara Sabazia, Lacjum, Włochy). Recenzje nauk czwartorzędowych. 2023; 311: 108129. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2023.108129 .
- 45.Masclans A. Analizy zużycia polerowanych i fazowanych artefaktów kamiennych podczas horyzontu pochówków Sepulcres de Fossa/Pit (NE Iberia, ok. 4000–3400 kal. p.n.e.). Oxford: Bar International Series. 2020; S2972.
- 46.Masclans A. Narzędzia szlifierskie do przetwórstwa roślin i produkcji żywności w La Marmotta. W Mineo M, Mazzucco, N, Gibaja JF (red.). Zatopione miejsce La Marmotta (Rzym, Włochy): odszyfrowanie społeczeństwa neolitycznego. Książki Oxbow. 2023; s. 126–128.
- 47.Caruso Fermé L, Clemente I, Civalero MT. Analiza użytkowania i zużycia technologii drewna patagońskich łowców-zbieraczy. Sprawa Cerro Casa de Piedra 7, Argentyna. Czasopismo Nauka Archeologiczna. 2015; 15: 315–321.
- 48.Caruso Fermé L, Aschero C. Produkcja i wykorzystanie wyrobów drewnianych. Analiza użytkowania i zużycia technologii drewna w grupach łowiecko-zbierackich (obiekt Cerro Casa de Piedra 7, Argentyna). Journal of Archaeological Science: raporty. 2020; 31: 102291. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2020.102291
- 49.Schweingruber F. Anatomie Europäischer Holzer-Anatomy of European Woods. Haupt, Bern i Stuttgart: Eidgenössische Forschungsanstalt für Wald, Schnee und Landschaft. 1990.
- 50.Schweingruber F. Struktura drewna i środowisko. Seria Springera w Wood Sciences Berlin. 2007.
- 51.Santos FJ, Gómez I, García M. Program pomiarów radiowęglowych w Centro Nacional de Aceleradores (CNA), Hiszpania. Radiowęgiel. 2009; 51 (2): 883–889.
- 52.Brock F, Dee M, Hughes A, Snoeck Ch, Staff R, Bronk Ramsey Ch. Testowanie skuteczności protokołów usuwania powszechnych zabiegów konserwatorskich w ramach datowania radiowęglowego. Radiowęgiel. 2018; 60 (1): 35–50.
- 53.Wacker W, Nemec M, Bourquin J. Rewolucyjny system grafityzacji: w pełni zautomatyzowany, kompaktowy i prosty. Instrumenty i metody jądrowe w badaniach fizycznych Sekcja B: Oddziaływania wiązek z materiałami i atomami. 2010; 268: 931–934.
- 54.Synal HA, Stocker M, Suter M. Micadas: nowy i kompaktowy system ams radiowęglowych. Instrumenty i metody jądrowe w badaniach fizycznych Sekcja B: Oddziaływania wiązek z materiałami i atomami. 2007; 59: 7–13.
- 55.Wacker W, Christl M, Synal HA. Nietoperze: nowe narzędzie do redukcji danych ams. Instrumenty i metody jądrowe w badaniach fizycznych Sekcja B: Oddziaływania wiązek z materiałami i atomami. 2010; 268: 976–979.
- 56.Stuiver M, Polach HA. Raportowanie danych C14. Radiowęgiel. 1977; 19 (3): 355–363.
- 57.Le Clercq M, Van der Plicht J, Gröning M. Nowe materiały referencyjne 14C z aktywnościami 15 i 50 pmc. Radiowęgiel. 1998; 40 (1): 295–297.
- 58.Bronk Ramsey C. Analiza Bayesa dat radiowęglowych. Radiowęgiel. 2009; 51(1): 337–360.
- 59.Reimer PJ, Austin WE, Bard E, Bayliss A, Blackwell PG, Ramsey CB i in. Krzywa kalibracji wieku radiowęglowego IntCal20 dla półkuli północnej (0–55 cal kBP). Radiowęgiel. 2020; 62 (4): 725–757.
