Aubrey Beardsley: Die Apotheose, Illustration für Salome von Oscar Wilde, veröffentlicht in „The Studio”, Vol. 1, Nr. 1, 1893.
Autor powieści Portret Doriana Graya, Oscar Wilde (właść. Oscar Fingal O’Flahertie Wills 1854-1900) (1) był też poetą i dramaturgiem. To właśnie twórczość dramatyczna, mimo że miał do niej pogardliwy stosunek, utrwaliła jego pozycję w literaturze angielskiej i światowej. Najbardziej znane z jego komedii to: Wachlarz lady Windermere (1892), Kobieta bez znaczenia (1893), Mąż idealny (1892), Bądźmy poważni na serio (inny polski tytuł Brat marnotrawny,1895). Wilde jest też autorem dramatu: Salome (1892) i kilku drobnych utworów przeznaczonych na scenę: Księżna Padwy; Vera, albo Nihiliści; Tragedia florencka oraz Święta kurtyzana.
Wilde był kontynuatorem komedii epoki Restauracji, w której dialog dominował nad dramatyczną konstrukcją. Twórcy chodziło głównie o dowcipne riposty i wygłaszanie paradoksów, jego krytyka warstw uprzywilejowanych ma charakter raczej „salonowy”. W sposób mistrzowski prowadzi dialogi, puentuje teksty i podaje dowcip, a jego sztuki stały się modelem teatru konwersacyjnego (istniejącego w Anglii już wcześniej), a więc intelektualnego i literackiego, opartego właśnie głównie na dialogu.
Typową sztuką salonową jest np. komedia Wachlarz Lady Windermere, pełna błyskotliwych dialogów, które często przyjmują formę bon motów, jak na przykład ten dotyczący małżeństwa:
Małżeństwo to zbyt duży ciężar dla dwojga ludzi. Ktoś trzeci musi im pomóc.
Treść sztuki, której akcja toczy się w latach trzydziestych XIX wieku, opowiada o sprytnej uwodzicielce, pani Erlynne, która musiała uciec ze Stanów do Europy. We włoskim Amalfi, kolonii bogatych angielskich i amerykańskich próżniaków, przykleja się do młodego Roberta Windermere’a, który dopiero co ożenił się z prostoduszną Meg. Na trop ukrywanej zażyłości pomiędzy panią Erlynne i Robertem wpada miejscowy playboy lord Darlington, sam zauroczony panią Windermere. Sytuacje komplikuje jeszcze wątek, w którym nieświadomy niczego Tuppy, wielokrotny i majętny rozwodnik, stara się o względy pani Erlynne (1).
Odrębną pozycją w twórczości Wilde’a jest skrajnie modernistyczny utwór o wybujałym erotyzmie biblijnej Salome (Salome). W tym, napisanym po francusku w stylu sztuk Maeterlincka dramacie, pisarz ukazuje moralne dylematy wynikające ze zderzenia zamiłowania do perwersji z wiktoriańską pruderią (2). Demonstruje w nim swe obsesje i natręctwa. Fabuła tej sztuki oparta jest na biblijnej historii córki Herodiady, która zażądała w nagrodę za swój taniec głowy św. Jana Chrzciciela. Pisarz zmienił jednak znacznie przekazy ewangelistów (św. Marka i św. Mateusza), rozwijając wątek Heroda i jego pasierbicy, która domaga się głowy Jana Chrzciciela, z własnej a nie matki, inicjatywy. Salome u Wilde’a kierowała się chęcią zemsty za to, że prorok wzgardził jej miłosnym wyznaniem. Poeta zwrócił też uwagę na motyw pożądania i uwodzenia swej pasierbicy przez Heroda, który czynił to nie zważając nawet na obecność żony. Bohaterka sztuki, Salome to pierwowzór XX-wiecznych femme fatale, kobiet, które swoim pożądaniem doprowadzają do śmierci i zniszczenia. Pewną inspiracją do napisania tego utworu przez
Wilde’a mogła być nowela Flauberta Herodiada (1871) oraz obrazy Taniec Salome i Zjawa Mareau, a zwłaszcza ich opisy w powieści Huysmana Na wspak. Sztuka Wilde’a łączy w sobie dekadencki estetyzm, ekstatyczną religijność i perwersyjny – widoczny lub ukrywany erotyzm. Niektórzy krytycy uważają ten dramat za szczytowe osiągnięcie symbolizmu, choć dziś, z powodu zbyt skrajnego przedstawienia emocji i jaskrawości efektów, może być odczytywany raczej jako parodia tego kierunku. Wllde nie wnosi do opowieści biblijnej nowych wątków fabularnych, charaktery postaci są jednowymiarowe, brak też wyraźnego konfliktu dramatycznego. Wyrażone przez Salome pragnienie całowania martwych ust Jana
Chrzciciela (będę je gryźć jak owoc) brzmi jednak nadal szokująco.
