Aleksander na Bucefale podczas bitwy pod Issos (333 p.n.e.). Fragment tzw. mozaiki Aleksandra z Domu Fauna w Pompejach.
[Zgodnie z zasadą naszego portalu redakcja WOBEC nie polemizuje z zamieszczanymi artykułami. Tę, autorstwa naszych redaktorów lub nadesłane przez naszych czytelników zamieszczamy w odrębnych artykułach. Tym razem, jednak już teraz proszę, by czytelnicy tego artykułu zwrócili uwagę zawłaszcza na wstęp zamieszczonego artykułu, w którym zawarta jest bardzo jednostronna ocena postaci Aleksandra Macedońskiego. Od razu też zachęcamy do artykułu, który zamieszczamy w następnej kolejności, który właśnie polemizuje z takim obrazem. Publikując na naszych łamach artykuły z zakresu historii nie interesuje nas bowiem dostarczanie naszym czytelnikom ciekawostek, sensacji, czy rozrywki. Uważamy, że z historii powinniśmy wyciągać wnioski, a te będą możliwe tylko wówczas, gdy określone wydarzenia, czy też postaci spróbujemy oceniać z więcej niż jednej perspektywy, z kilku punktów widzenia.
Redakcja]
Streszczenie
Aleksander Wielki, król Macedonii, był znaczącym strategiem, który odnosił sukcesy w bitwach. Został królem w wieku 20 lat i walczył przez 12 lat. Kiedy umarł, następcy jego rozległego imperium chcieli podążać za jego taktyką. Przedwczesna śmierć Aleksandra miała bowiem nadać zupełnie inny wymiar skrywanym niezadowoleniom, które mogły doprowadzić do lokalnych kompromisów. Ciało Aleksandra pochowano na kilka lat w Memfis, później przewożono je gdzieś w pobliżu Aleksandrii. Tymi, którzy czcili Aleksandra jak nikt inny, byli Rzymianie. Cesarze rzymscy zabiegali o jego chwałę i sławę, więc naśladowali jego postawę i plany. Identyfikacja grobowca Aleksandra natrafia na pewne problemy i zasługuje na dalsze poszukiwania i badania.
Słowa kluczowe: Grób Aleksandra, sarkofag, wizyty rzymskie.
coas.ojsh.0102.02049k1. Wstęp
Aleksander III Macedoński (356-323 p.n.e.) lub Aleksander Wielki, pierwotnie król Macedonii i przywódca panhelleńskiego sojuszu przeciwko imperium perskiemu, następnie właściciel imperium wschodniego, Azji i północno-zachodnich Indii, jako następca Achemenidów i poza trzema wymienionymi rolami, ta, którą dała mu wyrocznia Amona określając go jako syna Jowisza, tego, do którego należało panowanie nad światem (Μosse, 2001: 15). Jego podboje stanowiły kamień węgielny królestw epoki hellenistycznej jego następców i potomków. W tak krótkim czasie odniósł sukces, jakiego żaden inny śmiertelnik nie powtórzył (Yenne, 2010: 89).
Aleksander dorastał w królestwie, w którym stale toczyła się wojna. Jego obowiązkiem było prowadzenie Macedończyków w wojnie, nie z oddali, ale na czele walczących. Aleksander przez dwanaście lat zmagał się z trudnościami nie do pokonania i niewypowiedzianym ryzykiem. Był nieomylny jak mityczny bohater, zadziwiający ludy ziemi. I harmonizuje potęgę broni z cudowną właściwością ducha greckiego, niewiedzę z wykształceniem, przemoc z cnotą, inicjuje ideę powszechności. Tym samym daje ludzkości dzieło bezprecedensowe i korzystne jako wydarzenie historyczne.
