Legendy z Romansu Aleksandrowskiego / Julia Gilmore

Kim był Aleksander Wielki? Zabójca smoków? Zaklinacz koni? Dziecko egipskiego faraona? Według legend był tym wszystkim.

Romans Aleksandra był niezwykle popularnym tekstem w starożytności i średniowieczu, przedstawiającym Aleksandra jako mitycznego poszukiwacza przygód, a także militarnego zdobywcę. Opowiada historię życia Aleksandra Wielkiego od poczęcia do śmierci oraz wiele bitew i podbojów pomiędzy nimi, a także jego spotkania ze zwierzętami, potworami i proroctwami. Tekst miał szerokie grono czytelników i istniało wiele jego wersji napisanych w różnych językach w całym średniowieczu i okresie wczesnej nowożytności.

Grecki romans Aleksandra to oryginalny tekst romansu, który został napisany w starożytności. Nazywa się to „romansem” nie dlatego, że zawiera elementy romantyczne, które możemy dziś kojarzyć ze słowem „romans”, ale dlatego, że romans był formą fikcyjnej prozy, która później stała się popularna w średniowieczu. Nie wiemy, kto był oryginalnym autorem – tradycyjnie przypisywany jest greckiemu historykowi Kalistenesowi, ale wiemy, że najprawdopodobniej został napisany kilka wieków po życiu Aleksandra. Niemniej jednak jego wpływ w średniowiecznym świecie był powszechny i ​​równoważny bestsellerowi. Wiemy o tym, ponieważ istnieje kilka średniowiecznych rękopisów i wczesnych druków, które zawierają Romans w takiej czy innej formie, na przykład ten czternastowieczny manuskrypt środkowo-francuski, który zawiera ilustrację mitycznego lotu Aleksandra na gryfach.

W rzeczywistości wpływ Romansu Aleksandra był tak powszechny, że został przetłumaczony i przerobiony na wiele języków, w tym arabski, ormiański, koptyjski, angielski, etiopski, francuski, niemiecki, hebrajski, łacinę, perski, słowiański i syryjski, by wymienić tylko kilka.

Teksty romańskie różnią się od tak zwanych „historycznych” relacji starożytnych pisarzy, takich jak Plutarch i Arrian, ze względu na elementy fantastyczne. Jednak te relacje historyczne zostały również napisane przez pisarzy, którzy żyli po czasach Aleksandra, więc odróżnienie faktów od fikcji może być trudne. Te legendarne relacje mówią nam o nieustającym przez wieki zainteresowaniu tak potężną postacią, która pragnęła władzy i wiedzy o świecie. Pokazują również, jak różni pisarze i epoki przystosowywali i przywłaszczali sobie jego legendy we własnych językach i kulturach. Te historie zawierają wiele mitów, potworów i magii, dlatego były i nadal są tak atrakcyjne zarówno dla średniowiecznych, jak i współczesnych czytelników.

Rozpoczyna się opowieścią o poczęciu i narodzinach Aleksandra który według legend wywodzi się z romansu Olimpii i Nektanebo II. Nektanebo był ostatnim faraonem Egiptu i uciekł do Macedonii po perskiej inwazji na Egipt. Tam przebrany za wróżbitę Nektanebo swoimi zdolnościami wróżbiarskimi zwrócił na siebie uwagę królowej Olimpii, żony króla Filipa. Olympias nie była w stanie począć potomka ze swoim mężem i prosi Nectanebo o proroczą radę. Nektanebo przewidział, że bóg Ammon odwiedzi ją w postaci węża i zapłodni ją synem. Jednak tej nocy w rzeczywistości to Nectanebo odwiedził sypialnię Olympias przebrany za boga Ammona w wężową skórę i uwiódł ją. Kilka miesięcy później Olympias rodzi syna, który wyrósł na jednego z najsłynniejszych zdobywców w historii.

Jako nastolatek Aleksander doszedł do władzy i miał fatalne spotkanie ze swoim przyszłym koniem bojowym, Bucefalem. Nie był jednak zwykłym koniem, ponieważ był tak dziki, że zjadał nawet ludzi. Na niektórych ilustracjach Romansu Bucefał jest nawet przedstawiany jako hybrydowa bestia, taka jak ta w XVI-wiecznym wydaniu niemieckiej prozy poniżej, przedstawiająca go zamkniętego w klatce. Aleksander był jedyną osobą, której udało się okiełznać Bucefała, co było spełnieniem wyroczni głoszącej, że kto będzie w stanie ujarzmić tego konia, zostanie władcą świata.

