Göbekli Tepe. Rysunek 2. Zabudowa C. Należy zwrócić uwagę na nieciągłość ławy pomiędzy filarami południowymi oraz dodatkową konstrukcję dobudowaną do południowej części wewnętrznego muru obwodowego.
Streszczenie
Odsłaniane stanowisko Göbekli Tepe w południowo-wschodniej Turcji fascynuje archeologów. Wykopaliskom prowadzonym od 1995 r. towarzyszy ożywiona dyskusja na temat znaczenia i implikacji tej niezwykłej architektury megalitycznej z wczesnego neolitu, niespotykanej pod względem monumentalności, złożoności i treści symbolicznej. Historia budynku i powiązania chronologiczne pomiędzy różnymi konstrukcjami (zagrodami) pozostają jednak pod wieloma względami wyzwaniem i są otwarte na dalszą analizę. Przedstawione tutaj badanie jest próbą przyczynienia się w tym kierunku przez zastosowanie wstępnej analizy formalno-architektonicznej w celu zrekonstruowania aspektów procesów projektowania architektonicznego towarzyszących budowie monumentalnych ogrodzeń. Odbywa się to przy założeniu, że takie badanie rzuci światło na łańcuch operacyjny konstrukcji ogrodzeń i ich historię, umożliwiając w ten sposób świeże spojrzenie, a także ocenę wcześniejszych sugestii dotyczących tych konstrukcji i ludzi, którzy je zbudowali. Rzeczywiście, wyniki analizy ujawniły podstawowy wzór geometryczny, który pozwala na nowe zrozumienie zespołu pozostałości architektonicznych, wskazując, że trzy z dużych kamiennych ogrodzeń zostały zaplanowane i początkowo zbudowane jako jeden projekt.
geometry-and-architectural-planning-at-gobekli-tepe-turkeyWstęp
W zapisach archeologicznych planowanie architektoniczne, które obejmuje specyfikacje architektonicznych form przestrzennych przed budową, staje się archeologicznie widoczne wraz z pojawieniem się kamiennych schronień w późnym okresie epipaleolitu (stanowiska natufijskie) na Bliskim Wschodzie (Haklay i Gopher Odniesienia do Haklay’a i Gophera 2015). Dokładne planowanie i wykonanie planu było możliwe dzięki konceptualizacji podstawowych idei i metod geometrycznych, takich jak okrąg, środek i ramię kompasu. Następnie we wczesnym okresie neolitu pojawiło się znaczące środowisko zabudowane w postaci wiosek i nie tylko. W okresie neolitu od jego początków budowano duże projekty budowlane, w tym wieżę Jerycha i inne obiekty niemieszkalne, komunalne/zbiorowe. Dokumentacja archeologiczna dotycząca tych tak zwanych „budynków specjalnych”, odnaleziona na stanowiskach neolitycznych w całym Lewancie i na Cyprze, podsumowuje postęp w planowaniu architektonicznym (myśl, zasady i metody) w tym czasie, ponieważ geometryczne planowanie architektoniczne jest często wykrywalne podczas analizy ich pozostałości. Teren Göbekli Tepe wyróżnia się jednak m.in. wolumenem podjętych przedsięwzięć budowlanych oraz, jak pokażemy i omówimy, złożonością planowanych i realizowanych projektów architektonicznych.
W niniejszym opracowaniu omówiona zostanie historia budowy monumentalnych zagród na głównym obszarze Göbekli Tepe, a także chronologiczne powiązania między nimi, poprzez zastosowanie wstępnej architektonicznej analizy formalnej, która rekonstruuje aspekty procesów projektowania architektonicznego towarzyszącego budowie tych ogrodzeń . Zakładamy, że taka analiza rzuciłaby światło na łańcuch operacji konstrukcji wygrodzeń (głównie planowanie, rozplanowanie planu w terenie – patrz poniżej, łącznie z rysunkiem 8 – i początkowe etapy budowy), umożliwiając w ten sposób nowe zrozumienie zespół tych pozostałości architektonicznych. Najpierw przedstawiamy lokalizację i ogrodzenia głównego obszaru Göbekli Tepe, następnie naszą metodologię i analizę formalno-architektoniczną, a na końcu wyniki analizy. Dyskusja zamykająca niniejszy artykuł dotyczy zagadnień planowania architektonicznego i znaczenia naszych wyników w porównaniu z wcześniejszymi interpretacjami zespołu architektonicznego głównego obszaru Göbekli Tepe.
Göbekli Tepe
Stanowisko neolitu przedceramicznego w Göbekli Tepe znajduje się na szczycie wapiennego grzbietu górskiego w prowincji Şanlıurfa w południowo-wschodniej Turcji. Jest to sztuczny kopiec o wysokości 15 m, zajmujący powierzchnię około 9 ha. Wykopaliska przeprowadzone w różnych obszarach tego miejsca odsłoniły architekturę megalityczną datowaną na XII i XI tysiąclecie kal. bp (dziesiąte i dziewiąte tysiąclecie kal. p.n.e .: SchmidtReferencje Schmidta2010 ). W artykule zaprezentowano pozostałości architektoniczne odkryte w południowo-wschodniej części stanowiska (główny obszar wykopalisk) pod kierunkiem Klausa Schmidta w latach 1995–2014 na zlecenie Niemieckiego Instytutu Archeologicznego i Muzeum Şanlıurfa (O. Dietrich i in. Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2014 ; Petersa i in. Odniesienie Peters, Schmidt, Dietrich, Pöllath i Smith2014 ; SchmidtaReferencje Schmidta2000 ;Referencje Schmidta2001 ;Referencje Schmidta2002a ,Referencje Schmidtab ;Referencje Schmidta2003 ; 2004;Referencje Schmidta2006 ;Referencje Schmidta2007 ;Referencje Schmidta2008 ;Referencje Schmidta2010 ;Referencje Schmidta2012 ). Obiekt położony jest w centrum Żyznego Półksiężyca, w „sercu” Złotego Trójkąta (Aurenche & KozłowskiOdniesienia Aurenche i Kozłowski2005 ; SchmidtaReferencje Schmidta2000 ) oraz w głównym obszarze udomowienia roślin (Abbo i GopherOdniesienie do Abbo i Gophera2017 ; Abbo i in. Odniesienia Abbo, Lev-Yadun i Gopher2010 ; Gopher i in. Odniesienia Gopher, Lev-Yadun, Abbo, Enzel i Bar-Yosef2017 ; Lev-Yadun i in. Odniesienia Lev-Yadun, Gopher i Abbo2000 ). Koparka zasugerowała, że wczesne warstwy tego miejsca zostały zbudowane i wykorzystywane przez łowców-zbieraczy, ponieważ nie odnaleziono żadnych udomowionych roślin ani zwierząt.
Stratygrafia stanowiska składa się z dwóch głównych warstw. Starsza warstwa III, przypisana do okresu przedceramicznego neolitu A (PPNA), charakteryzuje się dużymi krzywoliniowymi obudowami, podczas gdy młodsza warstwa II, przypisana do wczesnego i środkowego okresu przedceramicznego neolitu B (PPNB), charakteryzuje się stosunkowo mniejszymi, prostokątnymi strukturami, zazwyczaj z podłogami z tynku wapiennego (SchmidtReferencje Schmidta2002a ) i zatłoczone wspólnymi ścianami. Trzecia, być może pośrednia warstwa, oznaczona na schemacie jako „niepewna” ( ryc. 1 ; O. Dietrich i in. Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2014 , ryc. 2), zawiera małe, wolnostojące konstrukcje o nieregularnych konturach, wyznaczonych zarówno przez krzywoliniowe, jak i proste segmenty ścian. Na podstawie badań geomagnetycznych szacuje się, że po całym kopcu rozsianych jest co najmniej 15 kolejnych krzywoliniowych wygrodzeń warstwy III (SchmidtReferencje Schmidta2003 ). Zdaniem koparki w ogrodzeń warstwy III doszło do serii zasypań, co jest interpretowane jako celowe „zakopanie” tych okrągłych, monumentalnych ogrodzeń (SchmidtReferencje Schmidta2000 ). Obudowy te są przedmiotem naszej analizy w tym miejscu.
Rysunek 1.Główny obszar wykopalisk: plan schematyczny. (Zmodyfikowane na podstawie O. Dietrich i in. Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2014. )
W głównym obszarze wykopalisk odkryto dotychczas cztery obudowy III warstwy (zagrody A–D), z których każda zawiera szereg często zdobionych, monolitycznych kamiennych filarów w kształcie litery T (o wysokości 3–4 m), osadzonych w cofniętych ścianach obwodowych i ustawionych wokół para środkowych większych kamiennych filarów (do 5,5 m wysokości). Dolna część ścian obwodowych („ławka”) zazwyczaj łączy wewnętrzne krawędzie filarów w kształcie litery T. Konstrukcje B, C i D w swojej ostatecznej postaci miały charakter krzywoliniowych wygrodzeń (o średnicy 10–30 m), prawdopodobnie częściowo podziemnych i zadaszonych (L. Dietrich i in. Referencje Dietrich, Meister, Dietrich, Notroff, Kiep, Heeb, Beuger i Schütt2019 i zawarte w nim odniesienia), każdy zdefiniowany przez jedną lub więcej otaczających ścian obwodowych (które mogą również reprezentować różne etapy budowy). Załącznik A (który na podstawie datowania radiowęglowego zakłada się, że jest najnowszy)Notatka1 charakteryzuje się wydłużonymi ściankami. Sugerowano, że Załącznik A może reprezentować fazę przejściową od architektury okrągłej do prostokątnej (O. DietrichOdniesienie do Dietricha2017a ; O. Dietrich i in .Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2013 ).