Był jednym z największych dowódców wojskowych w historii, a w ciągu 13 lat swego panowania (336-323 p.n.e.) opanował większość znanego wówczas świata (Azję Mniejszą, Persję, Egipt itd.), docierając do obrzeży Indii i nie dając się pokonać w bitwie, w której sam uczestniczył. Imię Aleksandra przetrwało ponad 2000 lat od jego śmierci w wyobraźni ludzi Wschodu i Zachodu jako postać legendarna, dopóki najnowsze badania naukowe nie przyjmą weryfikacji tego człowieka i jego gigantycznego dzieła, poddając je rygorystycznej krytyce i kontroli (Golden, 2011: 18).
2. Śmierć Aleksandra
Aleksander III Macedoński urodził się w Pelli około 20 lipca 356 r. p.n.e., szóstego dnia miesiąca Setona, odpowiadającego macedońskiemu miesiącowi Loyos (Plutarch, Aleksander, 3), tego samego dnia, kiedy Herastratus spalił świątynię Artemidy w Efezie, co kapłani uznali tego dnia za wielką katastrofę dla Azji (Green, 1991: 89).
Zgodnie z tradycją genealogia Aleksandra sięga dwóch centralnych postaci starożytnej Grecji: półboga Herkulesa, który dał początek dynastii Macedończyków Argaeona, oraz herosa Achilleasa, którego syn, Neoptolemos, założył królewski dom Molossesa, którego członkiem była matka Aleksandra, Olimpias. Olimpias pielęgnowała w Aleksandrze skłonność do przesądów i głębokie przekonanie, że jest on potomkiem Achillesa. Legendarne pochodzenie Aleksandra przyczyniło się w decydujący sposób do ukształtowania jego charakteru. (Renault, 2001: 35).
Lekcje z Arystotelesem i reforma armii były najcenniejszymi darami, jakie Filip złożył synowi. W 338 roku p.n.e., Aleksander wziął udział w swojej pierwszej kampanii z ojcem, jako dowódca macedońskiej jazdy (hetajrowie), w bitwie pod Cheroneą (Arrian, III), podczas której Filip rozgromił siły Ateńczyków i Tebańczyków. Aleksander został ogłoszony królem przez radę w tym samym dniu, w którym zamordowano jego ojca. Miał wówczas dwadzieścia lat. W 334 r. p.n.e. najechał Azję i nigdy nie wrócił do Macedonii, podbiwszy większą część znanego wówczas świata.
Wiosną 323 r. p.n.e. przybył do Babilonu. Tego samego dnia, w którym przybył, pewna kobieta z ludu urodziła potwora. Było to dziecko z głową lwa, nogami konia i ogonem byka, które umarło kilka dni później. Astrologowie kraju dostrzegli w tym wydarzeniu przepowiednię nadchodzącej śmierci Aleksandra, który urodził się w gwiazdozbiorze lwa. Czekali na niego ambasadorowie ze wszystkich części jego państwa i z innych krajów. Jedni, aby mu pogratulować i ukoronować go na króla Azji, inni, aby zdobyć jego przychylność i zawrzeć z nim sojusz, jak Kartuzi, Libijczycy i Etiopczycy, których podbój nastąpił wkrótce potem. Aleksander nie zdradzał jednak nikomu swoich przyszłych planów. Snuł plany ekspansji, które obejmowałyby Kaspię (Walbank, 1981: 46). Chciał też zająć Arabię i Afrykę Północną i z tego powodu nakazał budowę nowej floty. Za kilka dni miał wyruszyć z Babilonu na nową kampanię.
15. dnia macedońskiego miesiąca Dessius (31 maja) Aleksander zorganizował w Babilonie biesiadę na cześć admirała Nearchusa, aby zapewnić mu pomyślność i życzyć powodzenia w podboju Półwyspu Arabskiego. Późnym wieczorem przyjaciel Aleksandra, Tezeusz z Midii, wezwał go, aby kontynuować ich zabawę w jego domu. Aleksander zgodził się i kontynuował zabawę do świtu, ale po powrocie poczuł się chory, obmył się w swojej łaźni i spał do południa.