- 60.Buck CE, Cavanagh WG, Litton CD. Bayesowskie podejście do interpretacji danych archeologicznych. Radiowęgiel. 1997; 39 (2): 219–220.
- 61.Bayliss A, Bronk Ramsey C, Buck CE, Millard AR. Narzędzia konstruowania chronologii: narzędzia przekraczania granic dyscyplin. Prasa Springera. 2004. Londyn.
- 62.Long A, Rippeteau B. Badanie współczesności i uśrednianie dat radiowęglowych. Starożytność amerykańska. 1974; 39 (2): 205: 15.
- 63.Ward G, Wilson S. Procedury porównywania i łączenia oznaczeń wieku radiowęglowego: krytyka. Archeometria. 1978; 20 ust. 1: 19–31.
- 64.Arnold B. Les pirogues néolithiques de Paris-Bercy: Ślady pracy i techniki fasad. Archeonautyka. 1998; 14: 73–78.
- 65.Tichý R. Załącznik 1: Wyprawy Monoxylonowe. Expedice Monoxylon: pocházíme z mladší doby kamenné. Spolecˇnost eksperymentalna archeologia. Hradec Králové 2001, s. 198–216.
- 66.Tichý R, Rogozov V. Monoxylon II: Plavba po 8000 letech. Dobrodrusztví eksperymentalna archeologia. Hradec Králové. 1999.
- Opublikowano: 20 marca 2024 r
- https://doi.org/10.1371/journal.pone.0299765
Liczby
Cytat: Gibaja JF, Mineo M, Santos FJ, Morell B, Caruso-Fermé L, Remolins G i in. (2024) Pierwsze łodzie neolityczne na Morzu Śródziemnym: Osada La Marmotta (Anguillara Sabazia, Lacjum, Włochy). PLoS ONE 19(3): e0299765. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0299765
Redaktor: John P. Hart, Muzeum Stanu Nowy Jork, STANY ZJEDNOCZONE
Otrzymano: 21 listopada 2023 r.; Zaakceptowano: 14 lutego 2024; Opublikowano: 20 marca 2024 r
Prawa autorskie: © 2024 Gibaja et al. Jest to artykuł o otwartym dostępie, rozpowszechniany na warunkach licencji Creative Commons Uznanie autorstwa , która pozwala na nieograniczone wykorzystanie, dystrybucję i reprodukcję na dowolnym nośniku pod warunkiem podania oryginalnego autora i źródła.
Dostępność danych: Wszystkie istotne dane znajdują się w manuskrypcie i plikach informacji pomocniczych .
Finansowanie: Badania przeprowadzono w ramach umowy o współpracy pomiędzy Museo delle Civiltà i Hiszpańską Radą ds. Badań Naukowych (ośrodki w Barcelonie IMF-CSIC i Rzym EEHAR-CSIC) oraz Narodowym Centrum Akceleratorów (CNA) w Sewilli. W wyniku tej współpracy powstało kilka projektów finansowanych przez Ministerstwo Nauki i Innowacji oraz Państwową Agencję Badań Hiszpanii, Program Marie Curie Europe, Program JdC-Formación 2020 AEI oraz Ministerstwo ds. Uniwersytetów i Badań Naukowych Włoch: PID2020-112513RB-I00/AEI /10.13039/501100011033, HAR2016-75201-P, PIAR-201818008, PIAR-201918010, QUANT-792544, PICT-2015-2541 i projekt Rity Levi Montalcini „AGER”. Fundatorzy nie mieli żadnego wpływu na projektowanie badań, gromadzenie i analizę danych, podejmowanie decyzji o publikacji ani przygotowanie manuskryptu.
Konkurujące interesy: Autorzy oświadczyli, że nie istnieją żadne konkurencyjne interesy.
Link do artykułu: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0299765
