Samo wejście na tegoroczną ceremonię wręczenia Nagród Naukowych Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza było bardzo uroczyste i zaskakujące. Na gości czekał zespół Zagan Acoustic, który zaprezentował krótki wstęp muzyczny złożony z popularnych, ale wspaniale zaaranżowanych, utworów.
Zaproszonych gości powitał w imieniu Aleksandry Dulkiewicz Konrad Mielnik – znany gdański dziennikarz muzyczny, który pełnił rolę prowadzącego.
Spóźnione urodziny
Wieloletnia tradycja nakazuje zorganizowanie gali związanej z wręczeniem Nagród Naukowych im. Heweliusza w dniu jego urodzin. W tym roku zorganizowano je dzień później i jest to pierwsze odstępstwo od tej zasady. Tak przynajmniej wynika z moich wieloletnich obserwacji tej imprezy. Nie podano przyczyn tego odstępstwa – stali bywalcy dostrzegli ten fakt. Powróciły wspomnienia niedzielnych obiadów, które kilka lat temu trzeba było przełożyć, żeby móc wziąć udział w gali. Przyczyną takiego posunięcia mógł być termin ogólnopolskiej akcji charytatywnej, w której władze miasta zwykle biorą udział.
Honorowi goście
Na zaproszenie gospodyni – Aleksandry Dulkiewicz galę zaszczycił senator Bogdan Borusewicz, przewodniczący Komisji Kultury i Promocji Rady Miasta Gdańska – Andrzej Stelmasiewicz, prorektor ds. klinicznych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego – prof. Edyta Szurowska, prorektor do spraw badań naukowych Uniwersytetu Gdańskiego- prof. Wiesław Laskowski oraz byli rektorzy Uniwersytetu Gdańskiego (i laureaci Nagrody im. Heweliusza) prof. Zbigniew Grzonka, prof. Maciej Pliński, prof. Grzegorz Węgrzyn. Do grona zacnych gości honorowych należy dołączyć dwóch profesorów Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku – prof. Andrzeja Wojciechowski i prof. Pawła Zagańczyka. Obaj byli jednocześnie członkami wspomnianego już zespołu Zagan Acoustic i to właśnie oni zadbali o muzyczne wrażenia wieczoru.
„Cieszę się bardzo, że spotykamy się wokół daty urodzin, ale i daty śmierci Jana Heweliusza, która minęła dwa dni temu. (…) Nisko chylę czoło z wdzięcznością i szacunkiem przed wszystkimi ludźmi gdańskiej nauki – ich talentami, pracą i osiągnięciami. (…) Jest nadzieja, że utopijna wiara w piękno ludzkiego umysłu i siłę argumentów naukowych może ocalić nas przed dystopią, gdzie zaduszą nas złote algi”.
Aleksandra Dulkiewicz
Prezydent Miasta Gdańska
Gdański Nobel
Nagroda Naukowa Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza jest nazywana „gdańskim Noblem”. Trochę szkoda, że musimy posiłkować się najbardziej znaną nagrodą Świata, żeby dodać splendoru. Z tego co wiem z „gdańskim Noblem” nie jest związany czek na milion złotych (ani koron) a relacji z jego przyznania jest znacząco mniej. Na szczęście w swojej wypowiedzi pani Prezydent skupiła się na prawdziwym patronie Nagrody:
„Tradycja z domieszką nowoczesności to doskonały przepis na wspólnotę. Jan Heweliusz – patron gdańskiego Nobla nauki – badał niebo wraz ze swoją żoną Elżbietą Hoffman. Wiedziona tym przykładem pragnę dziś przekazać wyrazy wdzięczności dla rodzin i bliskich naukowców”.
Aleksandra Dulkiewicz
Prezydent Miasta Gdańska
Elementem wspólnym dla obu nagród jest zwyczaj wygłaszania wykładu, który obaj laureaci zwykli nam proponować jesienią każdego roku. Jest to bardzo dobra, mimo, że zapożyczona ze Szwecji, tradycja.
