1.1 Łowcy-zbieracze

Przed rewolucją rolniczą (10 000–12 000 lat temu) polowanie i zbieractwo było powszechnym sposobem życia naszego gatunku. Było źródłem utrzymania ludzkości w wielu środowiskach przez 200 000 lat — 95 procent historii ludzkości. Dlaczego nasi przodkowie porzucili swój tradycyjny sposób życia na rzecz rolnictwa?

Przez długi czas naukowcy, w tym Karol Darwin, zakładali, że prymitywni ludzie wynaleźli rolnictwo przez przypadek, a kiedy tajemnica została odkryta, przejście do rolnictwa było nieuniknione. Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy przyjmiemy, że (i) największą przeszkodą w adopcji rolnictwa był brak wiedzy o cyklach życiowych i rozmnażaniu roślin oraz (ii) rolnictwo od początku było łatwiejsze niż łowiectwo i zbieractwo. Nie możemy bezpośrednio zweryfikować ani obalić tych hipotez. Jednak badania materiałów (np. narzędzi wykonanych z kamieni i kości, skamieniałych nasion, malowideł naskalnych i rytów) znalezionych w wielu wykopaliskach archeologicznych, a także badania antropologiczne nad współczesnymi łowcami i zbieraczami – wciąż mieszkającymi w różnych zakątkach świecie — w znacznym stopniu przyczyniły się do naszego zrozumienia wczesnej historii rolnictwa.

Zainteresowanie uczonych współczesnymi myśliwymi i zbieraczami zostało ponownie rozpalone po konferencji Man the Hunter w 1966 r., Zorganizowanej przez Irvena DeVore’a i Richarda Lee w Chicago. Richard Lee, doktorant studiujący pod kierunkiem DeVore’a, mieszkał w Botswanie z (!) Kung, jednym z klanów San (Buszmanów) z pustyni Kalahari, przez trzy lata (1963–1965). Dzielił się swoim doświadczeniem na konferencji i relacjonował polowanie (!Kung mężczyzn) i gromadzenie się (kobiet !Kung). Dodał: „Chociaż polowanie wiąże się z dużym wysiłkiem i prestiżem, pokarmy roślinne stanowią od 60 do 80 procent wagi rocznej diety. Mięso zaczęto uważać za specjalną ucztę; jeśli jest dostępny, jest mile widziany jako odskocznia od rutynowych pokarmów roślinnych, ale nigdy nie jest traktowany jako podstawa” (1 ). Dodał dalej, że !Kung mieli więcej niż odpowiednią dietę, osiągniętą dzięki wysiłkowi pracy na własne potrzeby wynoszącemu tylko dwa lub trzy dni w tygodniu, znacznie niższemu poziomowi niż ten wymagany od pracowników najemnych w naszym własnym społeczeństwie przemysłowym, a pracujący dorośli z łatwością biorą odpowiedzialność dla dzieci, osób starszych i niepełnosprawnych. W tych grupach głód, niedożywienie i przestępczość są zerowe. Twierdził, że życie społeczne ludzi z klanów Buszmenów jest bardziej godne niż w cywilizowanym społeczeństwie i doszedł do wniosku: „Po pierwsze, życie w stanie natury niekoniecznie jest paskudne, brutalne i krótkie” (1 ).

Amerykański antropolog Marshall Sahlins zgodził się z Richardem Lee, stwierdzając, że rdzenni mieszkańcy Australii również mają znaczne zasoby w porównaniu ze zwykłym człowiekiem społeczeństwa przemysłowego i pracują mniej godzin dziennie, mając więcej czasu na wypoczynek. Wyjaśnił, że łowcy-zbieracze zużywają mniej energii na mieszkańca rocznie niż jakakolwiek inna grupa istot ludzkich, a jednak wszystkie materialne potrzeby ludzi są z łatwością zaspokajane. Sahlins dalej dodaje: „Łowcy i zbieracze pracują mniej niż my, a poszukiwanie pożywienia jest raczej relaksem niż harówką, czas wolny jest obfity, a w ciągu dnia na jednego mieszkańca przypada więcej snu niż w jakimkolwiek innym stanie społeczeństwa” (2 ).

