Abstrakt
Esej stanowi stosunkowo dokładny przegląd krajobrazu teatralnego na Ukrainie w 2022 roku. Omawia nowe funkcje teatru, jakie pojawiły się na Ukrainie po inwazji 24 lutego, argumentuje za odczytaniem tych nowych funkcji w kontekście misji humanitarnej. Przenosząc wzrok z zachodniej na wschodnią Ukrainę, autorka bada, w jaki sposób teatr kierował misją humanitarną, zapewniając żywność, schronienie i tymczasowe domy. Jednocześnie Harbuziuk pokazuje, w jaki sposób instytucje teatralne, artyści i widzowie dostosowali się do nowych realiów, znajdując siłę i cel do działania i tworzenia.
Słowa kluczowe: teatr, misja humanitarna, schronienie, adaptacja, instytucja teatralna.
Teatr to sztuka o ludziach, przez ludzi, z ludźmi i dla ludzi. Ale kiedy w twoim kraju wybuchnie wojna; kiedy giną tysiące waszych rodaków, a miliony ludzi stają się uchodźcami; kiedy zbombardowane zostają budynki teatralne, w których ukrywają się setki ludzi, co robi środowisko teatralne? Czy w tej strasznej wojennej rzeczywistości może istnieć teatr?
Po 24 lutego wszyscy na Ukrainie przeżyliśmy szok. Spowodowało to całkowitą ciszę, która trwała kilka dni, może tydzień. W ciągu tego krótkiego czasu ukraiński teatr przemyślał siebie, swoje miejsce i swoje możliwości. Pierwszym krokiem była mobilizacja. Artyści teatralni zgłaszali się na ochotnika do wojska. Obecnie są częścią naszej armii.
Wielu artystów walczy teraz na pierwszej linii frontu. Wśród nich są reżyserzy Oleksiy Kravchuk, Ihor Zadniprianyj, Dmytro Husakov, Roman Valko, Akhtem Seitablayev, Anton Romanov, Andriy Romanov; aktorzy Andriy Petruk, Nazar Pavlyk, Oleksandr Mishchuk, Sergiy Klymenko i inni. To żołnierze z oszczepami lub Stingerami (przenośny system przeciwlotniczy) w dłoniach. Ich doświadczenia zostaną opisane w przyszłości, w przyszłych przedstawieniach, sztukach teatralnych, tekstach itp. Modlimy się za nich każdego ranka. Ale chcę się skupić na innej ukraińskiej misji teatralnej, którą odkryto na początku wojny. To misja humanitarna. Chcę podkreślić nowe funkcje teatru, które pojawiły się na Ukrainie po 24 lutego.
Teatr jako wolontariusz
Rosyjska inwazja na Ukrainę wybuchła na granicy wschodniej, północnej i południowej, dlatego ukraińskie teatry i artyści działający w tych regionach przerwali działalność i musieli ratować ich życie. I dlatego środowisko teatralne z zachodnich i centralnych obwodów Ukrainy zaczęło działać w nowej roli.
Kiedy tysiące osób wewnętrznie przesiedlonych (IDP) uciekło ze wschodu na zachód Ukrainy, teatry przy zachodniej granicy (obwody zakarpacki, lwowski, iwano-frankowski, tarnopolski) zostały przekształcone w centra wolontariatu. Od 24 lutego przez te ośrodki przewijają się tysiące osób.
Te centra wolontariatu przeprowadziły wiele działań:
- odbieranie z zagranicy niezbędnych do życia produktów i wysyłanie ich na Wschód
- zbieranie funduszy, zbieranie amunicji i lekarstw dla wojska
- tworzenie elementów wyposażenia wojskowego (np. kominiarki, zawiesia do spadochronów, ubrania) w warsztatach teatralnych powstały
- spotkania i pomoc uchodźcom na dworcach kolejowych
- tkanie siatek maskujących i nie tylko.
Kadra kreatywna, administracja, technicy i warsztaty jako jednostki i zespoły musiały opanować wiele nowych umiejętności i zdolności: logistycznych, komunikacyjnych, menedżerskich, psychologicznych i tak dalej. Teatry stały się integralną częścią rozległej sieci wolontariuszy pomagających Ukrainie.