Dwoje laureatów
Co roku przyznawane są nagrody w dwóch kategoriach. Pierwszą z nich są nauki humanistyczne i społeczne, drugą przyrodnicze i ścisłe. W 2018 roku doszło do dziwnego paradoksu – w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych laureatem został naukowiec reprezentujący uczelnie techniczną (prof. dr hab. Piotr Dominiak z Politechniki Gdańskiej), a w dziedzinie nauk przyrodniczych i ścisłych naukowiec z uczelni humanistycznej (prof. dr hab. Piotr Stepnowski). Co ciekawe obaj wkrótce zostali rektorami swoich uczelni – co prawda profesor Dominiak tylko na chwilę, a stało się to w tragicznych okolicznościach.
Gdańszczanka z urodzenia i przychodźca z Lublina
W tym roku laureaci spełniają parytet jeśli chodzi o płeć. W dziedzinie nauk przyrodniczych i ścisłych Nagrodę Naukową Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza za rok 2023 otrzymała prof. dr hab. Hanna Mazur-Marzec, a w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych – prof. dr hab. Artur Blaim.
Prof. dr hab. Hanna Mazur-Marzec pracuje w gdyńskiej siedzibie Instytutu Oceanografii i Geografii. Pracowała też na Politechnice Gdańskiej w Gdańsku. Współpracowała również z Instytutem Oceanografii Polskiej Akademii Nauk, który ma swoją siedzibę w Sopocie. Zatem całe swoje życie zawodowe spędziła w Trójmieście. W 1983 roku ukończyła studia na Uniwersytecie Gdańskim – na kierunku chemia. Doktorat obroniła w 1995 roku, a habilitację w 2007. Jest doktorem habilitowanym nauk o ziemi. W 2013 odebrała z rąk Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej tytuł profesora nauk o ziemi. Obecnie kieruje katedrą Biologii Morza i Biotechnologii Wydziału Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego. Jej głównym obszarem badań są cyjanobakterie, powszechnie znane jako sinice. Organizmy te mają zarówno negatywny jak i pozytywny wpływ na organizm człowieka. W czasie zakwitów sinice są dla ludzi toksyczne, ale niektóre substancje przez nie wytwarzane mają aktywności przeciwnowotworowe, antybiotyczne i przeciwwirusowe. Mogą być zastosowane jako nowe leki. Pani profesor odkryła około dwieście nieznanych wcześniej peptydów produkowanych przez sinice, które mogą zostać zastosowane w medycynie. Mogą one stać się w przyszłości częścią efektywnych leków. W wyniku jej prac badawczych udało się udowodnić, że przyczyną śmierci ryb w Odrze w trakcie ostatniej katastrofy ekologicznej były toksyny produkowane przez tak zwane złote algi. Jej zasługi w trakcie tych badań polegały na wyizolowaniu z próbek środowiskowych, oczyszczeniu i identyfikacji toksyn odpowiedzialnych za śnięcie ryb. Dorobek profesor Hanny Mazur Marzec to 120 artykułów opublikowanych w renomowanych czasopismach naukowych w Polsce i za granicą.
„W naszej codziennej pracy naukowej nie kierujemy się możliwością uzyskania nagród. Jeśli dochodzi do takiego momentu to ma to szczególne znaczenie, daje bowiem nadzieje, że to czym się zajmujemy na co dzień ma jakąś wartość i znaczenie. Cele naukowe nigdy się nie kończą – są nowe zadania, nowe plany przed nami. Ta nagroda jest dużym zobowiązaniem, a jednocześnie dużą motywacją do dalszej pracy naukowej”.