Jedną z najbardziej wyróżniających się cech tego miejsca jest bogactwo elementów obrazowych (zwłaszcza) związanych z architekturą megalityczną. Wiele elementów architektonicznych, w tym filary, podstawy filarów, iluminatory i bramy, zawiera płaskorzeźby przedstawiające szeroką gamę dzikich zwierząt. Przeważnie monolityczne filary w kształcie litery T mają przedstawienia w formie płaskorzeźby, ale znaleziono również płaskorzeźby i mniejsze rzeźby 3D zintegrowane ze ścianami (SchmidtReferencje Schmidta2006 ;Referencje Schmidta2007 ;Referencje Schmidta2008 ;Referencje Schmidta2010 ;Referencje Schmidta2012 ). Spośród kamiennych filarów w kształcie litery T warstwy III wyróżniają się dwa środkowe filary ogrodzenia D, ponieważ przedstawiają antropomorficzne „istoty”, z głową reprezentowaną przez poprzeczny wierzchołek kształtu T, podczas gdy ciało jest reprezentowane przez pion część filaru („wał”), na którym z trzech stron przedstawiono prostopadłe rzuty ramion, dłoni, pasa i ewentualnie tzw. przepaski pachwinowej (Filary 18, 31). Podobne antropomorficzne filary w kształcie litery T, choć mniejsze, po raz pierwszy odkopano w kultowym budynku z lastryka na stanowisku wczesnego neolitu B (EPPNB) w Nevali Çori (HauptmannOdniesienia Hauptmann, Frangipane, Hauptmann, Liverani, Mathhiae i Mellink1993 ). Również w Göbekli Tepe tradycja filarów w kształcie litery T była kontynuowana w PPNB, chociaż filary w kształcie litery T występujące w prostokątnych konstrukcjach PPNB (warstwa II) są znacznie mniejsze (około 1,5 m wysokości, podobnie jak filary Nevali Çori) i mniej często dekorowane. Małe monolity w kształcie litery T znane są również z kilku stanowisk z okresu przedceramicznego neolitu (PPN) w regionie Şanlıurfa, wokół Göbekli Tepe (np. Sefer Tepe, Karahan Tepe i Hamzan Tepe) (ÇelikReferencja Çelik2010 ;Referencja Çelik2011 ; Güler i in. Odniesienia do Gülera, Çelika i Gülera2013 ). Chociaż wydaje się, że wizerunki wyryte na filarach były wspólne na dużym terytorium, rozpowszechnienie samych filarów (platformy) było bardziej ograniczone. Na przykład wąż z trójkątną głową jest częstym motywem zarówno w Göbekli Tepe, jak i PPNA Jerf el Ahmar (Helmer i in. Referencje Helmer, Gourichon i Stordeur2004 ).
Oprócz megalitów technologia budowy obejmowała podłogi ciosane w skale i wapienno-gipsowe („terrazzo”), ściany wznoszone z kamieni obrobionych (czasami obrobionych ze wszystkich stron), zarówno w licach zewnętrznych, jak i wewnętrznych, z rdzeniem ziemnym i mniejszymi kamieniami w pomiędzy oraz użycie zaprawy błotnej i tynkowania ścian (zachowane w Załączniku D).
Krótki opis obudów
Załącznik B
Zagroda B nie została w pełni wykopana. Jej zachodnia część jest nadal nałożona na struktury PPNB. W ścianie obwodowej (o średnicy około 9 m) otaczającej dwa filary środkowe znajduje się dotychczas dziewięć filarów w kształcie litery T. Szczyt ścian odsłonięty na północ i południe od muru obwodowego może sugerować drugą ścianę koncentryczną (o średnicy około 14 m), dotychczas pozbawioną filarów. Wydaje się, że obudowa posiadała podłogę otynkowaną wapnem, która była odsłonięta głównie pomiędzy dwoma środkowymi filarami. Przy wschodnim filarze centralnym kamienna płyta z płytkim kanałem prowadzącym do rzeźbionej misy wmurowanej w podłogę sugeruje, zdaniem kopacza, że w przestrzeni pomiędzy bliźniaczymi filarami mógł mieć miejsce rytuał (O. Dietrich i in . Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff, Schmidt i Kürkçüoğlu2012a ; Schmidta Referencje Schmidta2001 ), oba posiadają od wewnętrznej strony płaskorzeźby przedstawiające lisa skierowanego na południe. Według zespołu badawczego podłoga z tynku wapiennego może pokrywać starszą podłogę skalną, podobną do podłóg z załączników C i D (O. Dietrich Odniesienie do Dietricha 2017b ). Ustawienie szeregu filarów obwodowych w kształcie litery T, z reliefami na ich wąskiej tylnej stronie (oddalonej od środka) (Peters & SchmidtOdniesienie do Petersa i Schmidta 2004 ) może wskazywać, że są one ponownie wykorzystywane. W materiale zasypki w środku obudowy, na południe od środkowych filarów, znaleziono prostokątny kamień z iluminatorem. Kolejny iluminator, znaleziony na miejscu wmurowany w ścianę (O. Dietrich Odniesienie do Dietricha2017b ) na północ od pierwszej ściany obwodowej zdaje się pokrywać z osią symetrii przebiegającą pomiędzy środkowymi filarami tej zagrody.
Załącznik C
Pozostałości zagrody C obejmują co najmniej dwie koncentryczne ściany obwodowe (prawdopodobnie trzy, według PieskeraOdniesienie do Pieskera2014 ). Ściana wewnętrzna (maksymalna średnica wewnętrzna około 11 m) została całkowicie odsłonięta. Zawiera obwodową wewnętrzną dolną część przypominającą ławkę, która łączy krawędzie 11 obwodowych filarów w kształcie litery T. „Ławka” ma ciągłą owalną krzywiznę, która jest przerwana pomiędzy dwoma południowymi filarami, tworząc niszę lub wejście, które było sukcesywnie blokowane. Nie stwierdzono, aby „ławka” (wysokość do 1,6 m nad podłożem skalnym) była przykryta kamiennymi płytami (jak na przykład w Zabudowie F, na zachód od głównego obszaru wykopalisk). Zamiast tego znaleziono kamienne płyty (prawdopodobnie przetworzone filary w kształcie litery T) z przodu i po bokach południowych filarów peryferyjnych, spoczywające na dodatkowych elementach przypominających ławki lub platformy biegnących równolegle do długiego boku prostokątnej przestrzeni pomiędzy środkowymi filarami. Podłoga obudowy to starannie wypoziomowana powierzchnia podłoża skalnego, która zawiera dwie wykute w skale podstawy filarów przypominające platformę dla „bliźniaczych” filarów środkowych. Co ciekawe, filary nie są wyśrodkowane na swoich podstawach, ale ustawione bliżej ścian obwodowych, pozostawiając większą powierzchnię platformy w kierunku środka ( ryc. 2 ). W tej części podstawy filaru wschodniego znajdują się dwa okrągłe zagłębienia, a na szczycie odnaleziono rzeźbę dzika i narzędzia z kamienia szlifowanego (O. Dietrich i in .Odniesienia Dietrich, Heun, Notroff, Schmidt i Zarnkow2012b , ryc. 6; SchmidtaReferencje Schmidta2008 ). Obwodowe filary wewnętrznej ściany obwodowej w kształcie litery T (czasami połamane i najczęściej ponownie wykorzystywane) zostały zintegrowane w wbudowanych „kieszeniach” na różnych wysokościach w ścianie, aby uzyskać wspólną wysokość górną. Według Pieskera (Odniesienie do Pieskera2014 ), szwy konstrukcyjne, zwykle umieszczone po obu stronach obwodowych słupów w kształcie litery T, wskazują, że wewnętrzna ściana obwodowa została w całości zbudowana w jednym odcinku budowlanym, pozostawiając w ścianie gniazda do późniejszego montażu słupów ( z wyjątkiem blokady wejścia południowego i słupa instalacyjnego P40, który został zidentyfikowany jako dobudowa późniejsza). Druga ściana obwodowa (o średnicy wewnętrznej około 17 m) składa się dotychczas z ośmiu filarów. Jego północno-wschodnia część została odkopana jedynie częściowo. W południowo-zachodniej części obiektu zachowała się posadzka wapienno-tynkowa w korytarzu pomiędzy obiema ścianami obwodowymi na wysokości około 2,1 m nad środkowym podłożem skalnym. W południowej części druga ściana obwodowa łączy się z wydłużonym korytarzem („ dromos ”), który prowadzi od zespołu bramnego składającego się z kamienia iluminatora i zdobionego monolitycznego kamienia w kształcie litery U (SchmidtReferencje Schmidta2012 , 124, 148–9). Według koparki, gdzieś w starożytności, w środku ogrodzenia wykopano duży dół rozbójniczy (o średnicy 10 m i głębokości 3 m), penetrujący zasypkę, co wygląda na celowe działanie przeciwko zakopanym środkowym filarom, których połamane części znaleziono na dnie wykopu (SchmidtReferencje Schmidta2008 ). Na zachodnim filarze środkowym znajduje się płaskorzeźba lisa. Wewnętrzna ściana wschodniego filaru została poważnie zniszczona, ale według koparki nadal widoczne są pozostałości przedstawienia byka. Zagroda C jest bogata w zdobione filary: najbardziej godnym uwagi jest filar 27, na którego wąskiej wewnętrznej ścianie widnieje płaskorzeźba przedstawiająca drapieżnika (SchmidtReferencje Schmidta2006 ).
