Chińska Inicjatywa „Pasa i Drogi”/ James McBride, Noah Berman, and Andrew Chatzky

Wstęp

Chińska Inicjatywa Pasa i Szlaku (BRI), czasami nazywana Nowym Jedwabnym Szlakiem, jest jednym z najbardziej ambitnych projektów infrastrukturalnych, jakie kiedykolwiek powstały. Rozpoczęty w 2013 r. przez prezydenta Xi Jinpinga ogromny zbiór inicjatyw rozwojowych i inwestycyjnych został pierwotnie opracowany w celu połączenia Azji Wschodniej i Europy poprzez infrastrukturę fizyczną. W ciągu dekady projekt rozszerzył się na Afrykę, Oceanię i Amerykę Łacińską, znacznie poszerzając wpływy gospodarcze i polityczne Chin.

Niektórzy analitycy postrzegają projekt jako niepokojące przedłużenie rosnącej potęgi Chin, a ponieważ koszty wielu projektów gwałtownie wzrosły, w niektórych krajach narastał sprzeciw. Tymczasem Stany Zjednoczone podzielają obawy niektórych w Azji, że BRI może być koniem trojańskim dla kierowanego przez Chiny rozwoju regionalnego i ekspansji militarnej. Prezydent Joe Biden podtrzymał sceptyczne stanowisko swoich poprzedników wobec działań Pekinu, ale Waszyngton miał trudności z zaoferowaniem uczestniczącym rządom bardziej atrakcyjnej wizji gospodarczej.

Czym był oryginalny Jedwabny Szlak?

Pierwotny Jedwabny Szlak powstał podczas ekspansji chińskiej dynastii Han (206 p.n.e,-220 n.e.) na zachód, która stworzyła sieci handlowe na terenie dzisiejszych krajów Azji Środkowej: Afganistanu, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu, a także obejmowała współczesne Indie i Pakistan na południu. Trasy te rozciągały się na ponad cztery tysiące mil aż do Europy.

Jakie są plany Chin dotyczące Nowego Jedwabnego Szlaku?

Prezydent Xi ogłosił tę inicjatywę podczas oficjalnych wizyt w Kazachstanie i Indonezji w 2013 roku. Plan był dwutorowy: lądowy Pas Ekonomiczny Jedwabnego Szlaku i Morski Jedwabny Szlak. Oba były wspólnie określane jako inicjatywa One Belt, One Road, ale ostatecznie stały się Inicjatywą Belt and Road.

Następnie Xi ogłosił plany Morskiego Jedwabnego Szlaku XXI wieku na szczycie Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) w Indonezji w 2013 roku. Aby dostosować się do rosnącego handlu morskiego, Chiny inwestowałyby w rozwój portów wzdłuż Oceanu Indyjskiego, od Azji Południowo-Wschodniej aż po Afrykę Wschodnią i część Europy.

Ogólne ambicje Chin w zakresie BRI są oszałamiające. Do tej pory 147 krajów —zamieszkiwanych przez dwie trzecie ludności świata i wytwarzających 40 procent światowego PKB — przystąpiło do projektów lub wyraziło zainteresowanie.

Co chcą osiągnąć Chiny?

Chiny stoją za tą inicjatywą zarówno z powodów geopolitycznych, jak i ekonomicznych. Xi promował wizję bardziej asertywnych Chin, mimo że niespłacone kredyty tego kraju wzrosły do ​​równowartości  ponad jednej czwartej jego PKB.

Eksperci postrzegają BRI jako jeden z głównych filarów odważniejszej chińskiej sztuki państwowej pod rządami Xi, obok strategii rozwoju gospodarczego Made in China 2025. Dla Xi BRI służy jako odstraszenie przed szeroko reklamowanym amerykańskim „ zwrotem do Azji ”, a także sposobem na rozwijanie przez Chiny nowych powiązań handlowych, pielęgnowanie rynków eksportowych, zwiększanie chińskich dochodów i eksportowanie nadwyżki chińskich zdolności produkcyjnych. „Chiny odniosły spory sukces w przerysowywaniu map handlowych na całym świecie w sposób, który stawia Chiny w centrum, a nie Stany Zjednoczone czy Europę”, mówi David Sacks z CFR, ekspert ds. stosunków amerykańsko-chińskich.