Prof. dr hab. Hanna Mazur-Marzec
Prof. dr hab. Artur Blaim urodził się 14 listopada 1960 roku w Lublinie. W 1964 ukończył Szkołę Podstawową nr 6, a w 1968 Pierwsze Liceum Ogólnokształcące im Stanisława Staszica tamże. W 1974 ukończył studia na Wydziale Humanistycznym na Uniwersytecie im. Marie Curie Skłodowskiej. W 1980 roku uzyskał stopień doktora na tym samym wydziale, osiem lat później stopień doktora habilitowanego w zakresie literaturoznawstwa. W 1997 roku uzyskał stopień profesora nauk humanistycznych. Od 2008 roku jest związany z Uniwersytetem Gdańskim. Opublikował sto tekstów naukowych – w tym osiem książek autorskich, dwadzieścia cztery monografie i książki redagowane oraz współredagowane.
Wykład honorowy – Rzeczywistość utopijna
Jednym ze stałych elementów ceremonii wręczania nagród jest wygłoszenie przez jednego z nagrodzonych krótkiego wykładu. W tym roku wykład wygłosił profesor Artur Blaim.
Według uczonego Gdańsk jest jednym z nielicznych (o ile nie jedynym) miastem, które przyznaje nagrodę za badania nad utopią.
Karierę naukową profesor Blaim realizował pracując na kilku uniwersytetach i w ośrodkach badawczych w Polsce i na świecie, ale z Gdańskiem czuje się związany szczególnie. Dlatego przyznana mu nagroda sprawiła mu niezwykłą satysfakcję. Przyjechał do Gdańska na zaproszenie profesora Andrzeja Ceynowy w 2007 roku. Decyzji o przeprowadzce do miasta, „gdzie wszystko jest możliwe” nie żałuje. Według niego Gdańsk jest miastem „w którym hasło paryskich studentów tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego ósmego roku – Bądź realistą, żądaj niemożliwego – przestaje być oksymoronem”.
„Szczególne podziękowania jestem winny mojej żonie- pierwszej czytelniczce i nieubłaganej krytyczce większości moich tekstów, dzięki której sensowność i komunikatywność rośnie w postępie geometrycznym”.
Prof. dr hab. Artur Blaim
Tomasz Morus w swoim dziele „Utopia” zawarł ideę idealnego państwa. Praca ta stała się inspiracją dla wielu naśladowców – redukcjonistów. Jego idea fikcyjnego państwa stała się podstawą do rozważań nad społecznym modelem państw rzeczywistych.
Teoria utopii Morusa dała podstawy do zastanawiania się nad konsekwencjami zniesienia własności prywatnej, odrzucenia różnic klasowych i wprowadzenia demokracji, autokracji czy teokracji.
„Utopia jest swoistym eksperymentem myślowym, który pozwala na bezpieczne przetestowanie radykalnych rozwiązań społecznych”.
Prof. dr hab. Artur Blajm
Według badacza światowych utopii wynikiem myślenia utopijnego było powstanie Ameryki, która miała stać się „ziemskim ekwiwalentem Jeruzalem dla osiedlających się w siedemnastym wieku pionierów”.
Z idei utopijnych powstał marksizm i inspirowany nim ruch robotniczy. Z tych samych „utopijnych rojeń” powstał Związek Sowiecki i nazistowska Trzecia Rzesza. Były to dwie „makroutopie”, których celem było stworzenie społeczeństw dobrobytu. Niestety stały się dystopiami, które wygenerowały Kołymę i Auschwitz. Te eksperymenty realizowane są do dzisiaj – na przykład Islamska republika Iranu, Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna czy wędrowne nibypaństwo ISIS.
„Najnowszym przejawem orientacji stało się zjawisko, które nazwałem mgławicową utopią, usytuowaną nie w przestrzeni kosmicznej ale w realiach naszego świata. W przeciwieństwie do starannie zaprojektowanych z detalami klasycznych utopii – utopia mgławicowa to slogan obiecujący stan bliżej nieokreślonej szczęśliwości”.