Do tej pory panowało przekonanie, że w porównaniu ze społeczeństwami cywilizowanymi łowcy i zbieracze są zubożeni: ich sposób życia niepewny, pełen trudów, a życie ludzi w takim stanie natury krótkie i brutalne. Kiedy w 1968 roku opublikowano materiały z tej konferencji, takie uprzedzenia zostały obalone i obalone, co wzbudziło nowe zainteresowanie naukowców na całym świecie badaniem współczesnych myśliwych i zbieraczy.

W ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat antropolodzy, archeolodzy, biolodzy, botanicy, demografowie i lingwiści badali różne plemiona współczesnych łowców-zbieraczy. Badania te sugerują, że łowcy-zbieracze posiadają ogromną wiedzę na temat flory i fauny występującej w ich otoczeniu. Potrafią rozpoznać jadalne rośliny w morzu dzikiej roślinności i wiedzieć, które części roślin nadają się do spożycia na surowo, a które wymagają gotowania lub dalszej obróbki. W pamięci zachowują kalendarz pór roku: wiedzą, kiedy nowe rośliny kiełkują, kwitną i są gotowe do zbioru lub kiedy rozmnażają się zwierzęta i ptaki. Wydobywają leki, narkotyki, środki odurzające i trucizny z różnych roślin oraz wytwarzają włókna na odzież, kosze i inne przedmioty. W ich diecie widoczne są ślady wahań sezonowych i specyficznego otoczenia geograficznego. Na przykład, ludzie żyjący w regionach arktycznych są całkowicie mięsożerni; Hadza z Tanzanii to głównie wegetarianie; a !Kung San z pustyni Kalahari w Afryce Południowej są wszystkożercami. Niezależnie od lokalizacji, myśliwi i zbieracze konsumują około 500 rodzajów żywności przez cały rok i jak najlepiej wykorzystują dostępne im zasoby. Dla porównania, dzisiejsi bogaci mieszkańcy miast rzadko próbują produktów spożywczych z pięćdziesięciu unikalnych źródeł.

Zaobserwowano również, że większość łowców-zbieraczy dba o swoje środowisko. Nie polują bez potrzeby, marnują mniej i odgrywają aktywną rolę w zarządzaniu swoimi zasobami. Na przykład tubylcy mieszkający w różnych częściach świata podpalają lasy w ustalonych odstępach czasu, aby zagospodarować krajobraz. Takie kontrolowane pożary pomagają eliminować chwasty i owady oraz sprzyjają kiełkowaniu nasion zamkniętych w twardych skorupach (np. orzeszków piniowych, kasztanów i orzechów włoskich), w ten sposób celowo zwiększając liczbę roślin produkujących nasiona, którymi mogą się pożywić. Potem, gdy ogień zostaje ugaszony, na ziemi rośnie trawa, a pastwiska przyciągają zwierzęta roślinożerne przez kilka miesięcy, ułatwiając w ten sposób polowanie.

Wielu zbieraczy jest również świadomych tego, jak produkować żywność i czasami robi to w godzinach potrzeby. Na przykład plemiona Nowej Gwinei pielą i przycinają rosnące w lesie palmy Sago, aby zwiększyć ich plony. Tubylcy z północnej Australii zakopują czubki taro i eddoes w ziemi, aby rozmnożyć nowe rośliny i skierować wodę deszczową na równiny, na których rośnie wiele dzikich traw. Następnie zbierają bulwy i nasiona do spożycia.

Nietrudno zrozumieć, że w porównaniu do zbieractwa, rolnictwo jest pracochłonne i wymaga znacznego planowania, aby siać, usuwać chwasty, zbierać, przetwarzać i przechowywać plony. Rolnictwo musiało być bardzo trudnym zadaniem w czasach prehistorycznych, a nieurodzaje były powszechne. Tak więc, dopóki potrzeby były zaspokajane przez łowiectwo i zbieractwo, ludzie prawdopodobnie nie zajmowali się rolnictwem, mimo posiadania wiedzy potrzebnej do rozmnażania roślin. Przez stulecia ludzie utrzymywali się zamiast tego dzięki mieszanej strategii, która obejmowała polowanie, rybołówstwo, zbieractwo i trochę rolnictwa. Kiedy zasoby dzikiej przyrody były obfite, rolnictwo zostało porzucone. Minęły tysiące lat, zanim społeczeństwa ludzkie zaczęły całkowicie polegać na rolnictwie. Rozwój rolnictwa nie był liniowy, ale raczej nieregularny;