Po tej wyczerpującej biesiadzie, w czasie której obficie raczono się winem, nagle zachorował na złośliwą gorączkę. Jego stan zdrowia pogarszał się. Odłożył plan swojej kampanii do czasu poprawy zdrowia. 12 czerwca powitał swoich dawnych macedońskich strategów (dowódców), którzy podchodzili jeden po drugim do jego łoża, a w ostatniej godzinie pytali Aleksandra o to kto ma przejąć jego królestwo. Na pytanie, kto ma go zastąpić, odpowiedział krótko: „Najlepszy”. (Diodorus, XVII΄, 117). Wysiłek, by przejść się po wsi i zaczerpnąć powietrza, przyspieszył fatalny moment. Odszedł w ciszy na zewnątrz w rękach swoich dworzan 13 czerwca 323 roku (co zbiega się z 28 dniem macedońskiego miesiąca Dessius). Umarł w Babilonie, w wieku 33 lat, panując dwanaście lat i osiem miesięcy.
Współcześni uczeni przypisują jego śmierć różnym przyczynom: jedni piciu, inni malarii, a jeszcze inni wrzodowi jelita grubego. Najnowsza wersja mówi o rzadkim objawie gorączki tyfusowej zwanym paraliżem wstępującym. Jeśli to prawda, musiał on wyglądać na martwego na długo przed śmiercią, a to tłumaczy fakt, że starożytne źródła podają, iż jego ciało zaczęło się rozkładać kilka dni po śmierci1. Mówią one, że przed końcem życia Aleksander wzniósł na pamiątkę swojej kampanii wspaniały pomnik, którego śladów nigdy nie odnaleziono. Składał się on z 12 ołtarzy, poświęconych bogom Grecji i Wschodu, oraz mosiężnego obelisku, na którym widniał po prostu napis: „Tu zatrzymał się Aleksander”.
3. Grób Aleksandra
Wiadomość o jego śmierci wywołała smutek w całym świecie Wschodu i przez wieki czczono jego pamięć, uznając dzieło, którego dokonał. W Afryce i Azji urządzano wspaniałe ceremonie ku jego pamięci, a w Indiach w każdą rocznicę jego śmierci na znak czci organizowano sanktuaria w świątyniach. U arabskich historyków Ya’qūbī, Mas’ūdī i Tha’ālibī znajduje się wzmianka o krótkich uzasadnieniach wypowiadanych przez filozofów z całego świata przed zmarłym Aleksandrem. Sa’īd b. al-Biārīq opowiada, że Filemon, wezyr Aleksandra, nakazał każdemu z mędrców wypowiedzieć pieśń w formie melodii, która byłaby paliatywnym uzasadnieniem dla rządzących klas wyższych i moralną lekcją dla ludu (Kraemer, 1992: 148-150).
U Greków natomiast ta wczesna utrata nie wywołała smutku, lecz poczucie ulgi, zwłaszcza u Ateńczyków, którzy wierzyli, że jego śmierć otwiera dla nich drogę, by stać się pierwszą potęgą wśród greckich miast-państw. Być może marzyli też o sukcesji imperialnej. Aleksander był traktowany tak jak każdy wielki Grek, lud nie wybaczał mu sukcesów, ale starał się podporządkować sobie jego zdobycze.
Według świadectw, jego ciało zostało oczyszczone i umieszczone w szklanej trumnie pełnej miodu. Jego ciało zostało zabalsamowane, przy czym nie było to zwyczajem macedońskim, podobnie jak spopielanie zmarłych. Decyzja o balsamowaniu wynikała zapewne z potrzeby przekonania dworu królewskiego, a zapewne i jego matki Olimpias, że Aleksander nie został zamordowany w wyniku zamachu lub otrucia. Po jego śmierci pojawił się poważny problem z jego pochówkiem. Podobno przed śmiercią chciał być pochowany w opuszczonym Siouah (opuszczonej osadzie?), obok słynnej świątyni Amona Ra, którą odwiedził i uważał że od, którego to boga pochodzi, ale jego życzenie nie zostało spełnione.