Miniatura dramatyczna Wilde’a Tragedia florencka jest dowcipną parodią szekspirowskiego czy elżbietańskiego teatru okropności. Opowiada o Biance, żonie florenckiego kupca, która manipuluje mężem i kochankiem do chwili, aż pierwszy zabije drugiego. Wilde tworzy w tej sztuce sytuację, z której pozornie nie ma wyjścia. Targany zazdrością kupiec wydaje się bezsilny wobec swego rywala Guido, który jest synem księcia Florencji. Męska ambicja każe
jednak obu porzucić konwenanse. Książę zgodzi się na pojedynek z kupcem, walkę, która zakończy się prymitywną zbrodnią. Mąż okazując brutalną siłę odzyska szacunek żony, zaś stoczona walka wzmocni namiętność obojga:
BIANKA
Dlaczego nigdy mi nie powiedziałeś,
Że jesteś tak silny?
SZYMON
Dlaczego nigdy
Nie powiedziałaś mi, że jesteś piękna? (całuje ją w usta) (4).
Znany jest paradoks Wilde’a, że to nie sztuka naśladuje życie, ale odwrotnie – życie naśladuje sztukę (5).
Przypisy
1 Oskar Wilde (ur. 16 października 1854 w Dublinie, zm. 30 listopada 1900 w Paryżu). Podaję te szczegóły, gdyż w polskiej literaturze teatrologicznej pojawiają się błędy. T. Kudliński podaje jako datę urodzenia Oscara Wilde’a 1856 r.; podobnie Leksykon PWN, Warszawa 1972, s. 1278); R. Pawłowski, Femme fatale – Nowe przekłady Wilde’a, Gazeta Wyborcza 14-15 sierpnia 2003, s. 12.
1 Sztukę tę dwa lata później z pomocą autora na język angielski przetłumaczył Alfred Duglas. Na sztuce Oscara Wilde’a opiera się libretto opery Salome Richarda Straussa.
2 Por.: J. Szczerba, Intryga i miłość z Oscara Wilde’a, „Gazeta Wyborcza”, 1 grudnia 2005, s. 14.
3 Por. też: O. Wilde, Dwie sceny miłosne – Salome. Tragedia florencka, Warszawa 2003, s. 133.
4 Por.: H. Zbierski, Literatura angielska, [w:] Dzieje literatur europejskich, pod red.
W. Floryana, cz. 1, Warszawa 1982, s. 519; por. też: T. Kudliński, Vademecum teatromana, Warszawa 1985, s. 80. (Kudliński podaje jako datę urodzenia Oscara Wilde’a 1856 r.; podobnie Leksykon PWN, Warszawa 1972, s. 1278); R. Pawłowski, Femme fatale – Nowe przekłady Wilde’a, Gazeta Wyborcza 14-15 sierpnia 2003, s. 12 (R. Pawłowski podaje jako datę powstania Salome rok 1891)
Piotr Kotlarz
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowy.
Obraz wyróżniający: Aubrey Beardsley: Die Apotheose, Illustration für Salome von Oscar Wilde, veröffentlicht in „The Studio”, Vol. 1, Nr. 1, 1893. Autorstwa Oryginalnym przesyłającym był Zerohund z niemieckiej Wikipedii – Na Commons przeniósł z de.wikipedia użytkownik Roberta F. z pomocą narzędzia CommonsHelper., Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7518883