Rysunek 2. Zabudowa C. Należy zwrócić uwagę na nieciągłość ławy pomiędzy filarami południowymi oraz dodatkową konstrukcję dobudowaną do południowej części wewnętrznego muru obwodowego. (Reprodukcja z O. Dietrich i in. Odniesienia Dietrich, Heun, Notroff, Schmidt i Zarnkow2012b .)
Załącznik D
Zagroda D została opisana jako największa i najlepiej zachowana z obudów warstwy III w głównym obszarze wyrobisk (np. O. Dietrich i in. Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff, Schmidt i Kürkçüoğlu2012a ; Notroff i in. Odniesienia: Notroff, Dietrich, Schmidt i Osborne2014 ; SchmidtaReferencje Schmidta2012 ). Ma również najbardziej symetryczny (owalny kształt) kontur i układ słupków. Maksymalna średnica wewnętrzna tej obudowy wynosi około 14 m. Jego ściana obwodowa, zachowana do wysokości ponad 3 m, łączy (jak dotąd) 11 filarów w kształcie litery T, z których część ozdobiona jest skomplikowanymi przedstawieniami. Centralne filary z przedstawieniami antropomorficznymi, wznoszące się na wysokość 5,5 m, są największymi obiektami megalitycznymi na tym terenie. Podobnie jak w Zabudowie C, bliźniacze środkowe filary zostały ustawione na płytkich cokołach lub podstawach przypominających platformy (o wysokości 20–30 cm) wykutych w skale tworzącej podłogę zagrody. Południową ścianę podstawy filaru wschodniego zdobi płaskorzeźba. Bliźniacze środkowe filary zwrócone są na południe, a jeden z nich (wschodni) ma po wewnętrznej stronie płaskorzeźbę lisa (jak w załącznikach B i C), przedstawioną nad ramieniem, jakby niósł go antropomorficzny bycie (SchmidtReferencje Schmidta2007 ). W południowej części ogrodzenia odsłonięte zostały pozostałości drugiej ściany obwodowej, aczkolwiek ściana ta jest zbudowana inaczej niż zewnętrzna ściana obwodowa obudowy C, ponieważ jest bardziej segmentowa i zawiera wystające proste ściany, które łączą się z wąskim tyłem stronie filarów obwodowych, dzieląc przestrzeń pomiędzy koncentrycznymi ścianami na obudowy przypominające komórki. Sugerowano, że te promieniowe segmenty ścian miały przeciwdziałać naporowi belek dachowych (BanningZakaz odniesienia2011 ).
Załącznik A
Obudowa A jest odkopana tylko częściowo i chociaż jej podłoga nie została jeszcze osiągnięta, jej plan piętra już wydaje się inny niż w przypadku pozostałych obudów warstwy III. W przeciwieństwie do promieniowego układu filarów obwodowych w obudowach B – D, wszystkie cztery obwodowe filary w kształcie litery T, odsłonięte dotychczas w obudowie A, są zorientowane równolegle lub prostopadle do kierunku filarów środkowych. Filary środkowe nie są wolnostojące, jak w pozostałych obudowach, ale przymocowane do prostych segmentów ścian, które rozciągają się w kierunku południowym i łączą się po ich północnej stronie zakrzywioną ścianą przypominającą absydę. Według Zespołu Badawczego Göbekli Tepe wschodni filar środkowy (P2) nie stoi na swoim pierwotnym miejscu, gdyż oprócz innych obserwacji terenowych posiada reliefy na swojej wąskiej, północnej stronie. Daty radiowęglowe potwierdziły hipotezę koparki, że obudowa ta jest młodsza niż Załącznik D (O. Dietrich i in. Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2013 i patrz nota 1).
Architektoniczna analiza formalna
Jak dotąd niewiele napisano na temat historii budowy obudów warstwy III (ale patrz Clare i in. Odniesienia Clare, Dietrich, Notroff, Sönmez i Hodder2018 ; O. Dietrich i in. Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2013 ; PieskerOdniesienie do Pieskera2014 ), które pozostają głównym tematem badań (Notroff i in. Odniesienia: Notroff, Dietrich, Schmidt i Osborne2014 ). Sugerowano, że etapy przebudowy polegały na budowie ściany obwodowej o mniejszej średnicy, którą osadzano wewnątrz większych, wcześniejszych wersji obudów (np. L. Dietrich i in. Referencje Dietrich, Meister, Dietrich, Notroff, Kiep, Heeb, Beuger i Schütt2019 ; Hoddera w BanninguZakaz odniesienia2011 ; SchmidtaReferencje Schmidta2012 ; WatkinsaOdniesienie do Watkinsa2004 ).Notatka2 Sugerowano także, aby pod koniec okresu użytkowania każdej obudowy była ona wypełniana, a obok niej dobudowana nowa (WatkinsOdniesienie do Watkinsa2010 ), a dokładniej, że w oparciu o nieco młodsze daty 14 C, zewnętrzna ściana obwodowa Zabudowy C mogła zostać zbudowana podczas zasypywania Zabudowy D (O. Dietrich et al. Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2013 ). Zdaniem koparki pozostawało to kwestią otwartą, przyznając, że możliwe jest, że obudowy warstwy III pochodzą z tego samego okresu, ale możliwe jest też, że były budowane sukcesywnie (SchmidtReferencje Schmidta2012 , 215).
Poniższa architektoniczna analiza formalna jest próbą rzucenia światła na chronologiczne relacje pomiędzy i wewnątrz zagród poprzez rekonstrukcję niektórych aspektów ich początkowego procesu projektowania, co dodatkowo uwydatnia łańcuch opératoire ich budowy, zwłaszcza wczesne etapy planowania i układanie planu na ziemi. Zostanie to osiągnięte poprzez identyfikację zasad przestrzennych i praw kompozycyjnych rządzących generowaniem formy konstrukcji.
Metodologia
Architektoniczna analiza formalna, która bada formy przestrzenne zabudowanych przestrzeni architektonicznych, służy do prześledzenia aspektów procesów planowania architektonicznego, budowy i wykonawstwa. Taka analiza może wskazywać na przykład zastosowanie wcześniej zaplanowanego schematu i jego dostosowanie do konkretnego miejsca lub uwypuklić wewnętrzną logikę, która kierowała procesem projektowania architektonicznego. W celu wykrycia zależności przestrzennych, które na pierwszy rzut oka mogą być niezauważalne, wykorzystujemy narzędzie analityczne (algorytm) oparte na mapowaniu odchylenia standardowego do badania formy przestrzennej i względnego położenia obiektów architektonicznych w przestrzeni. Algorytm, którego używaliśmy wcześniej do analizy struktur natufijskich (Haklay i GopherOdniesienia do Haklay’a i Gophera2015 ), tworzy statystyczny punkt środkowy w oparciu o względne położenie elementów architektonicznych. W drugiej fazie analizy matematycznie zidentyfikowany punkt środkowy badany jest w odniesieniu do całego zespołu pozostałości architektonicznych (innych niebadanych cech), aby sprawdzić, czy może sugerować prawidłowość geometryczną lub wskazywać punkt istotny .
Metoda mapowania odchylenia standardowego składa się z prostych obliczeń geometrycznych i statystycznych przeprowadzanych przez algorytm. Dane wejściowe algorytmu stanowią współrzędne (względem dowolnego początku) fizycznych punktów w przestrzeni. Na przykład punkty mogą oznaczać środki otworów na słupy lub wyznaczać ścieżkę ściany. Na plan pozostałości architektonicznych nakłada się najpierw siatkę (np. o rozstawie 5 cm), a następnie algorytm mierzy grupę odległości od każdego punktu siatki do zbioru współrzędnych wejściowych. Dla każdej grupy obliczane są wartości średnie i odchylenia standardowe. Wynikiem jest statystyczny punkt środkowy, w którym grupa odległości do danych punktów wejściowych ma najniższą wartość odchylenia standardowego. Zatem w stosunku do tego punktu rozrzut grupy odległości jest minimalny (wynosi zero, jeśli wszystkie punkty leżą na obwodzie koła).