Formalna procesja przeniesienia odbyła się dwa lata później, kiedy przebył drogę powrotną do Grecji, by zostać pochowanym w Macedonii. Nie wiadomo, jaki to był pochówek, gdyż popiera się pogląd, że interweniował Ptolemeusz, jego bliski przyjaciel, który zabrał ciało Aleksandra i pochował je na kilka lat potem w Memfis (Pausanias, 1.6), zaś później przewiózł je gdzieś w okolice Aleksandrii, mając nadzieję na zalegalizowanie swojej władzy w Egipcie dając początek nowej dynastii (Saunders, 2006: 35, 62). Podczas gdy Ptolemeusz trzymał ciało Aleksandra, Perdikkas i Eumenes mieli w swoim posiadaniu trumnę, diadem i królewskie berło Aleksandra (Saunders, 2006: 41).
Według powieści Pseudo-Kleistenesa, gdy mieszkańcy Memfis zostali poinformowani, że procesja się zbliża, wyszli, by towarzyszyć jej w drodze do miasta. Kapłan sanktuarium w Memfis namawiał ich, by nie grzebali Aleksandra tam, lecz w innym miejscu, w Raquicie 2, dodając, że jeśli zostanie pochowany w Memfis, to miasto to zawsze będzie doświadczać zamieszek i cierpieć z powodu walk i wojen. Zaraz potem Ptolemeusz prowadzi procesję do Aleksandrii, ustanawiając w sanktuarium grobowiec, nazwany „Syma Aleksandra” (w przekładzie syryjskim „Syme Aleksandra”) i zakopuje tam relikwię króla Aleksandra (Errington, 1976: 145 ).
Aleksandria w Egipcie to miejsce pochówku Aleksandra po jego krótkim życiu. Syryjska opowieść o Aleksandrze dodaje, że gdy martwe ciało Aleksandra przybyło do Memfis, wszyscy mieszkańcy okolicy poszli go zobaczyć, akompaniowali mu nawet wszystkimi rodzajami muzyki. Chwalili też Aleksandra, nazywając go bogiem Sesonchosis i władcą świata. Witali go i twierdzili, że jest mile widziany. Trzymali ciało Aleksandra w Memfis przez dwanaście dni i każdego dnia śpiewali dla niego pieśni. Mieszkańcy Memfis chcieli tam zatrzymać ciało Aleksandra, jednak mimo ich pragnień kapłani Serapisa stwierdzili, że ciało Aleksandra ma być pochowane w mieście, które zbudował. W końcu Ptolemeusz przenióśł ciało Aleksandra do Aleksandrii. Miejsce to, zgodnie z tłumaczeniem syryjskim, nosi dotychczas nazwę „Grobowiec Aleksandra” – „Syme Alexander” (Stoneman, 1992: 111).
Identyfikacja grobu Aleksandra stwarza pewne problemy. Zwykle w greckich miastach grób założyciela znajdował się na rynku. Być może początkowo Ptolemeusz rzeczywiście go tam umieścił. Jednak Strabon, który pisał w II wieku naszej ery, lokuje go w Sigma, pomniku grobowym, który schronił nie tylko Aleksandra, ale także pierwszego Lagidasa (Ptolemeusza I), który znajdował się w dzielnicy pałacowej. Postawiono hipotezę, że grób zdobywcy został przeniesiony w latach panowania Ptolemeusza IV (Mosse, 2001: 216).