Dowody archeologiczne sugerują, że koczownicze plemiona ludzkie zaczęły uprawiać ziemię w okresie neolitu, dlatego często nazywa się to rewolucją neolityczną. Około 12 000 lat temu jedna z pierwszych prób uprawy roli rozpoczęła się na Żyznym Półksiężycu, w regionie Lewantu na Bliskim Wschodzie, obejmującym wewnętrzne obszary dzisiejszej Turcji, Izraela, Syrii, Jordanii, Libanu, Iranu, Iraku, Turkmenistanu, i Azji Mniejszej. Starożytni mieszkańcy Żyznego Półksiężyca, znani jako Natufianie, zbierali dziką pszenicę, jęczmień, soczewicę, migdały itd., a także polowali na bydło, gazele, jelenie, konie i dziki (zob. ryc. 1.1).

W całym regionie przeprowadzono tysiące wykopalisk archeologicznych i odkryto liczne przedmioty — w tym kamienie szlifierskie, krzemień, narzędzia z kości, kamienne sierpy, zęby, ozdoby z muszli i wiele doskonałych narzędzi z polerowanego kamienia. Pokazują one, że przed przyjęciem rolnictwa mieszkańcy tego regionu posiadali już wiedzę na temat otaczającej ich roślinności oraz używali narzędzi do ścinania, wyrywania i zbierania dziko rosnących roślin, co mogło ułatwić im przejście na rolnictwo. Bezpośredni potomkowie Natufijczyków, lud neolitu przedceramicznego, z powodzeniem udomowili ponad 150 upraw, w tym jęczmień, pszenicę, rośliny strączkowe i tak dalej. Udomowili także zwierzęta i zbudowali pierwsze w dziejach ludzkości wioski.

Ryc. 1.1 „The Fertile Crescent” autorstwa OSU OERU jest na licencji CC BY 4.0 .

Liczne odkrycia dokonane w ostatnich latach wskazują, że poza Żyznym Półksiężycem w kilku innych częściach świata rozpoczęto równoległe prace uprawowe. Na przykład 9 000 lat temu w chińskiej dolinie Żółtej Rzeki rozpoczęto uprawę ryżu; 5000 do 8000 lat temu w Afryce i Azji Wschodniej prowadzono uprawę różnych korzeni i bulw; a 7000 do 9000 lat temu ludzie w Ameryce Południowej uprawiali kukurydzę, fasolę i dynię. Stąd historia rolnictwa ma zaledwie 12 000 lat i stosunkowo szybko rozprzestrzeniła się po całym świecie. Ale w jaki sposób odizolowane geograficznie grupy ludzkie, nieświadome swojego istnienia, zaczęły uprawiać ziemię w tak krótkim czasie, porzucając łowiecko-zbieracki styl życia?

1.2 Dlaczego rolnictwo?

Australijski archeolog Vere Gordon Childe po raz pierwszy powiązał początki rolnictwa ze zmianami klimatycznymi. Sugeruje, że pod koniec ostatniej epoki lodowcowej (6 000–13 000 lat temu) średnia temperatura na Ziemi wzrosła, a lodowce szybko przesunęły się na północ. Ponadto opady deszczu stopniowo malały w południowo-zachodniej Azji i Afryce; w ten sposób rok po roku region ten cierpiał z powodu okresów suszy, które spowodowały utratę roślinności i kilku gatunków zwierząt. Przez dłuższy czas lasy deszczowe zamieniły się w sawanny, na których zwierzęta roślinożerne zamieszkiwały tylko przez kilka miesięcy. W zmienionych okolicznościach ludzie nie byli w stanie utrzymać się przez cały rok, polując i żerując. Grupy ludzkie, żyjące na różnych kontynentach i nieświadome swojego istnienia, zostały zmuszone do produkcji własnej żywności,

Przejście na rolnictwo nie było łatwe. To nie był moment eureki; rolnictwo przyjęto w niesprzyjających okolicznościach, a obowiązek produkcji żywności był rzeczywiście pożegnaniem ludzkości z niebem. Rozważmy historię Ewy, która pod wpływem węża zrywa zakazany owoc i zjada go z Adamem; w konsekwencji nabywają mądrości i rozwijają poczucie dobra i zła. Pan Bóg wpada w złość i za karę Adam i Ewa zostają wygnani z Ogrodu Eden, aby uprawiać ziemię i uprawiać własne jedzenie, aby przeżyć. Bóg mówi do Adama:

