Wystawa „Ziemia otworzy usta” to dialog malarstwa Erny Rosenstein (1913–2004) i Aubrey’ego Williamsa (1926–1990). Ukazuje, jak powracali oni w swoich pracach do przeszłości, zwracali się ku organicznym formom, a także w głąb ziemi: odkrywali to, co wcześniej pozostawało ukryte i niewypowiedziane. Spotkanie to pokazuje, w jaki sposób malarstwo komunikowało traumy historycznej przemocy w latach 50. i 60., w czasie naznaczonym jednocześnie dekolonizacją i wyłanianiem się publicznej pamięci o Zagładzie. Pochodzący z Gujany Brytyjskiej i związany z Londynem Aubrey Williams oraz polska artystka żydowskiego pochodzenia Erna Rosenstein ukazują nam alternatywne warianty malarskiej nowoczesności. Ich prace poruszają jednocześnie wspólne dla wszystkich ludzkich i nie-ludzkich istot kwestie, takie jak przemiana i przetrwanie. Punktem wyjścia do wystawy jest obecność dzieł Rosenstein i Williamsa w kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi.
W twórczości Erny Rosenstein, malarki i poetki, która przeżyła Zagładę, wątki ziemi i skrywanych przez nią śladów, szczątków i dowodów zajmują szczególnie istotne miejsce. Ziemia jest tu nie tylko źródłem życia i mogiłą. To także zasób wiedzy: wysłuchana może opowiedzieć nam o przeszłości. Artystka, która sama uniknęła śmierci, starała się o ekshumację rodziców zamordowanych po ucieczce z getta we Lwowie. Doprowadziła do wydobycia ciał i pochowania ich w 1964 roku. Intuicyjnie wskazywała w swojej poezji i malarstwie na zmiany w środowisku spowodowane nagromadzeniem szczątków ludzkich, a także na potencjał dowodów zbrodni, jakie wyczytać można ze świata przyrody.
W sztuce Williamsa historia kolonializmu i rasistowskiej opresji pojawia się zarówno jako wyrażony wprost temat, jak i „widmo” obecne w jego obrazach. Ludobójstwo kolonialne łączy się tu z niewolnictwem, niszczeniem kultury rdzennych mieszkańców Karaibów i środowiska naturalnego. Za pomocą malarstwa Williams przywoływał pejzaż Gujany i znajdującą się pod nim materię geologiczną. Jego sztuka ukazuje konieczność przekierowania uwagi i poszerzenia widzenia otaczającego świata także o to, co geologiczne i mineralne. Williams nazywał uczucie, które towarzyszy jego malarstwu „tragiczną ekscytacją”. Określenie to z powodzeniem można zastosować do twórczości obojga artystów. Zarówno u Williamsa, jak i u Rosenstein niekończące się poczucie utraty splata się z afirmacją życia.
W malarstwie Rosenstein pojawiają się motywy, które przywołują archetypiczne przestrzenie jaskini oraz inspiracje archeologią i sztuką prehistoryczną. U Williamsa podobne wątki występują jako bezpośredni efekt spotkania z rdzennymi mieszkańcami Gujany z plemienia Warao. Interesował się on petroglifami, czyli rytymi na skale rysunkami oraz sztuką przedkolumbijską. Oboje przywoływali w swych dziełach sceny ognia, pożogi i zniszczenia. Ich obrazy pobudzają do refleksji nad tym, co zostaje po przemocy w pamięci indywidualnej i międzypokoleniowej. Szczególnie w obliczu destrukcji wpływającej na życie jednostek, pokoleń i ekosystemów.
Jakub Gawkowski
„Erna Rosenstein, Aubrey Williams. Ziemia otworzy usta”
ms2, ul. Ogrodowa 19, parter
otwarcie wystawy: 28 października 2022, godz. 18.00
wystawa będzie czynna do 12 lutego 2023
Aubrey Williams (ur. 1926 w Georgetown, zm. 1990 w Londynie) – po odbyciu szkolenia na urzędnika państwowego i praktyk przy produkcji cukru objął posadę agronoma. Pracował najpierw na wybrzeżu Gujany, a następnie w odległej północno-zachodniej osadzie Hosororo, gdzie po raz pierwszy spotkał się z plemieniem Warao. Williams opuścił Gujanę w 1952 roku. Po okresie intensywnych podróży po Europie i podziwiania sztuki nowoczesnej osiadł w Londynie. Rozpoczął studia w Saint Martin’s School of Art, ale ich nie ukończył. Od czasu pierwszej indywidualnej wystawy w 1954 rozwinął swoją charakterystyczną praktykę malarską. Łączył abstrakcyjny ekspresjonizm z inspiracjami prekolumbijską sztuką rdzennych mieszkańców Karaibów, Ameryki Północnej i Południowej. Wystawiał aktywnie w Wielkiej Brytanii i za granicą, ale utrzymywał również bliskie związki z Karaibami. Był jednym z założycieli Caribbean Artists Movementw Londynie. Na początku swojej kariery miał wystawym.in. w New Vision Center Gallery, a także w Grabowski Gallery–prowadzonej przez polskiego aptekarza Mateusza Grabowskiego. W 1975 roku przekazał on do Muzeum Sztuki swoją kolekcję, a w niej trzy prace Aubrey’ego Williamsa. Od1970 roku Williams pracował w Wielkiej Brytanii, na Jamajce i Florydzie.
Aubrey Williams, Ziemia II…Estate, October Gallery.tif
Erna Rosenstein (ur. 1913 we Lwowie, zm. 2004 w Warszawie) –urodziła się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, studiowała w Wiener Frauen akademie oraz w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Związana z Pierwszą Grupą Krakowską, zaangażowana była w sztukę awangardową i działalność komunistyczną. Wpływ na jej wrażliwość artystyczną wywarła m.in. Wystawa Surrealizmu, którą w 1938 zobaczyła w Paryżu. Wojnę spędziła we Lwowie i lwowskim getcie, z którego wydostała się w 1942 roku. Po wojnie mieszkała w Paryżu, a w 1949 przeprowadziła się do Warszawy. Po okresie socrealizmu, w którym swoich prac nie prezentowała, ponownie zaczęła wystawiać. Jej pierwsza wystawa indywidualna odbyła sięw1958 roku w Galerii Krzywego Koła. Rozgłos i uznanie Rosenstein zyskała za sprawą wystawy w warszawskiej Zachęcie w1967 roku. Od czasu tej prezentacji jej prace były regularnie kupowane do kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi. Dzieła Rosenstein zawierają powidoki brutalnych wydarzeń z czasów okupacji, ale też rządowej kampanii antysemickiej 1968 roku. Była także poetką, od debiutu w 1972 roku opublikowała siedem tomików poezji. W 1996 roku otrzymała prestiżową Nagrodę im. Jana Cybisa przyznawaną za osiągnięcia w dziedzinie malarstwa.