Jednocześnie Chiny są zmotywowane do wzmacniania globalnych powiązań gospodarczych z zachodnimi regionami, które historycznie były zaniedbywane. Głównym priorytetem jest promowanie rozwoju gospodarczego w zachodniej prowincji Xinjiang, gdzie nasila się przemoc separatystów, podobnie jak zapewnienie długoterminowych dostaw energii z Azji Środkowej i Bliskiego Wschodu, zwłaszcza trasami, których wojsko amerykańskie nie może zakłócić.

Mówiąc szerzej, chińscy przywódcy są zdeterminowani, by zrestrukturyzować gospodarkę, aby uniknąć tzw. pułapki średniego dochodu. W tym scenariuszu, który nęka blisko 90 procent krajów o średnich dochodach od 1960 r., płace idą w górę, a jakość życia poprawia się wraz ze wzrostem produkcji o niskich kwalifikacjach, ale kraje mają trudności z przestawieniem się na wytwarzanie towarów i usług o wyższej wartości.

Wreszcie Pekin mógłby szukać geopolitycznej dźwigni nad krajami BRI. Badanie z 2021 r. przeanalizowało ponad sto umów finansowania dłużnego podpisanych przez Chiny z zagranicznymi rządami i wykazało, że umowy te często zawierają klauzule ograniczające restrukturyzację z grupą dwudziestu dwóch głównych krajów-wierzycieli, znaną jako „Klub Paryski”. Chiny często zachowują również prawo do żądania spłaty w dowolnym momencie, dając Pekinowi możliwość wykorzystania funduszy jako narzędzia do egzekwowania chińskich gorących kwestii, takich jak Tajwan czy traktowanie Ujgurów. W styczniu 2022 roku Nikaragua oficjalnie dołączyła do BRI, miesiąc po zerwaniu stosunków dyplomatycznych z Tajwanem.

Jakie są potencjalne przeszkody?

Inicjatywa Belt and Road również podsyciła opozycję. W przypadku niektórych krajów, które zaciągają duże kwoty długu w celu sfinansowania modernizacji infrastruktury, pieniądze BRI są postrzegane jako potencjalny zatruty kielich. Chiny postrzegają projekty BRI jako przedsięwzięcie komercyjne, z pożyczkami zbliżonymi do rynkowej stopy procentowej, które spodziewają się w pełni spłacić. Niektóre inwestycje BRI wiązały się z nieprzejrzystymi procesami przetargowymi i wymagały zaangażowania chińskich firm. W rezultacie wykonawcy zawyżają koszty, co prowadzi do anulowania projektów i sprzeciwu politycznego.

Przykładów takiej krytyki jest mnóstwo. W Malezji były premier Mahathir bin Mohamad prowadził kampanię przeciwko zbyt drogim inicjatywom BRI i anulował projekty BRI warte 22 miliardy dolarów, chociaż później ogłosił swoje „ pełne poparcie ” dla tej inicjatywy. CFR Belt and Road Tracker pokazuje, że ogólne zadłużenie wobec Chin gwałtownie wzrosło od 2013 r., przekraczając 20 procent PKB w niektórych krajach.

Od czasu pandemii COVID-19 i rosyjskiej inwazji na Ukrainę, które  wstrząsnęły światowymi rynkami, rosnąca liczba krajów BRI o niskich dochodach ma problemy ze spłatą pożyczek związanych z inicjatywą, wywołując falę kryzysów zadłużenia i nową krytykę BRI. Na przykład w Pakistanie import niezbędny do budowy infrastruktury CPEC przyczynił się do pogłębienia deficytu budżetowego, co ostatecznie doprowadziło do konieczności wsparcia ze strony Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW). A w Ghanie i Zambii wysokie zadłużenie, które częściowo składało się z pożyczek BRI, doprowadziło do niewypłacalności państwa. Sacks mówi jednak, że wiele krajów, które przystąpiły do ​​BRI, ma niewiele alternatyw.