Teatry jako schroniska dla przesiedleńców
W ramach wolontariatu wiele teatrów stało się azylem dla wszystkich bezdomnych. Teatry otworzyły swoje garderoby, pomieszczenia techniczne i dodatkowe pomieszczenia dla tymczasowo przesiedlonych. Po ucieczce przed ostrzałem i bombardowaniem wewnętrzni przesiedleńcy mieli szansę na nocleg, jedzenie, umycie się, odpoczynek oraz bezpłatne ubranie i jedzenie. Na przykład Teatr Lesa Kurbasa we Lwowie, w którym na scenie urządzono schronienie dla ludności. Przestrzeń, w której przed wojną wystawiano Williama Szekspira, Tennessee Williamsa, Martina McDonagha, stała się miejscem schronienia dla blisko tysiąca osób. Aktorzy stali się pracownikami obsługi, którzy umożliwili funkcjonowanie schroniska. Oleksanra Shutova, kierownik literacki tego teatru, podkreśliła, że aktorzy to ludzie niezwykle empatyczni i mają wyjątkowe wyczucie psychologiczne, kiedy i jak rozmawiać z mieszkańcami schroniska, zwłaszcza z dziećmi.
Teatr jako schron bombowy
Większość teatrów na Ukrainie ma dobre piwnice. Od początku wojny na pełną skalę budowano tam schrony przeciwbombowe. Byli pracownicy teatru, uciekinierzy czy przechodnie, którzy zostali złapani przez alarm lotniczy na ulicy. W Iwano-Frankiwsku wszyscy mieszkańcy centralnej części miasta chodzą do teatru im. Iwana Frank i jego piwnicy, ponieważ jest to jedyny niezawodny schron przeciwbombowy. Dyrektor teatru Rostyslav Dezhypilskyi wspomniał, że wpadli na pomysł grania przedstawień w czasie alarmu nalotowego w schronie przeciwlotniczym. Robiąc to, chcieli odwrócić uwagę ludzi i pomóc im poradzić sobie ze strachem i stresem. W ten sposób 7 marca, dwa tygodnie po rozpoczęciu wojny na pełną skalę, Narodowy Akademicki Teatr Muzyczno-Dramatyczny im. Iwana Franki w Iwano-Frankiwsku został ponownie otwarty w schronie przeciwlotniczym. Był to pierwszy ukraiński teatr, który został ponownie otwarty.
W repertuarze teatru jest spektakl, który nie wymagał adaptacji do przestrzeni piwnicy. Hamlet, nowa opera-horror skomponowana przez Romana Hryhorijewa, Illię Razumejko i Rostysława Derżypilskiego, została wystawiona w teatrze im. Iwana Franki pięć lat temu jako przedstawienie w piwnicy, pod sceną. Szekspirowski Hamlet oraz Romeo i Julia , Eneida Iwana Kotlarewskiego i inne kultowe przedstawienia tego teatru zostały zaadaptowane do tego konkretnego miejsca. Na każdy spektakl teatr przydzielał 50 wolnych miejsc dla wysiedlonych widzów. Wszyscy widzowie mogą oglądać spektakle bez przerwy na alarm bombowy, ponieważ znajdują się już w teatrze-schronie-bombowym. Łesi Ukrainki Teatr Lwowski zorganizowali w swoim schronie „warsztaty antystresowe”. W podziemiach Lwowskiego Akademickiego Teatru Lalek nadal odbywają się spektakle i odczyty sceniczne .
W kwietniu w Charkowie, niedaleko linii frontu, Akademicki Państwowy Teatr Lalek Afanasiewa zaczął wystawiać w metrze spektakle dla dzieci, które mieszkały tam z rodzicami, uciekając przed bombardowaniem. Muzycy i poeci występowali również na tych stacjach metra, które stały się domem dla tysięcy mieszkańców Charkowa.