Ponieważ posłuchałeś swojej żony i zjadłeś owoc z drzewa, co do którego ci przykazałem: „Nie wolno ci z niego jeść”,

Przeklęta przez ciebie ziemia;                                                                                                 przez mozolny trud będziesz jadł                                                                                                       z niego pokarm                                                                                                                           przez wszystkie dni twojego życia.                                                                                        Wyrosną ci ciernie i osty,                                                                                                                     i będziesz jadł rośliny polne.                                                                                                              W pocie twego czoła                                                                                                                    zjesz swoje jedzenie                                                                                                                      aż wrócisz na ziemię,                                                                                                           ponieważ z niej zostałeś wzięty;                                                                                                    jak z pyłu jesteś                                                                                                                                   i w proch się obrócisz. [1]

Rolnictwo nie było zabawne. Wymagało to ogromnego wysiłku i zdolności do znoszenia trudności.

1.3 Przedsiębiorstwo kobiet

Uważa się, że rolnictwo zostało wynalezione przez kobiety. Kobiety ze społeczeństw przedagrarnych zbierały dzikie owoce, jagody, bulwy i korzenie i miały pokoleniowe doświadczenie w identyfikowaniu roślin jadalnych oraz wiedzę o cyklach życia roślin i sposobie ich wzrostu. Sugerowano, że niezwykły wzrok kobiet, bardziej rozwinięte zdolności motoryczne i zdolność przetwarzania drobniejszych szczegółów ewoluowały ze względu na znaczenie ich zaangażowania w żerowanie przez miliony lat. Na przykład oczy przeciętnej kobiety potrafią rozróżnić około 250 odcieni i barw, podczas gdy oczy przeciętnego mężczyzny widzą tylko 40–50.

Kiedy susze stały się regularne, plemiona naszych przodków zakładały tymczasowe obozowiska nad jeziorami i stawami, gdzie ludzie napadali na zwierzęta, które przychodziły ugasić pragnienie. Ich doświadczenie w zbieraniu pożywienia pomogło kobietom przejąć inicjatywę w uprawie żywności. Zasiali nasiona dzikich traw na okolicznych bagnach i zasadzili części bulw, aby rozmnażać nowe rośliny.

W większości tradycyjnych społeczeństw, nawet dzisiaj, to historyczne stowarzyszenie kobiet w rolnictwie jest czczone: często kobiety sieją pierwsze ziarno, aby zapewnić szczęście dla obfitych zbiorów. Niezmiennie we wszystkich kulturach odnajdujemy podobny kobiecy wpływ w opowieściach związanych z pochodzeniem rolnictwa. Na przykład w starożytnym Egipcie Izydę uważano za boginię rolnictwa: Dawno, dawno temu dotkliwa susza spowodowała powszechny głód na ziemi. Nie było co jeść i zaczął się kanibalizm. W takiej sytuacji bogini Izyda oferowała wygłodniałym ludziom jęczmień i pszenicę z dziczy oraz uczyła ich, jak wytwarzać własne pożywienie. W ten sposób rolnictwo uratowało ludzkość przed głodem.

W mitologii greckiej Demeter była boginią płodności i urodzaju. Po każdych żniwach składano jej w ofierze pierwszy bochenek chleba. Rzymianie nazywali ją Ceres, dlatego zboża nazywano „zbożem”. Legenda o Demeter zawiera ciekawą opowieść o pochodzeniu rolnictwa. Według tego mitu,