Ponieważ prace wykopaliskowe są w toku i nie opublikowano jeszcze zaktualizowanego szczegółowego planu, wykorzystaliśmy najbardziej aktualny dostępny plan schematyczny, który okazał się wystarczający do celów naszej analizy. Dodatkowo skorzystaliśmy ze szczegółowego planu Załącznika C, podążając za Pieskerem (Odniesienie do Pieskera2014 ).
Wyniki
Analiza – faza A
Najpierw zbadaliśmy obudowy B, C i D, których podstawowy układ można opisać w najbardziej abstrakcyjny sposób jako parę środkowych filarów, otoczonych obwodowymi filarami osadzonymi w zakrzywionej ścianie. Aby lepiej wyartykułować ten wspólny układ, szukaliśmy prawidłowości w położeniu środkowych filarów w obrębie obudów. Wykorzystaliśmy mapowanie odchylenia standardowego, aby wykryć statystyczne punkty środkowe w obrębie obudów, w oparciu o względne (i ostateczne) położenie filarów peryferyjnych osadzonych w ścianach pierścienia wewnętrznego. Każdy filar reprezentowany był przez punkt wyznaczający jego przybliżony środek (punkty te najlepiej odzwierciedlają położenie filarów niezależnie od ich orientacji), a w każdej obudowie zidentyfikowanym punktem środkowym był punkt, w którym wartość odchylenia standardowego grupy odległości (od tego miejsca) do punktów wyznaczających filary obwodowe była minimalna ( ryc. 3 ).
Rysunek 3.Architektoniczna analiza formalna: Faza A. Identyfikacja geometrycznego i statystycznego punktu środkowego na podstawie lokalizacji filarów obwodowych: wizualizacja obliczeń. Zwróć uwagę na czerwone kropki oznaczające filary peryferyjne i wynikające z nich punkty środkowe. (Rysunek nałożony na schematyczny plan. Zmodyfikowano na podstawie O. Dietrich i in. Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2014. )
Stwierdzono, że punkty środkowe w załącznikach C i D znajdują się w środkowym punkcie południowej krawędzi czworobocznej przestrzeni pomiędzy środkowymi filarami (zrównanej z przodem skierowanych na południe, antropomorficznych filarów w kształcie litery T), podczas gdy w załączniku B znajdował się blisko środka tej przestrzeni. Wyniki te sugerują, że istnieje dokładna zależność geometryczna pomiędzy filarami centralnymi i peryferyjnymi.
Warto zauważyć, że środkowe filary w obudowach C i D zostały osadzone w przypominających cokoły podstawach wyrzeźbionych w skale, co najprawdopodobniej odnosi się do pierwotnej konstrukcji obudów, podczas gdy środkowe filary w obudowie B są osadzone w gipsowej podłodze. W odróżnieniu od filarów środkowych, filary i ściany obwodowe mogły podlegać modyfikacjom w trakcie życia zagród. Jednak za każdym razem, gdy zmieniano lub dodawano element peryferyjny, mimo to robiono to z odniesieniem (i pełną świadomością) w umysłach budowniczych do punktu w przestrzeni, który wyznaczał centrum uwagi w każdej obudowie – punkt centralny. Chociaż dokładna sekwencja konstrukcji ogrodzeń jest w większości nieznana, wydaje się, że zarówno w oryginalnej konstrukcji, jak i w kolejnych odcinkach przeróbek odwoływano się do tych samych zasad geometrycznych.
W przypadku Zabudowy C, której środkowa podłoga była całkowicie odsłonięta, udało nam się zweryfikować identyfikację punktu środkowego również ze względu na krzywiznę ściany obwodowej. Na planie szczegółowym zaznaczyliśmy 32 równomiernie rozmieszczone punkty (w odstępach co 1 m) wzdłuż krzywizny opisującej wewnętrzne lico muru obwodowego (kontynuacja krzywizny nad południową wnęką/otworem w miejscu braku ławki, aby uzyskać ciągły kontur) ( Ryc. 4 ). Zastosowaliśmy algorytm mapowania odchylenia standardowego w odniesieniu do tych 32 punktów i sprawdziliśmy, że punkt środkowy rzeczywiście znajduje się dokładnie w punkcie środkowym pomiędzy południowymi ścianami środkowych filarów. Dodatkowo zauważyliśmy, że wzdłuż tej osi odległość środka od wewnętrznych ścian słupów środkowych (około 2,8 m) jest równa odległości od wewnętrznych powierzchni słupów środkowych do wewnętrznej powierzchni ściany obwodowej ( Ryc. 4 ).
Rysunek 4. Architektoniczna analiza formalna: Faza A. (Góra) Identyfikacja geometrycznego i statystycznego punktu środkowego na podstawie krzywizny wewnętrznej ściany obwodowej: wizualizacja obliczeń. Zwróć uwagę na czerwone kropki oznaczające 32 punkty wzdłuż wewnętrznej powierzchni ściany i powstały punkt środkowy. (Na dole) Filary środkowe i ściana obwodowa są w równej odległości od siebie wzdłuż głównej osi. (Rysunek nałożony na szczegółowy plan. Przerysowany z PieskeraOdniesienie do Pieskera2014 , ryc. 8.)
Dalszą weryfikację, czy filary środkowe są dokładnie umiejscowione w obrębie obudów (jak w załącznikach C i D), przeprowadza się w pomieszczeniu F, na zachód od głównego obszaru wykopów. Zastosowaliśmy ten sam mapowanie odchylenia standardowego (algorytm), aby wykryć statystyczny punkt środkowy, co w podobny sposób skutkowało punktem pomiędzy środkowymi filarami, wyrównanym z ich południowo-zachodnimi krańcami ( ryc. 5a ). Wreszcie wydaje się, że tę samą abstrakcyjną zasadę zastosowano także w budynku kultu PPNB w Nevali Çori. Tam parę antropomorficznych filarów w kształcie litery T umieszczono w prostokątnej podłodze wyznaczonej przez filary peryferyjne i ławkę i, podobnie jak w przypadku Göbekli Tepe, to krawędź, a nie środek, środkowych filarów zbiega się z główna oś konstrukcji ( rys. 5b ). Przykład Nevali Çori sugeruje, że wraz z tradycją posiadania dwóch centralnych, antropomorficznych filarów w kształcie litery T, mogła przetrwać również zasada projektowa dotycząca ich rozmieszczenia.
Rysunek 5.(a) Göbekli Tepe Załącznik F (zmodyfikowany na podstawie O. Dietrich i in. Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2014 ); (b) Nevali Çori.
Po zidentyfikowaniu tej zasady projektowej, która regulowała rozmieszczenie słupów w kształcie litery T w warstwie III Göbekli Tepe, skupiliśmy naszą uwagę na konkretnym miejscu w każdej obudowie, tj. środkowym punkcie pomiędzy przednimi wąskimi bokami słupków środkowych – punkcie w przestrzeń, która pełni przestrzenną rolę geometrycznego łączenia centralnego i otaczających go filarów peryferyjnych. W głównym obszarze wykopalisk w Göbekli Tepe przestrzenna rola tych punktów mogła zostać rozszerzona poza granice pojedynczych wygrodzeń, ponieważ te punkty w załącznikach B, C i D również tworzą niemal idealny wzór geometryczny, licząc jedynie 25–28 cm od wierzchołków idealnego trójkąta równobocznego o długości boku około 19,25 m ( ryc. 6 ). Jest mniej prawdopodobne, że ta precyzja przy zniekształceniu mniejszym niż 1,5% będzie przypadkowa ani nie będzie wynikiem procesu samoorganizacji. Ten podstawowy kształt geometryczny (trójkąt równoboczny) można było zmierzyć po prostu rozciągając linę o pożądanej długości boku trójkąta, aby zaznaczyć pierwsze dwa wierzchołki trójkąta, a następnie znajdując trzeci wierzchołek w miejscu spotkania dwóch rozciągniętych lin tego samego długość ustalona w pierwszych dwóch punktach (jest to omówione szczegółowo poniżej i patrz Rysunek 8 ).
Rysunek 6.Architektoniczna analiza formalna: Faza A. (na czerwono) Trójkąt wyznaczony przez trzy środkowe punkty pomiędzy południowymi ścianami środkowych filarów; (Na niebiesko) Trójkąt równoboczny. (Rysunek nałożony na schematyczny plan. Zmodyfikowano na podstawie O. Dietrich i in. Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2014. )
Analiza – faza B
Przeanalizowaliśmy dalej pozostałości trzech obudów, aby dowiedzieć się, czy możliwy wzór leżący u ich podstaw może odnosić się do dodatkowych właściwości tych konstrukcji i innych cech występujących na miejscu. Zauważyliśmy, że wzór trójkąta równobocznego podkreśla ułożenie środkowych filarów załączników B i C, wzdłuż osi równoległej do ich południowej strony ( ryc. 7 ). Ponadto kompozycja i orientacja środkowych filarów implikuje oś symetrii. Ustaliliśmy, że dwie zaznaczone na schemacie bramy z kamienia U warstwy III są symetrycznie rozmieszczone i zorientowane po obu stronach tej osi (ryc. 7), co może dodatkowo potwierdzać tę tezę (chociaż związek zachodniego kamienia U z innymi obiektami architektonicznymi funkcje nie zostały wyjaśnione). Wschodni kamień U znajduje się na końcu wydłużonego korytarza, który po drugiej stronie łączy się z drugą ścianą obwodową zagrody C. Korytarz zbudowano z dużych kamieni ukształtowanych ze wszystkich stron (O. Dietrich i in . Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2014 ) i wraz z monolitem U-stone o wymiarach 3×3 m tworzą masywną konstrukcję, która prawdopodobnie została uwzględniona w początkowej fazie (planowaniu i) budowie zagrody. Możliwe, że podobne przejście prowadzące z zachodniego kamienia U do Ogrodzenia B zostało zniszczone w wyniku kolejnej (patrz uwaga 1) budowy Ogrodzenia A.