Prof. dr hab. Artur Blaim
Utopie sugerują sposób w jaki należy kształtować lepsze społeczności, mechanizmy państwowe i instytucjonalne. Ich przeciwieństwem są dystopie, które mają nas przestrzegać przed totalitaryzmem, konsumeryzmem, komercjalizacją relacji społecznych, zagładą nuklearną i innymi zagrożeniami globalnymi.
„Jan Heweliusz potrafił objaśnić obraz Ziemi postrzegany z powierzchni Księżyca. Nawiązał w swoje Selenografii do dość powszechnej wiary w istnienie księżycowych istot. (…) W pewnym sensie zarówno Jan Heweliusz jak i Tomasz Morus stworzyli światy dostępne ówczesnym mieszkańcom Ziemi jedynie w wyobraźni. (…) Po upływie zaledwie kilkuset lat – zarówno lądowanie na Księżycu jak i większość rozwiązań opisanych w Utopii stały się rzeczywistością”.
Prof. dr hab. Artur Blaim
Publikacja pięciolecia
Co pięć lat Gdańskie Towarzystwo Naukowe przygotowuje kolejną edycję książki, w której przedstawione są biogramy i dokonania laureatów Nagród Naukowych Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza. W wydanej w tym roku przez Gdańskie Towarzystwo Naukowe i Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego monografii „Uczeni Gdańska. Laureaci Nagrody Naukowej Miasta Gdańska za lata 2018 – 2022” możemy znaleźć dziesięć sylwetek laureatów Nagrody przyznanej w ciągu ostatnich pięciu lat. Jest to szósta już publikacja z cyklu wydawanego od początku istnienia Nagrody. Szczególną uwagę warto zwrócić na pieczołowicie zgromadzone i zaprezentowane nie tylko życiorysy naukowe ale również Listy naukowe, szczegółową bibliografię doprowadzoną do roku 2023, laudację oraz wypowiedź (wykład) laureata. Dołączone są też informacje o każdym z laureatów przetłumaczone na język angielski. Za redakcję i ostateczny wygląd tego pięknego wydawnictwa odpowiada profesor Jerzy Błażejowski.
„Żywię nadzieję, że szóste z serii opracowania „Uczeni Gdańska” okaże się wartościowym źródłem wiedzy o wybitnych osobowościach gdańskiej nauki oraz cenną pamiątką osobistą laureatów”.
Prof. dr hab. Jerzy Błażejowski
Szef kapituły w kategorii nauk humanistycznych i społecznych.
Fragment wstępu
Zagan Acoustic
Przez całą ceremonię wręczania Nagrody, wygłaszania laudacji i wykładu zgromadzonym towarzyszyły dźwięki muzyki duo Zagan Acoustic. Była to szczególnie dobrana muzyka na tę okoliczność.
„Zostaliśmy poproszeni o oprawę muzyczną dzisiejszej uroczystości. Przygotowaliśmy tusze, fanfary i dwie kompozycje. Fanfary były nietypowe – w nawiązaniu do historii. Trudni byłoby sobie wyobrazić akordeon w czasach Jana Heweliusza ale „Te Deum” Marc-Antoine’a Charpentiera i fragment „Muzyki na wodzie” Jerzego Fryderyka Haendla. Chcieliśmy, żeby laureaci mogli dostojnie podążać po przyznane im nagrody. Przy wyborze muzyki sugerowaliśmy się wysoka rangą nagrody, historią i miejscem. Nagroda przyznawana jest wybitnym naukowcom więc nie mogło zbrakną wybitnych kompozytorów, którzy prezentowali swoją muzykę w podniosłych momentach”.
dr hab. Paweł Zagańczyk
Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku
Zagan Acoustic
Byłem szczególnie zaskoczony fanfarami zagranymi na dwa nietypowe, dla mnie, instrumenty – klarnet i akordeon. Zabrzmiało to świeżo, zaskakująco i pięknie zarazem. Występ Zagan Acoustic potwierdził, że są świetnymi muzykami, którzy fenomenalnie potrafią zbudować swoją muzyką nastrój i zaskoczyć jednocześnie.