z błogosławieństwem Demeter ziemia zawsze była pełna zbóż, jagód i owoców. Ludzie wzięli swoją część tej nagrody i żyli szczęśliwie przez długi czas. Ale skończyło się to nagle, gdy Hades, bóg podziemi, porwał uroczą córkę Demeter, Persefonę. Persefona była jedynym dzieckiem Demeter i centrum jej uwagi i oddania. Demeter desperacko szukała wszędzie swojej córki, ale bezskutecznie. Popadła w depresję, przemieniła się w brzydką starą kobietę i stała się nie do poznania. Spotkała się z nadużyciami i złym traktowaniem ze strony wszystkich wokół. Tylko Celeus, król Eleusis, przywitał ją ciepło. Kontynuując poszukiwania Persefony, zignorowała swoją odpowiedzialność za uczynienie ziemi żyzną. Jej rozpacz miała wpływ na plony; panował głód i ludzie głodowali. W końcu bogowie interweniowali i błagali Demeter, aby pobłogosławiła ziemię dobrymi plonami, aw zamian zmusili Hadesa do uwolnienia Persefony. Jednak przed wypuszczeniem Persefony, Hades nakarmił ją nasionami granatu (pożywieniem podziemnego świata), które na zawsze związały ją z podziemiem. Kiedy bogowie poprosili Persefonę, aby wybrała miejsce, w którym chce mieszkać, chciała pozostać w podziemiach. W rezultacie Demeter została zdewastowana. W końcu Zeus zainterweniował i znalazł kompromis, który pozwolił Persefonie spędzić sześć miesięcy w roku na ziemi z Demeter i sześć z Hadesem w zaświatach. Kiedy Persefona odwiedza swoją matkę od wiosny do lata, ziemia jest pełna kwiatów i owoców, plony rosną, a zbiory są obfite. Kiedy Persefona wraca do podziemia, Demeter wpada w depresję, co skutkuje jesienią i zimą. Demeter nie odzyskała w pełni swojej córki, więc nie przywróciła całkowicie płodności ziemi. Jednak w zamian za życzliwość króla Celeusa, nauczyła jego syna Triptolemusa sztuki uprawy roli, aby przetrwać, a on później nauczył jej ludzkości.

W Meksyku, Hispanioli i Ameryce Łacińskiej (miejscach wielkich cywilizacji Majów i Azteków) znajdujemy opowieści o pochodzeniu człowieka i kukurydzy. Na przykład,

Człowiek rodzi się z kukurydzy; kukurydza jest matką człowieka.

Kiedy bogowie stworzyli człowieka, Duchy Święte modliły się o jego pomyślność i ostatecznie kukurydza wyłoniła się z piersi matki Ziemi, aby podtrzymać ludzi.

Matka Ziemia podarowała człowiekowi pięć córek — białą, czerwoną, żółtą, kolczastą i niebieską kukurydzę.

Podobnie mitologia hinduska ma kilka bogiń, w tym Bhudevi (boginię ziemi), Annapurnę (boginię zbóż, która zapewnia wszystkim odżywianie) i Shakti (twórczyni całej obfitości roślinności). Według legendy o Annapurnie,

Pewnego razu Pan Shiva (który reprezentuje męską moc, Purusz) i jego żona Parvati (twórczyni natury, znana również jako Prakriti lub Shakti) spierali się o to, kto jest lepszy między nimi dwoma, i dyskusja szybko zakończyła się kwaśną nutą. Śiwa podkreślał wyższość Purusza (mężczyzny) nad Prakriti (Matką Naturą). Rozwścieczona Parvati opuściła męża i zniknęła, co spowodowało powszechny głód. Przymierający głodem wyznawcy Śiwy poprosili go o pomoc. Shiva wziął żebraczą miskę, a jego banda poszła za nim. Chodzili od drzwi do drzwi, ale sami ludzie nie mieli co jeść, więc żebraków odprawili. Zespół Shivy dowiedział się o charytatywnej kuchni w mieście Kashi (znanym również jako Varanasi), która karmiła wszystkich i postanowił odwiedzić Kashi. Ku ich zaskoczeniu, Parvati posiadała tę kuchnię i stała się boginią Annapurną, ubrany w niebiańską purpurę i brąz i podawał jedzenie głodującym bogom i ludzkości. Na kolei Shivy również ofiarowała jedzenie jemu i jego wyznawcom. Śiwa zdał sobie sprawę, że istnienie ludzkości zależy od natury; brutalna siła męskiej siły nie wystarczy do podtrzymania życia na Ziemi.

Wspólnym wątkiem wszystkich tych mitów jest pojawienie się bóstwa-zbawicielki, która nauczyła ludzkość uprawiać zboże, aby przetrwać. Chociaż te mity nie mają wartości dosłownej, służą jako metafory lub narracje ludzkich doświadczeń i przetrwały dzięki pokoleniowym wspomnieniom. W rzeczywistości są one również zgodne z teorią pochodzenia rolnictwa dotyczącą zmiany klimatu.