Rysunek 7.Architektoniczna analiza formalna: Faza B. (na czerwono) Prawie równoboczny trójkąt przechodzący przez środkowe punkty pomiędzy południową ścianą środkowych filarów obudów B – D. (Na żółto) Ułożenie środkowych filarów załączników B i C wzdłuż boku trójkąta południowego. (Na niebiesko) Główna oś, prostopadła do boku trójkąta południowego, przechodzi przez środek Załącznika D. (Na zielono) Kamienie U rozmieszczone symetrycznie po obu stronach głównej osi. (Rysunek nałożony na schematyczny plan. Zmodyfikowano na podstawie O. Dietrich i in. Odniesienia Dietrich, Köksal-Schmidt, Notroff i Schmidt2014. )
Oś symetrii implikuje także pewną hierarchię architektoniczną, sugerującą szczególne znaczenie Zabudowy D. O tej hierarchicznej organizacji przestrzeni świadczą nie tylko rozmiary Zabudowy D i wysokość jej środkowych filarów, ale najprawdopodobniej także fakt, że środkowe filary Załącznika D to te, które noszą cechy antropomorficzne. Przedstawienie lisa zdobiące środkowe filary załączników B i C pojawia się także na centralnym filarze załącznika D, ale tam towarzyszą mu przedstawienia antropomorficzne i są przyćmione. Zagroda D została również wyróżniona przez koparkę jako jedyna wybieg, na której znajdują się przedstawienia wszystkich głównych zwierząt łownych (gazela, dziki osioł azjatycki, dzikie owce i tury), a zatem jest powiązana ze zbiorowiskiem fauny (Peters i SchmidtOdniesienie do Petersa i Schmidta2004 , 209). Dlatego sugerujemy, że pomimo licznych etapów budowy i ciągłej przebudowy wygrodzeń, można stwierdzić, że trzy wybiegi B, C i D zostały zaplanowane i początkowo zbudowane jako kompleks. Nie musi to koniecznie oznaczać, że zostały zbudowane jednocześnie, ale taka możliwość rodzi pytanie, czy początkowa konstrukcja wszystkich trzech wygrodzeń była bardziej przepuszczalna, umożliwiając widoczność między ich środkami. Jak zauważył Piesker (Odniesienie do Pieskera2014 ) oraz Clare i in. (Odniesienia Clare, Dietrich, Notroff, Sönmez i Hodder2018 ), obwodowe filary w kształcie litery T osadzone w wewnętrznej schodkowej ścianie obwodowej obudowy C (co może reprezentować późniejszą fazę budowy) nigdy nie były wolnostojące, ponieważ spoczywają na ścianie obwodowej na różnych wysokościach i były w większości instalowane w budynkach kieszenie w ścianie. Mniej wiadomo jednak o filarach zewnętrznej ściany obwodowej tej obudowy. Piesker zasugerował, że ze względu na duże rozmiary filarów południowych (P11, P12, P23, PMA) najprawdopodobniej opierają się one na podłożu skalnym, a północny P25 można zainstalować na cokole wykutym w skale, podobnym do filarów środkowych , zatem do rozważenia pozostaje kwestia linii widoczności pomiędzy środkami obudów.
Podsumowując, wykorzystaliśmy mapowanie odchylenia standardowego w celu wykrycia statystycznych punktów środkowych w okrągłych obudowach B – D, w oparciu o względne (i ostateczne) położenie filarów peryferyjnych osadzonych w ich wewnętrznych ścianach obwodowych. Odkryliśmy, że te punkty środkowe pokrywają się w obudowach C i D ze środkowymi punktami pomiędzy południowymi wąskimi bokami środkowych filarów. Wydaje się, że jest to zasada projektowa, która określa dokładne położenie środkowych filarów w obudowach. Identyfikację tej ogólnej zasady planowania wstępnego potwierdziło badanie pozostałości Zagrody F w Göbekli Tepe oraz pozostałości budynku kultowego PPNB w Nevali Çori, w którym podobnie, środkowy punkt pomiędzy frontami bliźniaczych budynków centralnych słupki ustawia się zgodnie ze środkami (geometrycznymi i statystycznymi) kondygnacji, w której są zamontowane. Zauważyliśmy dalej, że te trzy punkty w załącznikach B – D w Göbekli Tepe tworzą raczej dokładny trójkąt równoboczny. Wzór geometryczny został potwierdzony podczas badania wraz z orientacją filarów środkowych (jeszcze nie uwzględnionych w naszej analizie), ponieważ filary środkowe załączników B i C układają się wzdłuż osi wyznaczonej przez południową stronę trójkąta równobocznego. Dalsze potwierdzenie może zapewnić symetryczne położenie kamieni U in situ po obu stronach głównej osi (prostopadle do południowej krawędzi trójkąta równobocznego przechodzącego przez środek załącznika D). Naszym zdaniem ustalenia te mocno potwierdzają nasz wniosek, że obudowy B – D powstały jako pojedynczy projekt.
Dyskusja
Konsekwencje powyższej analizy i jej wyników dotyczą szeregu kwestii i interpretacji omawianych przez badaczy Göbekli Tepe na przestrzeni lat, a nasze wyniki mogą wnieść pewne spostrzeżenia.
1: Możliwa hierarchia pomiędzy obudowami i wewnątrz nich
Nasza analiza ujawniła wyraźną, hierarchicznie zorganizowaną przestrzeń. Sugestie, które tu przedstawiliśmy, że Załączniki B, C i D stanowią jeden zespół, podkreślają wyższą hierarchiczną pozycję Załącznika D, który obejmuje oś symetrii kompleksu jako całości. Hierarchia jest również implikowana na poziomie wewnątrz obudowy, biorąc pod uwagę fakt, że filary peryferyjne są rozmieszczone wokół punktu centralnego pomiędzy frontami dwóch środkowych filarów – zasada projektowa określająca precyzyjną przestrzenną hierarchiczną relację pomiędzy elementami centralnymi i peryferyjnymi (filarami). . Możemy dodać fakt, że duże środkowe filary obudowy D, znajdujące się na szczycie hierarchicznego porządku, zostały wyróżnione jako wyjątkowa klasa w całym kompleksie obudów B – D ze względu na ich antropomorficzne przedstawienia i wyróżniający się wygląd. Nałożona na nie warstwa symboliczna, czyli przedstawienia na filarach, dodatkowo uściśla hierarchię reprezentowaną przez projekt architektoniczny.
2: Wymagany poziom organizacji i siły roboczej
Poziom organizacji i siły roboczej wymaganej do budowy megalitycznej architektury Göbekli Tepe (np. Bar-YosefOdniesienia Bar-Yosef, Finlayson i Makarewicz2014 ; Notroff i in. Odniesienia: Notroff, Dietrich, Schmidt i Osborne2014 ) należy pomnożyć przez trzy w porównaniu z wcześniejszymi szacunkami, jeśli nasza sugestia zostanie po prostu przyjęta, ponieważ potencjalna wielkość pojedynczego projektu w Göbekli Tepe obejmowała w przedstawionym tutaj przypadku trzy załączniki. Nawet jeśli ta sugestia jest powściągliwa i poza planowaniem tylko początkowe etapy budowy były jednoczesne, to jeszcze bardziej wzmacnia to czynniki związane z siłą roboczą, aspektami organizacyjnymi, tempem budowy i nie tylko.
3: Czy każda obudowa została zbudowana niezależnie, czy nie?