W następnych stuleciach i do końca dynastii Ptolemeuszy w Egipcie będzie niewiele pośrednich odniesień do Grobowca Aleksandra. O trumnie Aleksandra wspominają również Strabon i Kourtio Roufio, którzy piszą, że w latach 89-90 p.n.e., za Ptolemeusza I, złota trumna została zabrana w celu jej przetopienia na surowieć do produkcji monet, które były potrzebne, aby spłacić długi króla. Złota trumna Aleksandra została zastąpiona przez szklaną lub z kryształu, akt uważany za święty przez mieszkańców Aleksandrii (Strabon, 17.1.8). To samo uczynił ostatnia z greckich władców z dynastii Ptolemeuszy, Kleopatra Z, która próbując odbudować nową flotę na potrzeby wojny z Rzymem, wyjęła z grobu dużą ilość złota (Chugg, 2007: 94) .
Marmurowy nagrobek o nazwie Alexandros Sarkophagus w muzeum archeologicznym w Konstantynopolu nie jest związany z samym Aleksandrem i uważa się go za nagrobek Abdalonyma, lokalnego króla Phenicji (mniej więcej granice dzisiejszego Libanu), przy czym bardziej współczesna wersja twierdzi, że jest to nagrobek Mazakosa, perskiego namiestnika Babilonu.
4. Wpływ śmierci Aleksandra na świat grecki
Śmierć Aleksandra wywołała wielki smutek wśród podbitych i nie podbitych ludów znanego wówczas świata. Okazując wdzięczność za dokonane dzieło, przez wieki czczono jego pamięć. W Hiszpanii noszono jego posągi. W Afryce i Azji organizowali wspaniałe ceremonie. W Indiach w każdą rocznicę jego śmierci gasł ogień świątyń, co było znakiem najwyższej czci.
Przedwczesna śmierć Aleksandra była przyczyną kryzysu dysnstycznego, który przechodził przez różne fazy, uniemożliwiając ukazanie jego gigantycznej pracy politycznej i gospodarczej. Aleksander, jak go przedstawiają starożytni pisarze, był geniuszem armii, który pozostał wzorem dla wielkich późniejszych zdobywców, jak Hannibal, Scyton Afrykański, Pompejusz, Cezar, Trajan, Konstantyn i Julian, oraz w młodszych latach Napoleon.
Ale ze środków, jakie przedsięwziął dla lepszej organizacji swego wiernego państwa, jego administracji finansowej i jednolitego systemu monetarnego, jaki zastosował, można wnioskować, że śmierć rzeczywiście nastąpiła w tym czasie, od którego rozpocząłby się nowy okres w życiu Aleksandra, w którym doświadczyłby wielkich politycznych zalet genialnego dowódcy. Gdyby jego życie przedłużyło się o kilka lat, to zapewne wprowadziłby jedność w swoim rozległym państwie, gdyż umożliwiłoby to złożenie jego niepodobnych elementów.
Kiedy Aleksander żył, jego poddani patrzyli na niego inaczej: przez Macedończyków, pomimo perskich zwyczajów na dworze, był odbierany jako król, którego panowanie ogłosili po śmierci Filipa. Dla pozostałych Greków był panującym, a nie sojusznikiem, był tym, kto został im narzucony jako przywódca Sojuszu Korynckiego. U Azjatów był następcą Achemenidów, a w Egipcie następcą faraona. Tak więc spójność państwa Aleksandra zależała od jednego człowieka, którym był sam Aleksander. Ale był to jednocześnie punkt niemożliwy w całym ciele króla macedońskiego, podobnie jak po jego śmierci.
Przedwczesna śmierć Aleksandra miała zresztą nadać ukrytym niezadowoleniom, które mogły doprowadzić do lokalnych kompromisów, zupełnie inny wymiar. Brak władzy w Macedonii, podobnie jak w Azji, pozostawił Grekom nadzieję, że nadszedł czas na odzyskanie niepodległości. Szczególnie dla Ateńczyków śmierć Aleksandra wywołała wielką ulgę, wierząc, że wyzwolona została droga do odzyskania pierwszej pozycji wśród greckich miast-państw, być może do sukcesji jego chwalebnego imperium (Mosse, 2001: 94).