Jeśli pożyczki, o których wiesz, że naliczają wygórowane oprocentowanie, są jedynym sposobem [uzyskania finansowania infrastruktury], nadal musisz rozważyć ten kompromis i prawdopodobnie kontynuować inwestycje, mówi.

Inni sceptycy łączą BRI ze zmianami klimatycznymi. Chociaż Chiny zobowiązały się do zaprzestania budowy elektrowni węglowych za granicą w 2021 r., inwestycje w energię nieodnawialną stanowiły prawie połowę wszystkich wydatków BRI; pozostaje niejasność co do tego, czy zobowiązanie dotyczy projektów już realizowanych, czy tylko nowych oraz czy ogranicza finansowanie elektrowni węglowych nie związanych bezpośrednio z samą  budową.

Stany Zjednoczone podzielają obawy innych krajów dotyczące intencji Chin. Od czasu Pivot to Asia administracji Obamy, Stany Zjednoczone wydały miliardy dolarów i naprężyły mięśnie dyplomatyczne, aby zbudować infrastrukturę i wspierać współpracę między krajami o niskich dochodach. Prezydent Donald Trump uchwalił ustawę BUILD, która skonsolidowała Overseas Private Investment Corporation (OPIC), amerykańską agencję rządową zajmującą się finansowaniem rozwoju, z elementami amerykańskiej Agencji Rozwoju Międzynarodowego (USAID) w osobną agencję (Development Finance Corporation) z portfelem inwestycyjnym o wartości 60 mld dolarów.

W 2021 r. prezydent Joe Biden, we współpracy z Grupą Siedmiu (G7), uruchomił Build Back Better World Initiative („B3W”) program inwestycji infrastrukturalnych, który ma konkurować z BRI. Chociaż niektórzy zwolennicy twierdzą, że B3W działa jako uzupełnienie BRI, wielu przyznaje, że brak finansowania uniemożliwia mu działanie jako poważny przeciwnik inicjatywy Chin. Rok po ogłoszeniu B3W zobowiązania w ramach inicjatywy wynosiły zaledwie 6 milionów dolarów, a jej nazwa została zmieniona na Partnerstwo na rzecz Globalnej Infrastruktury i Inwestycji. Zamiast inwestować w infrastrukturę, w której Chiny mają przewagę gospodarczą (w 2020 roku Chiny wygrały ponad osiem razy więcej kontraktów infrastrukturalnych finansowanych przez Bank Światowy niż Stany Zjednoczone), krytycy twierdzą, że Waszyngton powinien zwiększyć pożyczki oparte na pomocy poprzez istniejące instytucje wielostronne, takie jak Bank Światowy i MFW.

Inni twierdzą, że Stany Zjednoczone mogą znaleźć w BRI pozytywny aspekt. Jonathan E. Hillman z Center for Strategic and International Studies twierdzi, że Stany Zjednoczone mogą wykorzystać projekty BRI jako sposób na zmuszenie Chin do zapłacenia za inicjatywy infrastrukturalne w Azji Centralnej, które leżą również w interesie USA.

Jaka jest rola krajów trzecich?

Niektóre kraje starały się zrównoważyć swoje obawy dotyczące ambicji Chin z potencjalnymi korzyściami płynącymi z BRI.