Sugestie opierają się na założeniu, że obiekty te zostały zbudowane i funkcjonowały niezależnie, albo jako jednostki mieszkalne, jak sugeruje Banning (Zakaz odniesienia2011 ) lub jako struktury publiczne wykorzystywane przez różne (być może konkurujące ze sobą) grupy społeczne, jak sugeruje Schmidt (Referencje Schmidta2000 ) i innych (Peters i SchmidtOdniesienie do Petersa i Schmidta2004 ; Notroff i in. Odniesienia: Notroff, Dietrich, Schmidt i Osborne2014 ), wydają się mniej prawdopodobne (przynajmniej w fazie planowania, a także na początku życia) po wynikach przedstawionych w niniejszym artykule. Sugestia dotycząca różnej tożsamości budowniczych każdej zagrody, która dobrze zgadza się z wczesnym wizerunkiem Schmidta na temat tego miejsca jako centrum rytualnego, które przyciągało ludzi aż do Jerf el Ahmar i Nemrik (SchmidtReferencje Schmidta2002b ), zostało dodatkowo poparte identyfikacją wizerunków dominujących gatunków zwierząt na każdym wybiegu i ich interpretacją jako emblematów różnych grup (chociaż biorąc pod uwagę centralne filary, przedstawienia mogą wyrażać raczej powiązanie niż rozróżnienie pomiędzy wybiegami, ponieważ w każdej parze pojawia się symbol lisa). Schmidt słusznie zauważył, że przedstawione płaskorzeźby zostały odtworzone w różnych obudowach z dokładnością, jaką mogła zapewnić jedynie szkoła specjalistów, i próbował rozstrzygnąć ten fakt, sugerując, że obudowy mogły zostać jedynie „zamówione” przez różne środowiska społeczne. grupy (SchmidtReferencje Schmidta2008 ). Nasza sugestia dotycząca nowego rozumienia pozostałości architektonicznych obudów B – D jako tworzących kompleks (początkowo planowanych jako pojedynczy projekt) zmniejsza prawdopodobieństwo, że różne obudowy zostały pierwotnie zbudowane lub zamówione przez różne osoby/grupy (Notroff i in . Odniesienia: Notroff, Dietrich, Schmidt i Osborne2014 ; Petersa i SchmidtaOdniesienie do Petersa i Schmidta2004 ) i nie potwierdza sugestii, jakoby budowano jedno zagrody, podczas gdy inne było (lub już było) zakrywane.
Nie mniej ważne i centralne w tym artykule jest zagadnienie planowania architektonicznego i praktycznego etapu wytyczania projektu budowlanego w terenie. Sugerowano, że do pomiaru prostych konturów słupów w kształcie litery T używano lin z dzikiego lnu (Bar-YosefOdniesienia Bar-Yosef, Finlayson i Makarewicz2014 ). Możliwe, że liny mogły być również użyte do ustawienia środkowych filarów obudów B – D zgodnie z planem architektonicznym. Dostrzeżone prawidłowości geometryczne świadczą o zrozumieniu pewnych zasad geometrycznych i ich twórczym zastosowaniu w procesie projektowania architektonicznego. Choć sam pomiar trójkąta równobocznego może sam w sobie nie być trudnym zadaniem, stanowi on próbę dokładnego wytworzenia kształtu poprzez identyfikację punktów przecięcia krzywych wyznaczanych techniką ramienia kompasu, co jest archaiczną formą („euklidesowego” ) konstrukcja geometryczna ( ryc. 8 ). Zastosowanie konstrukcji geometrycznej w planowaniu architektonicznym umożliwiło planiście konceptualizację proporcjonalnej abstrakcji planu piętra o dość złożonym projekcie i odtworzenie go w dowolnym rozmiarze. Chociaż stosunkowo proste plany architektoniczne konceptualizowane w poprzednim późnym epipaleolitycznym Natufianie mogły być mentalnymi „planami poznawczymi” (Haklay i GopherOdniesienia do Haklay’a i Gophera2015 ), podczas PPNA dramatyczny wzrost złożoności projektu architektonicznego musiał wymagać sformułowania schematycznego (schematycznego) planu piętra w małej skali, który składał się ze wzoru, geometrycznie skonstruowanego i regulowanego modułem długości (zobacz Haklay & GoferOdniesienia do Haklay’a i Gophera2019 dla miary jednostki stosowanej w Çayönü w PPNB). Koncepcja planu piętra jako zewnętrznego narzędzia planowania jest prawdopodobnie największym krokiem naprzód w neolitycznym planowaniu architektonicznym.
Cyfra 8.(U góry) Układ trójkąta równobocznego. Trójkąt równoboczny można było ułożyć w prosty sposób: 1. Zaznaczając dwa pierwsze wierzchołki trójkąta równobocznego (punkty A i B) rozciągając sznurek odpowiedniego boku trójkąta; 2. Umocowanie dwóch linek o tej samej długości (pożądana długość boku trójkąta) w punktach A i B; 3. Rozciągnij sznurki tak, aby ich drugie końce spotkały się w punkcie wyznaczającym wierzchołek trzeciego trójkąta równobocznego. (Na dole) Konstrukcja geometryczna trójkąta równobocznego.
4: Charakter filarów w kształcie litery T
Szczegółowe omówienie interpretacji słupów w kształcie litery T Göbekli Tepe wykracza poza nasz zakres. Skoncentrujemy się na kilku aspektach dotyczących hierarchii i totemizmu.
We wczesnych interpretacjach sceny Göbekli Tepe sugerowano, że środkowe filary w kształcie litery T w pomieszczeniu D przedstawiają antropomorficzne „istoty”, takie jak przodkowie (np. Peters i SchmidtOdniesienie do Petersa i Schmidta2004 , 215). Podobną sugestię poczyniono dla pozostałych obudów i rozszerzono ją także na obwodowe filary w kształcie litery T. Istota reprezentowana przez kolumnę z wizerunkami zwierząt jest zatem połączeniem człowieka (być może przodka) i jednego lub większej liczby zwierząt. Symulując możliwe interpretacje filarów w kształcie litery T i przedstawionych na nich zwierząt, Peters i Schmidt (Odniesienie do Petersa i Schmidta2004 ) omówił totemizm jako możliwą interpretację przedstawień zwierząt. W tym kontekście centralne znaczenie mają specyficzne relacje między człowiekiem i zwierzętami. Na przykład totem jest często postrzegany jako obrońca, a w zamian zwierzę totemiczne jest chronione tabu zabraniającym polowania.Notatka3 Peters i Schmidt (Odniesienie do Petersa i Schmidta2004 ) zasugerowali, że filary w Göbekli Tepe można interpretować także jako słupy łączące świat podziemny ze światem „żywym”. Idąc tym tokiem myślenia, filary w kształcie litery T mogą odzwierciedlać zarówno byty totemiczne, jak i przodków, tak jakby duch zmarłych przodków mógł działać w świecie żywych poprzez zwierzęta totemiczne. Jest możliwe, że tożsamość filarów w kształcie litery T mogła być przekazywana zarówno przez ich formę 3D jako przodków, jak i przez przedstawienia 2D, które noszą jako formy zwierzęce, które przodkowie mogą przybierać w świecie żywych. Rozważając naszą sugestię dotyczącą hierarchii obudów i odnosząc ją do przedstawień na filarach, zwróciliśmy uwagę na dwa elementy:
-
1.Przedstawienia środkowych filarów Zabudowy D (najwyższa hierarchia) są wyjątkowe pod względem wyraźnego aspektu antropomorficznego (przedstawione na całym trzonie filaru z trzech stron) i pod względem wielkości, która bynajmniej nie jest największa.
-
2.W każdej parze środkowych filarów widnieją przedstawienia lisów. W Załącznikach B i C przedstawiony jest pojedynczy lis, a w Załączniku D pojawia się on na wewnętrznej powierzchni centralnego filaru, na wysokości łokcia przedstawionego ludzkiego ramienia. Schmidt zasugerował (Referencje Schmidta2010 , 244), że postać „trzyma lisa w zgięciu łokcia”. Ponadto, idąc za Schmidtem (Referencje Schmidta2010 ) W przedstawionej przepasce biodrowej noszonej przez postacie antropomorficzne rozpoznano skórę lisa (po długim ogonie). Przedstawienia lisów na filarach peryferyjnych są rzadkie w Załącznikach C i B i są powszechne w Załączniku D.
Pierwsza obserwacja potwierdza dostrzeżoną hierarchię przestrzenną kompleksu D, C, B, natomiast druga obserwacja sugeruje, że lis musiał mieć większe znaczenie niż inne zwierzęta totemiczne3, jednak jego status w Załączniku D wydaje się być inny.
Zgodnie z tą interpretacją filarów w kształcie litery T jako totemicznych istot przodków, w Zagrodach B i C (niższej hierarchii) lis (przedstawiany na środkowych filarach obu zagród) był głównym zwierzęciem totemicznym (patrz uwaga 3). Załącznik D różni się jednak pod dwoma względami: po pierwsze, przedstawienia na środkowych filarach sugerują, że przodkowie mogą przybierać (w świecie żywych) postać ludzką, a nie nieludzką zwierzęcą postać (co może być postrzegane jako rodzaj reinkarnacji); po drugie, przedstawienia na filarach peryferyjnych (tylko w tym pomieszczeniu) przedstawiają zwierzęta łowne, które stanowiły większość podstawowego mięsa spożywanego przez okupantów (gazela, dziki osioł azjatycki, dzikie owce i tury) (Peters i SchmidtOdniesienie do Petersa i Schmidta2004 ), a zatem może odzwierciedlać odmienną relację między ludźmi i zwierzętami. Biorąc pod uwagę, że układ przestrzenny obiektów, jak sugerowaliśmy, stawia Załącznik D na wyższym poziomie w stosunku do Załączników C i B, zespół jako całość można interpretować jako odzwierciedlający dyskurs związany z dynamiką zmian porządku społecznego. Możemy tu spekulować i powiedzieć, że hierarchia ta reprezentuje nowy porządek świata lub początki zróżnicowania społecznego odzwierciedlone w zmarłych przodkach (lub martwym przodku), które są widoczne w samym filarze i/lub wizerunkach na nim. Mogło to mieć znaczące reperkusje zarówno w walce o własność (porządek dziedziczności), jak i, co najważniejsze, w zachodzeniu (inkubacji) przyszłych udomowień, co widać w przedefiniowanych relacjach między człowiekiem a niektórymi zwierzętami.