Łatwo możemy sobie wyobrazić, że nagła śmierć Aleksandra zaskakoczyła jego otoczenie. W konfliktach w Babilonie, które skłóciły następców, wizerunek Aleksandra był wykorzystywany przez każdego z nich. Perdikkasowi od początku udało się przejąć kontrolę nad sytuacją, twierdząc, że zabrał z rąk umierającego Aleksandra pierścień, który czynił go „wykonawcą testamentu”. Perdikkas zbudował bogato zdobioną arkadę, która przypominała o zwycięstwach Aleksandra i przedstawiała ideę jego depozycji.
Przeniesienie musiało przejść przez Egipt, umożliwiając Ptolemeuszowi zostanie władcą królewskiej relikwii pochowanej w Memfis, po czym przeniesiono ją do Aleksandrii, gdzie ją złożono i zmagano się wokół jego grobu. W ten sposób pan Egiptu oddał się pod opiekę „boga” Aleksandra (Mosse, 2001: 237-8).
Inny następca, Eumenes, były sekretarz Aleksandra, również podaje przykład wykorzystania wizerunku zmarłego Aleksandra. Podczas walki z Antygonusem odbywał on swoje spotkania w namiocie, w którym umieszczono pusty tron, symbolizujący obecność króla. Plutarch w „Bio Eumenes” wyjaśnia, że chciał w ten sposób zapewnić sobie posłuszeństwo swoich żołnierzy, obawiając się, że przyłączą się do Antygonusa (Plutarch, Eumenus, 13, 5-6).
Powoli jednak, w miarę jak dochodziło do równowagi między następcami, pamięć Aleksandra przestawała być obowiązującym punktem odniesienia. Po tym, jak młody Aleksander D opuścił centrum, a następcy go zaakceptowali, a następnie przyjęli tytuł króla, jest oczywiste, że nowi panowie dawnego imperium Aleksandra zrezygnowali z jego odbudowy i z tego powodu przestali powoływać się na ochronę jego założyciela (Mosse, 2001: 239).
Kilka wieków po jego śmierci rzymski cesarz August wyraził zdumienie, że „Aleksander nie uważał pracy nad organizacją zbudowanego przez siebie państwa za ważniejszą od swoich podbojów”. Ale wielką pasją Aleksandra nie było rządzenie, lecz podbój
5. Odwiedziny grobu Aleksandra przez cesarzy rzymskich
Tymi, którzy honorowali Aleksandra jak nikt inny byli Rzymianie. Nazwali go Pierwszym Wielkim. Stawiali posągi w krajach, które zajmowali. Rzymianie naśladowali jego sposoby, nawet blond włosy, a także lekkie pochylenie głowy na bok. Czcili jego grób przeniesiony już do gminnego mauzoleum w Aleksandrii, tzw. Dom Znaku, co nastąpiło za panowania króla Ptolemeusza IV Filopatora (221-204 p.n.e.). Dokładna lokalizacja mauzoleum nie jest jasna, gdyż źródła starożytne są enigmatyczne i są różnie interpretowane, zaś świadectwa archeologiczne są praktycznie zerowe (Chugg, 2007: 175).
Pierwszym cesarzem, który odwiedził grób Aleksandra był Juliusz Cezar w 48 roku p.n.e., który ignorując inne tytułowe pomniki Aleksandrii wyraził chęć zobaczenia tylko grobu Aleksandra. Plutarch podaje, że Cezar wspomina, że czytając książkę o Aleksandrze, mówił przyjaciołom, że go podziwia, że w jego wieku Aleksander miał ogromne imperium, podczas gdy on nie zrobił jeszcze nic. Źródła podają, że zaczął płakać i kiedy jego generałowie pytali go, dlaczego płacze, odpowiadał, że „tego, co Aleksander zrobił w czasie swoich 33 lat, nie zrobiłem przez całe moje życie” (Plutarch, Cezar, 11, 5-6).
