Przygotowując kolejne wydanie w formie e-booka mojego doktoratu „Teatr szkolny II Rzeczypospolitej” musiałem ponownie go przeczytać. Dokonać kolejnej jego korekty. W trakcie sprawdzania zwróciłem uwagę na pewien szczegół. Pisząc o teatrze szkolnym na ziemiach polskich w czasie rozbiorów zauważyłem dość istotną kwestię, o której później zapomniałem. Otóż ujmując ziemie polskie zależne od carskiej Rosji dokonałem ważnego rozróżnienia. Pisałem: Pod koniec XIX wieku do pewnego ożywienia teatru szkolnego doszło również na terenach zaboru rosyjskiego, Królestwa Polskiego oraz zaboru pruskiego.
Rzeczywiście, to dość istotna uwaga. Ziemie utworzonego Królestwa Polskiego to pozostałość po utworzonym w 1907 roku Księstwie Warszawskim, które zostało utworzone z ziem drugiego, trzeciego oraz częściowo pierwszego zaboru pruskiego. W 1809 roku w wyniku nieudanego ataku Austrii dodatkowo zostało powiększone o ziemie austriackie trzeciego zaboru oraz o cyrkuł zamojski i okolice Podgórza i Wieliczki z pierwszego zaboru.
Później następowało stopniowe ograniczanie autonomii Królestwa Polskiego, zwłaszcza po stłumieniu powstania listopadowego w roku 1831 i powstania styczniowego w 1864 roku aż do formalnego zniesienia autonomii polityczno-administracyjnej tego terytorium w 1867 roku. Wciąż jednak zachowało się wiele odrębności prawno-ustrojowych (m.in. kodeks cywilny, ustrój wsi, status ludności żydowskiej, status jęz. polskiego), które odróżniały Królestwo Polskie od Cesarstwa Rosyjskiego.
Królestwo Polskie powstało z ziem dotychczasowego Księstwa Warszawskiego, lecz bez zwróconych Prusom: zachodniej części Wielkopolski (Poznańskie) i Bydgoszczy, z których to utworzone zostało Wielkie Księstwo Poznańskie, oraz ziemi chełmińskiej z Toruniem, Chełmnem i Brodnicą, włączonej bezpośrednio do rejencji kwidzyńskiej w Prusach Zachodnich. Ponadto z lewobrzeżnych okolic Krakowa utworzono Wolne Miasto Kraków, nad którym kontrolę sprawować mieli wszyscy trzej zaborcy, zaś Cesarstwo Austrii zagarnęło prawobrzeżny okręg Wieliczki i Podgórza. Dotychczasowy monarcha Księstwa Warszawskiego, Fryderyk August I, został zmuszony do zrzeczenia się wszelkich praw do Księstwa i zwolnienia wojska ze złożonej przysięgi.
Tereny Królestwa Polskiego nie były więc ziemiami „zaboru rosyjskiego”. Nie były też częścią Rosji, choć panował w Królestwie car i jego administracja oraz stacjonowały w nim wojska carskie. Wprawdzie autonomia Królestwa Polskiego została znacznie ograniczona, w sensie prawa międzynarodowego było ono odrębnym od carskiej Rosji bytem politycznym.
Niektórzy historycy nadużywając pojęcia rozbiory (piszą o czwartym, piątym rozbiorze) wpisują się w prorosyjską politykę historyczną. W sensie prawa międzynarodowego były trzy rozbiory Rzeczypospolitej, pozostałe decyzje miały inny sens polityczny.
Myślę, że to dość ważna kwestia, nad którą powinni pochylić się polscy historycy i specjaliści od prawa międzynarodowego.
Piotr Kotlarz
Obraz wyróżniający: Autorstwa User:mathiasrex Maciej Szczepańczyk, based on layers of User:kgberger – Praca własna, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6489329