„Paweł Zagańczyk sprawował pieczę nad doborem dwóch wielkich kompozytorów – Charpentiera i Haendla. Ich muzyka zawsze towarzyszyła podniosłym uroczystościom. Dzisiejsze wręczenie Nagród jest jedną z najważniejszych tego typu imprez. Aranżacje fanfar zrobił dla nas skrzypek – Joachim Łuczak. „Ansbach” to utwór napisany przez kwartet na kwartet i ta kompozycja zagrana w pełnym składzie prezentuje się bardziej okazale – jest inna kolorystyka, inna instrumentacja. Inaczej też się bawimy we czterech”.
prof. dr hab. Andrzej Wojciechowski
Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku
Zagan Acoustic
Utwór „Ansbach” zabrzmiał znakomicie we wnętrzu Sali Wielkiej Wety Ratusza Głównego Miasta, gdzie odbywała się uroczysta gala wręczenia nagród.
Zagan Acoustic dla mnie zawsze kojarzył się z nieco większym składem muzyków. Pozwoliłem sobie zapytać twórcę dlaczego tym razem zagrali tylko we dwóch.
„Od pewnego czasu gramy z Andrzejem Wojciechowskim w duo – trochę inny repertuar. Ostatnio kilku kompozytorów napisało dla nas kompozycje. W grudniu ubiegłego roku mieliśmy szereg prawykonań Krzysztofa Olczaka, Zbigniewa Bartelskiego, Leszka Kołodziejskiego – młodych, ale uznanych już polskich twórców. Chcielibyśmy w najbliższym czasie nagrać płytę, będą też koncerty. ”
dr hab. Paweł Zagańczyk
Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku
Zagan Acoustic
„Zagraliśmy naszą kompozycję „Ansbach” – to utwór, który powstał w niemieckiej miejscowości dla kwartetu Zagan Acoustic. To jest nasza autorska kompozycja.
Ilekroć słucham Zagan Acoustic odnoszę wrażenie, że jest to muzyka tworzona z pasją i wielką radością. Emanuje z niej niesamowita energia.
„Dla nas muzyka jest zabawą, każdy z nas zajmuje się innym rodzajem muzyki – symfoniczną, kameralną czy solową. Zajmujemy się też dydaktyką. Z wiekiem bardziej doceniamy to, co robimy na co dzień. A jest to bardzo odmienne od zwykłego, szarego życia. Jesteśmy szczęśliwcami, którzy tworzą różne rzeczy mimo codziennej rutyny”.
dr hab. Andrzej Wojciechowski
Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku
Zagan Acoustic
Nagłośnienie
Na koniec mała uwaga. Przestrzeń Sali Wielkiej Wety okazała się bardzo wymagająca dla nagłośnieniowca. Zagan Acoustic zabrzmiał znakomicie, bo nie korzystał z nagłośnienia. Jednak wypowiadane słowa były nie zawsze zrozumiałe. Po nastawieniu aparatury konieczna jest kontrola. Po wypełnieniu Sali przez widownię parametry akustyczne przestrzeni zmieniają się i warto mieć to na uwadze. W przeciwnym razie mamy kłopoty z percepcją i nawet przy dużym skupieniu trudno jest usłyszeć istotne informacje. Mam nadzieję, że następnym razem parametry odsłuchowe będą lepsze.
Marek Baran
Paweł Zagańczyk – Ansbach Wykonawcy: Joachim Łuczak – skrzypce Paweł Zagańczyk – akordeon Przemysław Skałuba – saksofon sopranowy Ignacy Wendt – trąbka Jarosław Stokowski – kontrabas Realizacja video: Maciej Rybicki Wnętrza: Luks Sfera Alina Żemojdzin
Autor zdjęć – Marek Baran