1.4 Ciąć i palić: zmieniająca się uprawa

U zarania rolnictwa prymitywni ludzie epoki neolitu dysponowali jedynie narzędziami wykonanymi z kamieni i kości zwierzęcych. Narzędzia te były bezużyteczne przy tak monumentalnym zadaniu, jakim było wejście na ścieżkę rolnictwa. Na szczęście przydała się ludzka wiedza i doświadczenie w oswajaniu ognia. Na długo przed powstaniem współczesnego człowieka Homo erectus, przodek gałęzi hominidów, nauczył się rozpalać i kontrolować ogień. Następnie przedstawiciele rodzaju Homo przeniósł się na północ z Afryki i dzięki tej umiejętności przetrwał zimną pogodę Europy i Azji. Ludzie użyli swojej najlepszej broni, ognia, do stworzenia pierwszych farm. Najpierw wycięli roślinność, potem ją spalili, żeby oczyścić małe połacie w lasach, a na koniec zasiali nasiona w popiele. Ta praktyka rolnicza, znana jako rolnictwo typu slash-and-burn, nadal istnieje w lasach deszczowych Amazonii iw wielu górskich regionach świata. Utworzone tą metodą poletka są początkowo bardzo urodzajne, jednak z każdym kolejnym rokiem zarastają chwastami, szkodnikami i pasożytami, co powoduje spadek ich urodzajności. Więc po trzech, czterech latach ludzie przenoszą się do innego miejsca. Dlatego ta praktyka jest również znana jako „zmiana upraw” lub „rozszerzone rolnictwo”. W Indiach, jest znany jako „jhoom” wśród rdzennych plemion Adivasi (pochodzących od starożytnego ludu zamieszkującego lasy). Po opuszczeniu przez ludzi miejsca, na ugorze rośnie trawa i chwasty, które służą jako pastwiska dla roślinożerców i tereny łowieckie. Powoli wraca żyzność tych pastwisk, rosną krzewy i drzewa, które ponownie stają się częścią lasu. W ten sposób pole, ugory i otaczający las są poddawane recyklingowi. Ponadto chwasty, owady i inne pasożyty są utrzymywane w równowadze i okoliczny las są poddawane recyklingowi.

Obecnie uprawiamy rolnictwo przy użyciu wysoce zaawansowanych maszyn i specjalistycznych narzędzi do różnych zadań, od siewu po zbiory, a jednak rolnictwo to wciąż ogromne zadanie. Nie możemy nawet pojąć, jak trudne byłoby to w czasach prehistorycznych. Przez tysiące lat pokolenia ludzkości walczyły o produktywność rolnictwa. Kontynuowali także zbieranie i polowanie, aby nadrobić niedobory lub nieurodzaje. Ponieważ rolnictwo wymagało znacznie więcej czasu i wysiłku, rolnictwo zostałoby od czasu do czasu porzucone, gdyby natura była obfita. Różne badania sugerowały, że rolnictwo nie rozwijało się płynnie; minęło kilka tysięcy lat, zanim ludzkość mogła w pełni polegać na rolnictwie.

Podsumowując, historia rolnictwa ma 12 000 lat i sięga czasów, gdy zmiany w globalnym klimacie Ziemi doprowadziły do ​​​​powszechnej suszy i spadku zasobów naturalnych, zmuszając naszych przodków do produkcji własnej żywności. Przez tysiące lat zmieniająca się uprawa uzupełniała ich dietę, podczas gdy myślistwo i zbieractwo pozostawały głównym źródłem utrzymania. Odkrycie rolnictwa nie było dziełem przypadku, lecz efektem prób i błędów oraz improwizacji trwającej wiele wieków i trwającej do dziś.

Hodowla zwierząt jest uważana za produkt uboczny rolnictwa. Sugerowano, że podczas suszy ludzie przeżywali dzięki przechowywanym zbożom, a część z nich wykorzystywali do karmienia roślinożerców, aby mogli łatwiej polować. Zasługa udomowienia zwierząt należy przede wszystkim do mężczyzn.