Dostrzeżona hierarchia architektoniczna ogrodzeń i filarów w kształcie litery T sugeruje, że mieszkańcy Göbekli Tepe byli dobrze zaznajomieni z pojęciem hierarchii. Zgadza się to dobrze z wypowiedziami Özdoğana (Odniesienia Özdoğan, Özdoğan i Basgelen1999 ;Odniesienie do Özdoğana, Manena, Perrina i Guilaine’a2014 i zawarte w nim odniesienia) oraz Schmidt (Referencje Schmidta2012 , 159) przewidujący bogaty, złożony system społeczny łowiecko-zbieracki, prawdopodobnie charakteryzujący się dynamiką rosnących nierówności w okresie PPNA w północnym Lewancie. Benza i Bauera (Odniesienie do Benza i Bauera2013 , 13, ryc. 2) postrzegać także rozwój społeczny PPNA jako wynik wzrostu nierówności i spadku dzielenia się. Sugerują, że być może w tworzeniu nowego niespokojnego stanu rzeczy uczestniczyli pojedynczy agenci ludzcy (np. szamani), którzy wykorzystali go do „przejęcia” areny rytualnej i władzy społeczno-politycznej. Dobrze pasowałoby to do naszej powyższej interpretacji, że tożsamość filarów w kształcie litery T (załącznika D) może odzwierciedlać (nowo wprowadzoną) koncepcję reinkarnacji człowiek-człowiek, a nie totemiczne relacje człowiek-zwierzę.
Wniosek
Architektoniczna analiza formalna (i obliczenie punktów środkowych) ujawniła podstawowy wzór geometryczny oparty na trójkącie równobocznym i zestawie głównych prostopadłych osi, które łączą załączniki B, C i D w jeden, raczej złożony projekt geometryczny. Sugeruje to nowe zrozumienie tego, co zostało pierwotnie zaplanowane, a następnie zbudowane w systemie obudowy głównego obszaru wykopalisk. Daje odpowiedź na pytania dotyczące chronologicznych relacji między trzema obudowami i przywołuje spostrzeżenia dotyczące procesu projektowania architektonicznego i tego, w jaki sposób można było osiągnąć tak złożoną architekturę.
Wraz z obiektami takimi jak PPNA Jericho w południowym Lewancie, gdzie znajdują się złożone projekty budowlane, Göbekli Tepe odzwierciedla „obcy kraj” – ilościowy skok najnowszych łowców-zbieraczy w regionie, „dziki wzrost”, swego rodzaju nieład w świecie łowiecko-zbierackim, znacznie przekraczającym możliwości dziewiczego społeczeństwa łowiecko-zbierackiego. Ostatecznie przekształciło się to w nowe światopoglądy, głównie w relacjach człowiek–świat i człowiek–człowiek, które następnie przełożyły się na nowe sposoby życia i nowy krajobraz kulturowy. Powyższa próba uwzględnienia naszego rozumienia wybitnej sceny architektonicznej Göbekli Tepe to dopiero początek. Mnogość szczegółów wymagających analizy i zrozumienia jest nadal przytłaczająca, ale jesteśmy pewni, że interpretacja tej witryny będzie kontynuowana i będzie podążać nowymi drogami w miarę powiększania się bazy danych i kontynuowania jej analizy.
Gil Hakl i Avi Gopher
Opublikowano w Internecie przez Cambridge University Press: 14 stycznia 2020 r.
Podziękowanie
Dziękujemy Lee Clare i Oliverowi Dietrichowi za zgodę na wykorzystanie i reprodukcję rycin zawartych w tym artykule. Dziękujemy recenzentom za konstruktywne uwagi.
Przypisy
1.Datowanie radiowęglowe obudów warstwy III: „Data obudowy C (9261–9139 kal. p.n.e. Węgiel drzewny. Próbka wydobyta spomiędzy zewnętrznych ścian obwodowych w pobliżu podłoża skalnego) jest młodsza niż data obudowy D (9745–9314 kal. p.n.e.). Pne Zaprawa gliniana Próbka pobrana z tynku ściennego pomiędzy filarami 41 i 42). Autorzy sugerują, że może to wskazywać, że zewnętrzna ściana obwodowa obudowy C została zbudowana podczas zasypywania obudowy D, przyznają jednak, że może to być „daleko idący” wniosek. Data dostępna dla załącznika A (8617–8315 kal. BC. Węgiel drzewny. Próbka wydobyta spod przewróconego fragmentu filaru) może oznaczać koniec okresu użytkowania obudowy i jest znacznie młodsza niż daty dostępne dla załączników C i D. Daty te oraz biorąc pod uwagę „kwadratowy” układ obudowy A, pozwoliły autorom stwierdzić, że załącznik A wydaje się generalnie młodszy od załączników C i D’ (O. Dietrich i in. 2013 , 41).
2.Warto zauważyć, że według L. Dietricha i in. ( 2019 ), o wcześniejszych fazach ogrodzeń świadczy szerokie ponowne wykorzystanie filarów (z rzeźbionymi postaciami, które czasami są ukryte za ścianami obwodowymi).
3.Jak zauważają Peters i Schmidt ( 2004 , 209), lis pełni szczególną rolę i jest „nadreprezentowany” w szczątkach fauny: „Tylko w przypadku lisa można wskazać pewne podobieństwo między odpadkami kostnymi a przedstawieniem artystycznym: , szczątki lisów liczono dość często (n = 971, tab. 1), nawet przewyższając liczebnie szczątki dzików i osiągając liczbę owiec/kóz. Ten nieco zaskakujący wynik można wiązać z eksploatacją jego skóry i/lub wykorzystaniem zębów lisa do celów zdobniczych. Poza tym, opierając się na dostępnych wówczas danych, kontemplują lisa i mówią, że „dodatkowo może tu odzwierciedlać się specyficzny kult lisów, który zresztą znajduje swoje odpowiedniki w liczbie przedstawień na kamiennych filarach”. (Peters i Schmidt 2004 , 209). Zatem pogląd totemiczny nie jest prostym równaniem i wymaga głębszego wglądu.