Teatry jako sceny w nowej rzeczywistości wojny
Stopniowo, od początku kwietnia 2022 roku, teatry na zachodniej Ukrainie zaczęły wracać do swojej regularnej działalności. To przejście było trudne. Nie było wiadomo, czy nasza społeczność potrzebuje dziś teatru jako takiego, czy widzowie będą przychodzić na przedstawienia i czy spektakle powstałe przed wojną odniosą sukces. A nowych prac od końca lutego nie było. Ale stopniowo przekonaliśmy się, że teatr stał się niezbędny jako instytucja kultury, element codziennego życia, miejsce zbiorowej terapii i wzajemnego wsparcia. Ważne było wsparcie tych twórców teatralnych, których teatry znalazły się na terenach okupowanych lub w strefie walk. W ten sposób Artem Vusyk przeniósł się z Charkowa do Lwowa i stworzył nowy niezależny teatr Varta.
W czerwcu odbył się 24. Międzynarodowy Festiwal Teatralny Melpomene of Tauria: Głosy regionu Chersoniu Ponad trzydzieści teatrów z różnych miast Ukrainy, Polski, Rumunii, Portugalii i Gruzji grało w swoich salach teatralnych, wspierając jeden z najsłynniejszych ukraińskich festiwali i regionu Chersoniu.
Wojna stawia nowe pytania związane z dekolonizacją ukraińskiej przestrzeni teatralnej, która historycznie była zależna od Rosji. To kwestia zmiany repertuaru, ponownego odkrycia i przemyślenia naszych narodowych dokonań teatralnych oraz napisania zdekolonizowanej historii ukraińskiego teatru. I oczywiście chodzi o powrót teatru ukraińskiego do europejskiej przestrzeni kulturalnej. Wyłonił się z tej przestrzeni ponad cztery wieki temu i jest genetycznie i mentalnie powiązany.
Na zakończenie zacytuję moją koleżankę Yanę Partolę, krytyczkę teatralną i dziekana Wydziału Teatralnego Charkowskiego Narodowego Uniwersytetu Artystycznego im. Kotlarewskiego. 3 marca, ukrywając się w charkowskim metrze z córką i matką przed ciągłym ostrzałem, napisała na Facebooku:
Już nigdy nie będziemy tacy sami. Ten świat nigdy nie będzie taki sam. Czy zdajemy sobie sprawę, co tak naprawdę oznaczają te słowa? Czy wyobrażamy sobie, jak będzie wyglądał ten niepewny świat, jakie miejsce w nim zajmiemy i jacy ostatecznie będziemy? A teraz wszyscy jesteśmy uchodźcami. Nie ma znaczenia, czy ta krwawa wojna zmusiła nas do opuszczenia domów, siedzenia w zimnych i ciemnych piwnicach, zgłaszania się na ochotnika, czy dzielnej obrony naszej ziemi. Wszyscy jesteśmy wyrwani z życia i nie wiadomo, czy wrócimy do dawnych zmartwień i rozrywek. Ale teraz jest też miejsce na miłość i oddanie, troskę i szczerość, ciepło i oddanie.
Ukraiński teatr demonstruje tę miłość i oddanie na scenie i poza nią.
* Maiia Harbuziuk jest historykiem i krytykiem teatralnym. Jest dziekanem Wydziału Kultury i Sztuki Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu im. Iwana Franki; redaktor naczelny magazynu teatralnego Proscaenium wydawanego przez Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki; oraz Przewodnicząca Komisji Studiów Teatralnych Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki. Harbuziuk jest autorem i współautorem licznych monografii i ponad 240 artykułów z zakresu historii i teorii teatru.
Teatr jako misja humanitarna: doświadczenie Ukrainy 2022
Maja Harbuziuk *
Copyright © 2022 Maiia Harbuziuk
Critical Stages/Scènes critiques e-ISSN: 2409-7411
Ta praca jest dostępna na
licencji Creative Commons Attribution International License CC BY-NC-ND 4.0.
Link do artykułu: https://www.critical-stages.org/25/theatre-as-a-%ce%b7umanitarian-mission-ukraines-experience-2022/