Fot.: Morskie Oko – widok znad Czarnego Stawu. Plik : Panorama-Morskiego-Oka.jpg. Z Wikimedia Commons, bezpłatnego repozytorium multimediów
Będąc w listopadzie ubiegłego roku w Zakopanem miałem przyjemność być słuchaczem panelu dyskusyjnego i bezpośrednim odbiorcą wspaniałego koncertu w kinie „SOKÓŁ”, którą to imprezę wraz z zaproszonymi gośćmi zorganizowała Piwnica Św. Norberta.
Celem imprezy było upamiętnienie wydarzeń związanych z wykupieniem Tatr Polskich dla naszego społeczeństwa przez Władysława Zamojskiego.
TYTUŁ WIDOWISKA ODNOSIŁ SIĘ DO NIEZWYKLE WAŻNEGO DLA POLAKÓW W KOŃCÓWCE XIX WIEKU TEMATU WŁASNOŚCI TATR ORAZ PRZYNALEŻNOŚCI MORSKIEGO OKA, WRAZ Z OKALAJĄCYMI GO TERENAMI, DO ZIEMI POLSKIEJ
TEMATEM TYM ZAJĘŁA SIĘ BARDZO SKUTECZNIE RODZINA ZAMOYSKICH, SZCZEGÓLNIE W OSOBACH HRABIEGO WŁADYSŁAWA ZAMOYSKIEGO ORAZ JEGO MATKI. JADWIGI Z DZIAŁYŃSKICH ZAMOYSKIEJ, KTÓRA MORALNIE I FINANSOWO WSPARŁA DZIAŁANIA SYNA
8 listopada 2023 roku były 170 urodziny Władysława Zamojskiego. To szczególna postać, która odegrała kluczową rolę w sporze o Morskie Oko. Spór ten dotyczył niewielkiej przestrzeni 362 hektarów terenu górskiego, ale o bardzo dużym znaczeniu symbolicznym dla Polaków. Gdyby Morskie Oko zostało utracone, na pewno byłoby to dla ducha narodowego wielka strata.
Sam spór zaczął się od sporu prywatnego dwóch właścicieli posiadłości. Z jednej strony Władysław Zamoyski, z drugiej strony książę Christian Hohenlohe – potężny pruski magnat, zatrudniający 10 tys. pracowników w kopalniach i hutach na Śląsku. Jego ideą było, aby wschodnią stronę Morskiego Oka przyłączyć do swoich posiadłości. Był on zapalonym myśliwym, posiadał wielki zwierzyniec w dzisiejszych słowackich Tatrach w Dolinie Jaworowej Białej Wody. Organizował tam polowania dla możnych tego świata. Był bliskim krewnym kanclerza Rzeszy Niemieckiej. To człowiek, który właściwie wszystko mógł, ale natrafił na opór.
Spór o Morskie Oko z hrabią Zamoyskim ze sporu prywatnego przekształcił się w spór o granicę między dwiema częściami składowymi Austro-Węgier, między Galicją i Węgrami – komentował po wydarzeniu Piotr Bąk starosta tatrzański. – Ten spór przekształcił się w spór międzypaństwowy, którego nawet cesarz nie odważył się rozstrzygnąć. A to dlatego, że w obie strony zaangażowały się takie autorytety i takie siły polityczne, że rozstrzygnięcie sporu przez cesarza zagrażałyby spoistości Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Stąd cesarz postanowił oddać sprawę pod Międzynarodowy Trybunał, któremu przewodniczył prezes szwajcarskiego Trybunału Związkowego John Winkler. Rozprawa odbyła się w 1902 roku w Gratzu. Sąd Trybunał dokonał również wizji lokalnej w Dolinie Białej Wody nad Morskim Okiem. Był tutaj biegły profesor Bekier – szef szwajcarskiego zarządu topograficznego Szwajcarskiego Sztabu Generalnego. On właściwie wydał opinię, która zdecydowała o rozstrzygnięciu sporu. Bez tego sam sąd nie dałby sobie rady. Dowodów było bowiem tak wiele, że arbitrzy nie byli w stanie tego ogarnąć. Wystarczy powiedzieć, że mowa obrońcy strony polskiej profesora Oswalda Balzera trwała aż 4 dni.
Wynik sądu w Gratzu to było wielkie zwycięstwo. „Jeszcze Polska nie zginęła. Vivat plemię nasze, słuszna sprawa górę wzięła, Morskie Oko nasze” – to wierszyk, który śpiewano na melodię Mazurka Dąbrowskiego w pochodzie dziękczynnym radości, który odbył się w Zakopanem. Było to pierwsze polskie zwycięstwo w XX wieku. Można powiedzieć, że 107 lat po trzecim rozbiorze Polski, gdy wydawało się, że już żadnej szansy na wskrzeszenie niepodległej Polski nie ma, nagle dawne dokumenty państwowe z kancelarii na Wawelu, nagle dawne dowody, dawne świadectwa, nagle sprawa polska trafia do prasy międzynarodowej. Jest wygrany spór o terytorium, które zostaje dla przyszłej Polski. Uważam to za pierwsze polskie zwycięstwo na drodze do niepodległości w XX wieku.
[Za stroną Starostwa Powiatowego w Zakopanem. https://www.powiat.tatry.pl/index.php/news/kultura/1584-serce-i-oko-jak-zamoyscy-tatry-dla-polski-zdobyli].
Zainteresowany imprezą chciałem ją nagrać celem udostępnienia jej Czytelnikom WOBEC, później jednak zorientowałem się, że znacznie bardziej profesjonalnie zrobią to zatrudnieni przez organizatorów operatorzy i że relacja ta zostanie zamieszczona na You Tube.
Z tego powodu informacje o tym ważnym i niezwykle ciekawym wydarzeniu zamieszczam dopiero dziś. Myślę jednak, że to opóźnienie nie ma w tu wielkiego znaczenia, a relacja z sesji z pewnością Państwo zaciekawi.
Piotr Kotlarz
Za Facebookiem Piwnicy Św. Norberta przedstawiamy Państwu relację z DEBATY, która towarzyszyła widowisku słowno-muzycznemu „Serce i Oko” oraz fragmenty wspomnianego widowiska:
Debata – „Morskie Oko, Tatry i Zakopane w polskiej kulturze” – Zakopane 2023
SERCE I OKO – Relacja z koncertu – Zakopane 2023
Piwnica Sw. Norberta. Relacja z wyjątkowego koncertu „Serce i Oko”, który odbył się dnia 19 listopada 2023 roku w Kinie Sokół w Zakopanem.