Indie. Indie próbowały przekonać kraje, że BRI jest planem dominacji w Azji, ostrzegając przed tym, co niektórzy analitycy nazwali strategią geoekonomiczną „sznura pereł”, w ramach której Chiny tworzą niezrównoważone obciążenia dłużne dla swoich sąsiadów z Oceanu Indyjskiego, aby przejąć kontrolę nad regionalnymi punktami kontroli. W szczególności Nowe Delhi od dawna jest zaniepokojone trwającym od dziesięcioleci objęciem przez Chiny swojego tradycyjnego rywala, Pakistanu. W międzyczasie Indie udzieliły własnej pomocy rozwojowej sąsiadom, w szczególności Afganistanowi, gdzie wydały 3 miliardy dolarów na projekty infrastrukturalne.

Chociaż Indie były członkiem-założycielem Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych (AIIB), indyjscy i chińscy urzędnicy rozeszli się w kwestii polityki handlowej. W związku z tym Stany Zjednoczone postrzegają Indie jako przeciwwagę dla Azji zdominowanej przez Chiny i starają się połączyć swoje strategiczne relacje w regionie, ostatnio poprzez Indo-Pacific Economic Framework z 2022 roku.

Japonia. Tokio stosuje podobną strategię jak New Delhi, równoważąc swoje zainteresowanie rozwojem regionalnej infrastruktury z długoletnimi podejrzeniami co do intencji Chin. Japonia przeznaczyła ponad 300 mld USD w ramach finansowania publicznego i prywatnego na projekty infrastrukturalne w całej Azji. Wraz z Indiami Japonia zgodziła się również kultywować Korytarz Wzrostu Azja-Afryka (AAGC), plan rozwoju i połączenia portów od Myanmaru do Afryki Wschodniej, choć od czasu ogłoszenia inicjatywy w 2017 r. poczyniono niewielkie postępy w jej realizacji.

Europa. Ponad dwie trzecie krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE) formalnie podpisało się pod BRI z dużymi chińskimi inwestycjami infrastrukturalnymi odpowiedzialnymi za projekty takie jak odnowiony port Pireus w Grecji i kolej Budapeszt-Belgrad na Węgrzech. Pekin sfinansował również szereg projektów na kontynencie w krajach spoza UE. Te inwestycje „utrudniły UE wypracowanie jednolitego podejścia do Chin”, a Grecja i Węgry utrudniały wysiłki całego bloku w zakresie krytyki Chin, piszą Jennifer Hillman i Alex Tippett z CFR.

Niektóre kraje europejskie były bardziej krytyczne. Prezydent Francji Emmanuel Macron wezwał do ostrożności, sugerując podczas podróży do Chin w 2018 roku, że BRI może uczynić kraje partnerskie „państwami wasalnymi”. W grudniu 2021 roku UE ogłosiła Global Gateway, program inwestycji infrastrukturalnych o wartości 300 miliardów dolarów, który wyraźnie miał rywalizować z BRI, co zdaniem krytyków jest „kroplą w morzu” w porównaniu z BRI. Inni martwią się, że Chiny wykorzystują fundusze BRI, aby zdobyć wpływy w krajach bałkańskich mających nadzieję na członkostwo w UE, takich jak Serbia, zapewniając w ten sposób Chinom dostęp do serca wspólnego rynku UE.

Rosja. Moskwa stała się jednym z najbardziej entuzjastycznych partnerów BRI, choć początkowo zareagowała na ogłoszenie Xi z rezerwą, obawiając się, że plany Pekinu przyćmią wizję Moskwy dotyczącą „Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej” i naruszą jej tradycyjną strefę wpływów.

Jednak w miarę pogarszania się relacji Rosji z Zachodem prezydent Władimir Putin zobowiązał się do połączenia swojej wizji euroazjatyckiej z BRI. Niektórzy eksperci są sceptyczni wobec takiego sojuszu, który ich zdaniem byłby ekonomicznie asymetryczny. Gospodarka Rosji i łączny wolumen handlu są mniej więcej w jednej ósmej wielkości Chin – przepaść, którą BRI może powiększyć w najbliższych latach. Po inwazji na Ukrainę niektórzy analitycy twierdzą, że odmowa potępienia Rosji przez Pekin zraziła kraje Europy Wschodniej, które są postrzegane jako cele BRI.