Bibliografia
Abbo , S. i Gopher , A. , 2017 . Udomowienie roślin na Bliskim Wschodzie: historia myśli . Trendy w nauce o roślinach 22 ( 6 ), 491 – 511 . Google Scholar
Abbo , S. , Lev-Yadun , S. i Gopher , A. , 2010 . Początki rolnicze: centra i niecentra; ponownej oceny Bliskiego Wschodu . Critical Reviews in Plant Science 29 ( 5 ), 317 –28. Google Scholar CrossRef
Aurenche , O. i Kozłowski , SK , 1999 . La naissance du Néolithique au Proche-Orient . Paryż : Errance . Google Scholar
Zakazanie , EB , 2011 . Tak piękny dom: Göbekli Tepe i identyfikacja świątyń w neolicie przedceramicznym na Bliskim Wschodzie . Aktualna antropologia 52 ( 5 ), 619 –60. Google Scholar CrossRef
Benz , M. i Bauer , J. , 2013 . Symbole władzy – symbole kryzysu? Psychospołeczne podejście do systemów symboli wczesnego neolitu . Neolityka: biuletyn badań nad neolitem w Azji Południowo-Zachodniej 2 / 13 , 11 – 24 . Google Scholar
Bar-Yosef , O. , 2014 . Czy kultura Göbekli Tepe była wodzem, który zawiódł? w osadnictwie, pomiarach i kamieniu. Eseje o prehistorii Bliskiego Wschodu na cześć Gary’ego Rollefsona , red. Finlayson , B. i Makarewicz , C. Berlin : Ex oriente , 159–68 . Google Scholar
Çelik , B. , 2010 . Hamzan Tepe w świetle nowych odkryć . Documenta Praehistorica 37 , 257–68 . Google Scholar CrossRef
Çelik , B. , 2011 . Karahan Tepe: nowe centrum kulturalne w rejonie Urfa w Turcji . Documenta Praehistorica 38 , 241–54 . Google Scholar CrossRef
Clare , L , Dietrich , O. , Notroff , J. & Sönmez , D. , 2018 . Ustalanie tożsamości w protoneolicie: „tworzenie historii” w Göbekli Tepe od końca X tysiąclecia p.n.e. , w: Religion, History, and Place in the Origin of Settled Life , wyd. Hodder , ja .. Louisville (Kolorado) : Colorado University Press , 115–36 . Google Scholar CrossRef
Dietrich , L. , Meister , J. , Dietrich , O. , Notroff , J. , Kiep , J. , Heeb , J. , Beuger , A. & Schütt , B. , 2019 . Przetwórstwo zbóż we wczesnym neolicie w Göbekli Tepe w południowo-wschodniej Turcji . PLOS ONE 14 ( 5 ), s. 1. e0215214 . CrossRef Google Scholar PubMed
Dietrich , O. , 2017a . Załącznik A, krótki przegląd. Telegramy Tepe – Wiadomości i notatki personelu badawczego Göbekli Tepe . https://tepetelegrams.wordpress.com/2017/01/05/enclosure-aa-short-overview/ Google Scholar
Dietrich , O. , 2017b . Załącznik B, krótki przegląd. Telegramy Tepe – Wiadomości i notatki personelu badawczego Göbekli Tepe . https://tepetelegrams.wordpress.com/2017/02/03/enclosure-ba-short-overview/ Google Scholar
Dietrich , O. , Köksal-Schmidt , Ç. , Notroff , J. , Schmidt , K. & Kürkçüoğlu , Ç. , 2012a . Göbekli Tepe: centrum rytualne z epoki kamienia w południowo-wschodniej Turcji . Aktualny magazyn archeologiczny Lato ( 2), 30–51 . Google Scholar
Dietrich , O. , Heun , M. , Notroff , J. , Schmidt , K. i Zarnkow , M. , 2012b . Rola kultu i biesiadowania w powstaniu społeczności neolitycznych. Nowe dowody z Göbekli Tepe w południowo-wschodniej Turcji . Starożytność 86 , 674 –95. Google Scholar
Dietrich , O. , Köksal-Schmidt , Ç. , Notroff , J. i Schmidt , K. , 2013 . Ustalenie sekwencji radiowęglowej dla Göbekli Tepe . Stan badań i nowe dane. Neolit 1 ( 13 ), 36 – 41 . Google Scholar
Dietrich , O. , Köksal-Schmidt , Ç. , Notroff , J. i Schmidt , K. , 2014 . Göbekli Tepe. Wstępny raport z sezonów wykopaliskowych 2012 i 2013 . Neolityzm 1 , 11 – 17 . Google Scholar
Gopher , A. , Lev-Yadun , S. i Abbo , S. , 2017 . Udomowienie roślin na Bliskim Wschodzie , w czwartorzędzie Lewantu: Środowiska, zmiany klimatyczne i ludzie , red. Enzel , Y. i Bar-Yosef , O. . Cambridge : Cambridge University Press , 737–42 . Google Scholar CrossRef
Güler , G. , Çelik , B. i Güler , M. , 2013 . Nowe miejsca i ośrodki kultu z epoki przedceramicznej w regionie Urfa . Documenta Praehistorica 40 , 291 – 303 . Google Scholar CrossRef
Haklay , G. i Gopher , A. , 2015 . Nowe spojrzenie na schronisko 131/51 w natufijskim ośrodku Eynan (Ain-Mallaha) w Izraelu . PloS ONE 10 ( 7 ), e0130121 . Google Scholar
Haklay , G. i Gopher , A. , 2019 . Planowanie architektoniczne i pomiary w neolitycznym miejscu przedceramicznym w Çayönü w Turcji . Paleorient 45 ( 1 ), 7 – 17 . Google Scholar
Hauptmann , H. , 1993 . Ein Kultgebäude w Nevali Çori , w Between the Rivers and Over the Mountains: Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri dedicata , red. Frangipane , M. , Hauptmann , H. , Liverani , M. , Mathhiae , P. & Mellink , M. . Rzym : Universita de Roma „La Sapienza” , 37 – 69 . Google Scholar
Helmer , D. , Gourichon , L. i Stordeur , D. , 2004 . À l’aube de la udomowienie zwierząt. Imaginaire et symbolisme zwierząt dans les premieres sociétés néolithiques du nord du Proche-Orient . Anthropozoologica 39 ( 1 ), 143 –63. Google Scholar
Lev-Yadun , S. , Gopher , A. i Abbo , S. , 2000 . Kolebka rolnictwa . Nauka 288 ( 5471 ), 1602 –3. CrossRef Google Scholar PubMed
Notroff , J. , Dietrich , O. i Schmidt , K. , 2014 . Budowanie pomników – tworzenie wspólnot. Wczesna architektura monumentalna w neolicie przedceramicznym Göbekli Tepe . Zbliżanie się do monumentalności w archeologii , wyd. Osborne , JF . (IEMA Proceedings , tom 3.)Albany (NY) : SUNY Press , 83–105 . Google Scholar
Özdoğan , M. , 1999 . Północno-zachodnia Turcja: kultury neolityczne pomiędzy Bałkanami i Anatolią , w neolicie w Turcji. Kolebka cywilizacji , wyd. Özdoğan , M. i Basgelen , N. Stambuł : Arkeoloji ve Sanat Xayınları . Google Scholar
Özdoğan , M. , 2014 . W poszukiwaniu nowych kryteriów definiowania powstawania i rozprzestrzeniania się neolitycznego stylu życia , w The Neolithic Transition in the Mediterranean , red. Manen , C. , Perrin , T. i Guilaine , J. Paryż : Errance , 77–89 ._ _ Google Scholar
Peters , J. i Schmidt , K. , 2004 . Zwierzęta w świecie symbolicznym neolitu przedceramicznego Göbekli Tepe, południowo-wschodnia Turcja: ocena wstępna . Anthropozoologica 39 ( 1 ), 179 – 218 . Google Scholar
Peters , J. , Schmidt , K. , Dietrich , O. i Pöllath , N. , 2014 . Göbekli Tepe: rolnictwo i udomowienie , w: Encyclopedia of Global Archaeology , wyd. Smith , C. . Nowy Jork (NY) : Springer , 3065–8 . Google Scholar CrossRef
Piesker , K. , 2014 . Göbekli Tepe. Bauforschung w Anlagen C i E w Den Jahren 2010–2012 . Zeitschrift für Orient- Archäologie 7 , 14–54 . Google Scholar
Schmidt , K. , 2000 . Göbekli Tepe, południowo-wschodnia Turcja: wstępny raport z wykopalisk prowadzonych w latach 1995–1999 . Paleorient 26 ( 1 ), 45 – 54 . Google Scholar CrossRef
Schmidt , K. , 2001 . Göbekli Tepe i wczesne stanowiska neolityczne w regionie Urfa: streszczenie nowych wyników i aktualnych poglądów . Neolit 1 ( 1 ), 9 – 11 . Google Scholar
Schmidt , K. , 2002a . Göbekli Tepe: południowo-wschodnia Turcja, siódma kampania, 2001 . Neolityzm 1 ( 2 ), 23 –5. Google Scholar
Schmidt , K. , 2002b . Wykopaliska w 2002 roku w Göbekli Tepe (południowo-wschodnia Turcja): wrażenia z zagadkowego miejsca . Neolit 2 ( 2 ), 8 – 13 . Google Scholar
Schmidt , K. , 2003 . Kampania 2003 w Göbekli Tepe (południowo-wschodnia Turcja) . Neolit 2 ( 3 ), 3 – 8 . Google Scholar
Schmidt , K. , 2006 . Zwierzęta i bezgłowy człowiek w Göbekli Tepe . Neolityzm 2 ( 6 ), 38 – 40 . Google Scholar
Schmidt , K. , 2007 . Wykopaliska w Göbekli Tepe 2005 . Kazı sonuçları toplantısı 2 cilt , 97 – 110 . Google Scholar
Schmidt , K. , 2010 . Göbekli Tepe – sanktuaria z epoki kamienia. Nowe wyniki trwających wykopalisk ze szczególnym uwzględnieniem rzeźb i płaskorzeźb . Documenta Praehistorica 37 , 239 –56. Google Scholar CrossRef
Schmidt , K. , 2012 . Göbekli Tepe: sanktuarium z epoki kamienia w południowo-wschodniej Anatolii . Berlin : Ex Oriente . Google Scholar
Watkins , T. , 2004 . Budowanie domów, tworzenie koncepcji, konstruowanie światów . Paleorient 30 ( 1 ), 5 – 23 . Google Scholar CrossRef
Watkins , T. , 2010 . Nowe światło na rewolucję neolityczną w południowo-zachodniej Azji . Starożytność 84 , 621 –34. Google Scholar CrossRef
Typartykuł naukowy
Informacja
Creative Commons
To jest artykuł w otwartym dostępie, rozpowszechniany na warunkach licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-NoDerivatives ( http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/ ), która pozwala na ponowne wykorzystanie w celach niekomercyjnych , rozpowszechnianie i powielanie na jakimkolwiek nośniku, pod warunkiem, że oryginalne dzieło nie zostanie zmienione i będzie odpowiednio cytowane. Należy uzyskać pisemną zgodę Cambridge University Press na ponowne wykorzystanie komercyjne lub w celu stworzenia dzieła pochodnego.
Prawo autorskie
Copyright © McDonald Instytut Badań Archeologicznych 2020