1.5 Powstanie pierwszych towarzystw rolniczych

Mimo że rolnictwo rozpoczęło się niemal równocześnie w wielu regionach świata, jego postęp nie był równomierny. Różnorodność biologiczna różnych regionów geograficznych (np. ich flora, zwierzęta, ptaki, owady i mikroorganizmy) wpłynęła na powstanie stabilnych społeczeństw rolniczych. Na niektórych obszarach tropików, zwłaszcza w Afryce, ludzie odnieśli wielki sukces w uprawie bulw, takich jak bataty, ziemniaki, Eddoe, słodkie ziemniaki i maniok. Rośliny te można rozmnażać poprzez zakopanie niewielkiej części bulwy w ziemi, dzięki czemu nie jest wymagane zrozumienie cyklu życiowego rośliny. Grupy te miały więc łatwy start dzięki rozmnażaniu wegetatywnemu, które dawało identyczne rośliny (klony), które nie różniły się znacząco plonem. Nauczyli się przetwarzać wiele rodzajów bulw i wynaleźli bardzo złożony proces oddzielania cyjanku i skrobi od manioku w celu wytworzenia skrobiowych perełek tapioki. Przedsięwzięcia te pomagały ludziom utrzymać się przez cały rok, ale nie gromadziły wystarczającej nadwyżki, aby uwolnić część ludności od rolnictwa, pozwalając im na wykonywanie innych zadań potrzebnych do dalszego rozwoju ich społeczeństw.

W Ameryce Południowej i Środkowej kukurydza była podstawą cywilizacji. Jednak naturalna struktura roślin kukurydzy sprzyja krzyżowaniu się: na tej roślinie kwiaty męskie, zwane frędzlami, zwisają z wierzchołka, podczas gdy kwiaty żeńskie (jedwab) rosną na łodydze. Pyłki kukurydzy są bardzo lekkie i docierają do kwiatów żeńskich za pośrednictwem wiatru. W ten sposób kwiaty męskie mogą zapylać kwiaty żeńskie tej samej rośliny (samozapylenie) lub innej rośliny (zapylenie krzyżowe). Chociaż u kukurydzy szanse samozapylenia i zapylenia krzyżowego są równe, potomstwo urodzone z samozapylenia jest gorsze (daje niższy plon) w porównaniu z potomstwem urodzonym z krzyżowania. Dlatego rolnicy muszą sadzić różne odmiany kukurydzy na tych samych polach, aby zapewnić maksymalne plony. Bez tej wiedzy nie można zapewnić produktywności upraw z roku na rok.

Na Żyznym Półksiężycu naturalnie rosną około trzydziestu dwóch gatunków traw — w tym dzikich gatunków pszenicy, jęczmienia, sorgo, prosa i owsa. Nawiasem mówiąc, większość traw ma pełne kwiaty z organami męskimi i żeńskimi, a samozapylenie rządzi zapyleniem krzyżowym. Dzięki temu cechy traw pozostają stabilne, a plony nie zmieniają się z roku na rok. Jeśli rośliny o dużych ziarnach zostaną zebrane i przeniesione, wówczas uprawy z dużymi nasionami mogą być zbierane przez pokolenia. Ponadto nasiona traw mogą być przechowywane przez bardzo długi okres czasu i łatwo ustalono całoroczną zależność od tych ziaren. Tak więc pierwsi rolnicy z tego regionu czerpali korzyści z uprawy traw.

Na Żyznym Półksiężycu hodowla zwierząt rozpoczęła się równolegle z rolnictwem. Niektóre grupy podążały wyłącznie tą ścieżką iw ten sposób rozwinęły koczowniczy tryb życia. Przemieszczali się ze swoimi stadami, podążając za dostępnością pastwisk i handlując produktami jednej społeczności rolniczej z drugą. W ten sposób pasterze ci jeszcze bardziej wzmocnili stabilność społeczności rolniczych i poszerzyli bazę zasobów regionu. Takie postępy pomogły mieszkańcom Żyznego Półksiężyca osiedlić się na stałe w jednym miejscu i założyć pierwsze wsie.