Chociaż według naszego współczesnego rozumienia Aleksander nie podbił całego świata (najdalsze terytorium, do którego dotarł Aleksander, znajdowało się na wschód od rzeki Indus), jego kampanie wojskowe  były jednymi z największych podbojów starożytnej historii. Ze względu na to rozległe terytorium Romans Aleksandryjski był często używany jako źródło geograficzne dla twórców map, takich jak twórcy mapy Ebstorf który został wykonany w XIII wieku przez niemieckie zakonnice. W narracjach romantycznych Aleksander napotyka różne potwory, hybrydy i bestie podczas swojej długiej podróży i podbojów. Średniowieczni czytelnicy postrzegali ten tekst jako źródło informacji o różnorodnej florze i faunie krain, których inaczej nigdy nie byliby w stanie odwiedzić. Ten zróżnicowany krajobraz jest kolejnym powodem, dla którego tradycja romańska była tak rozpowszechniona w średniowieczu, a jej wiedza geograficzna pojawiała się nawet na mapach.

Innym znakomitym epizodem jest zejście Aleksandra pod wodę w szklanym dzwonie do nurkowania. Teksty romansów często podkreślały pragnienie Aleksandra wiedzy o świecie i wielu zamieszkujących go stworzeniach. Ta średniowieczna iluminacja prezentowana na wystawie przedstawia Aleksandra w koronie z dwoma zwierzętami wewnątrz dzwonu nurkowego.

Obok macedońskiego króla siedział kogucik, który swoim pianiem pomagał Aleksandrowi określać godzinę, a kot pełnił funkcję swego rodzaju „oczyszczacza powietrza”. Będąc pod wodą, Alexander obserwował życie morskie i postrzegał walkę o władzę między różnymi typami ryb jako odzwierciedlenie ludzkiego społeczeństwa.

Wraz z eksploracją podwodnego królestwa Aleksander próbuje także dotrzeć na krańce świata w spotkaniu z ziemskim rajem. Ten epizod pochodzi z Talmudu babilońskiego i został później przetłumaczony na łacinę, starofrancuski, a także staroszkocki, przetłumaczony przez Gilberta Siana na początku XVI wieku.

W tej wersji Aleksander nie mógł wejść przez bramy ziemskiego raju, ale zamiast tego otrzymał od anioła cudowne jabłko. Cud związany z jabłkiem polegał na tym, że zawsze ważyło więcej niż cokolwiek innego, jeśli położysz je na wadze, ale gdy zostanie pokryte ziemią lub kurzem, będzie lżejsze niż cokolwiek innego. Było to przeczucie Aleksandra skazanego na śmierć, ponieważ gdy Aleksander umrze i zostanie pochowany pod ziemią, straci władzę i terytoria. Narracja romansu Aleksandra jest nasycona proroczymi znakami zapowiadającymi podbój świata i przedwczesną śmierć Aleksandra.

Często w tekstach romańskich śmierć Aleksandra  była wynikiem zaplanowanego morderstwa jednego z jego generałów, Antypatera, który był zazdrosny o władzę Aleksandra. We francuskich wersjach romansowych Antypater wydobył jad węża, aby zatruć wino Aleksandra podczas uczty jego koronacji w Babilonie. Później otruty i przykuty do łóżka Aleksander został otoczony przez swoich dwunastu towarzyszy opłakujących swojego przywódcę. Umierający zdobywca wygłasza długą, tragiczną mowę, a w niektórych wersjach koń Aleksandra Bucefał również opłakiwał swojego pana wśród towarzyszy i żony Aleksandra Roksany.

Aleksander, według Romansu , ostatecznie zmarł po kilku dniach agonii w wieku 32 lat w Babilonie. Ptolemeusz planował pochować ciało Aleksandra w Memfis w Egipcie, ale naczelny kapłan poradził mu, aby pochował je w Aleksandrii. Tam, w bogato zdobionym grobowcu, złożono ciało Aleksandra. Podobnie jak wiele relacji o Aleksandrze Wielkim, romans Aleksandra kończy się wstrząsającym przesłaniem moralnym – że nawet jeden z najpotężniejszych zdobywców świata nie był w stanie uciec od rzeczywistości śmierci i utraty swojej ziemskiej władzy.