W Chinach, wzdłuż Żółtej Rzeki, ludzie nauczyli się uprawiać ryż. Ryż jest również samozapylaną trawą, więc ci pierwsi rolnicy mogli polegać na jego zbiorach, aby zapewnić sobie całoroczne utrzymanie i przechowywać nadwyżki nasion. W przeciwieństwie do swoich rówieśników z Żyznego Półksiężyca, chińscy rolnicy mogli zbierać dwa zbiory ryżu rocznie, więc ich nadwyżki rosły jeszcze szybciej. Odnieśli więc podobne korzyści i niemal jednocześnie założyli stałe osady.

Około 5500 lat temu podjęto niezależną inicjatywę uprawy ryżu na równinach Indo-Gangetic, które rozciągają się w Azji Południowej. Oprócz ryżu ludy Azji Południowej i Wschodniej niezależnie nauczyły się uprawiać różne drobne zboża, rośliny strączkowe, warzywa, owoce, bulwy, korzenie i rośliny oleiste.

Wraz z rozwojem rolnictwa powstało wiele cywilizacji dolin rzecznych — w dolinie Indusu, Egipcie, Mezopotamii i Chinach. Tymczasem populacje łowców-zbieraczy pozostawały mniej więcej stabilne. Wraz z rozwojem rolnictwa i wzrostem produktywności populacja ludzka rosła proporcjonalnie (patrz rysunek 1.2). Pierwszy niewielki skok nastąpił po odkryciu metali, które udostępniły rolnikom znacznie więcej narzędzi, takich jak pługi. Wykorzystanie pługa napędzanego przez udomowione zwierzęta spowodowało znaczny wzrost produkcji żywności. W ten sposób 5000 lat temu rolnictwo zaczęło wydawać się lepszą alternatywą dla stylu życia łowców-zbieraczy. Nadwyżki zboża uwolniły dużą część populacji od rolnictwa i pozwoliły im zainwestować energię w inne zadania, które doprowadziły do ​​drugiej ważnej zmiany — podziału pracy w społeczeństwie ludzkim. Następnie zbiorowe dzielenie się zasobami zostało zastąpione własnością indywidualną – własnością prywatną – co zrodziło potrzebę zapewnienia sukcesji własnego rodu. W konsekwencji sformułowano surowe zasady współżycia seksualnego kobiet, które – podobnie jak pola bramkowe i zwierzęta domowe – stały się własnością mężczyzn. W miarę pogłębiania się podziałów klasowych umacniała się jednostka rodziny, na czele której stał patriarcha. Wkrótce plemiona na czele z patriarchami zaczęły walczyć o kontrolę nad swoimi posiadłościami i rozszerzenie swoich domen, co dało początek bardziej złożonym i zorganizowanym strukturom społecznym i politycznym, takim jak państwa, narody i religie. W społeczeństwach zależnych od rolnictwa na własne potrzeby – gdzie własność nie rozwinęła się, a większość ludzi nadal zajmuje się rolnictwem – złożone struktury społeczne, podział pracy, przestępczość, patriarchat,

Rolnictwo przekształciło ludzkie społeczeństwo, ale ta transformacja z kolei wpłynęła również na praktyki rolnicze. Podczas gdy rodzina, własność prywatna i różne instytucje narodziły się jako produkty uboczne rolnictwa, te społeczno-polityczne postępy wpłynęły również na rolnictwo. Do dziś rolnictwo jest silnie uwikłane w społeczeństwo i historię ludzkości. W kolejnych rozdziałach dokonamy przeglądu historycznego postępu rolnictwa, postępów w nauce i technologii, które wpłynęły na rolnictwo oraz wpływu rolnictwa na ludzkość.

Bibliografia

1. Lee, RB (1968). Co myśliwi zarabiają na życie lub jak sobie radzić z ograniczonymi zasobami. W RB Lee i I. DeVore (red.), Człowiek myśliwy (s. 40, 43). Aldine. ( ↵ Powrót 1 ) ( ↵ Powrót 2 )

2. Sahlins, M. (1968). Uwagi na temat pierwotnego społeczeństwa zamożnego. W RB Lee i I. DeVore (red.), Człowiek myśliwy (s. 85, 86). Aldine. ( ↵ Powrót )

Dalsze czytania

Diament, J. (1997). Pistolety, zarazki i stal: losy społeczeństw ludzkich . WWNorton.

Lee, RB (1979). !Kung San: Mężczyźni, kobiety i praca w społeczeństwie zbieraczy. Wydawnictwo Uniwersytetu Cambridge.