August, po zdobyciu Aleksandrii, złożył na grobie Aleksandra złoty wieniec i rozsypał kwiaty. Kiedy Oktawian został zapytany przez swoich przywódców, czy chce zobaczyć grobowce Ptolemeuszy, odpowiedział, że przyszedł zobaczyć króla, a nie zmarłych. Podobne odniesienie do wizyty Oktawiana w grobie Aleksandra ma również Dion Kasjusz (51.16.5), który relacjonuje, że cesarz „złamał” część nosa Aleksandra, gdy ten próbował go objąć (Chugg, 2007: 95). Według Sweetwatera rzymski cesarz Kaligula usunął z grobu Aleksandra przedmioty, w tym jego klatkę piersiową (Gaius Souitonius, 4.52.1), wierząc, że jest on redepozycją wielkiego dowódcy armii (Saunders, 2006: 83; Chugg, 2007: 99).
Cesarz Hadrian, który był wielbicielem starożytnej Grecji, udał się w 130 roku n.e. do Egiptu i odwiedził Aleksandrię, dokonując imponującego wjazdu do miasta, gdyż jechał rydwanem ciągniętym przez cztery konie (quadriga). Ciepłe przyjęcie jakie otrzymał od mieszkańców Aleksandrii wpłynęło na Hadriana, który przekazał pieniądze na remonty i renowacje budynków i posągów. Chociaż w źródłach starożytnych nie ma wzmianki o wizycie w grobie Aleksandra, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że go odwiedził – przypuszczenie to może opierać się na sposobie, w jaki uczcił swoją wizytę w mieście, gdzie wydał osobne monety przedstawiające go jako Aleksandra (Saunders, 2006: 83-4).
Kolejnym cesarzem rzymskim, który odwiedził Aleksandrię i Dom Znaku, był Septimius Severus w latach 199-200 n.e. Według Diona Kasjusza (76.13.2) Septymiusz zaaranżował zapieczętowanie wejścia do grobu Aleksandra, a jednocześnie w grobowcu umieścił szereg ksiąg (papirusów) zawierających teksty mistyczne i magiczne (Chugg, 2007: 106). Jak podają źródła, rzymski cesarz Caracalla, syn Septimiosa Severusa, był ostatnim cesarzem, który odwiedził Aleksandrię i Sign House w 215 roku n.e. (Chugg, 2007: 106). Herodianus podaje (4.8.9), że kiedy Caracalla wkroczył do Aleksandrii w towarzystwie swojej armii, udał się najpierw do świątyni, gdzie złożył w ofierze wiele wołów i napełnił ołtarze kadzidłem. Wychodząc ze świątyni udał się do grobu Aleksandra, zdjął królewski płaszcz, swoje pierścienie z klejnotami wraz ze wszystkim, co cenił i położył na grobie. Wizyta Caracalli jest ostatnią wiarygodną wzmianką o grobowcu w źródłach pisanych.
Po wizycie Caracalli (215 r. n.e.) starożytne źródła nie wspominają o Grobowcu Aleksandra znajdującym się w Aleksandrii. Przyczyną milczenia źródeł mogło być zniszczenie kompleksu zawierającego grobowce Ptolemeuszy i Aleksandra, jednak z powodu braku informacji ze źródeł, ale głównie z powodu braku dowodów archeologicznych, wśród współczesnych uczonych panują różne poglądy na temat dokładnego okresu, w którym to się stało.
Niewątpliwie najbardziej znaczącą zmianą w Aleksandrii było zniszczenie luksusowego obszaru Vrouhion w północno-wschodniej części miasta (około 262 roku n.e.). Na tym obszarze znajdował się pałac Ptolemeuszy, natomiast w czasie dominacji rzymskiej stał się siedzibą rzymskiego władcy miasta. Obszar ten uległ jednak nieodwracalnym zniszczeniom podczas oblężenia miasta przez Aureliusza, w 272 roku n.e. (Haas, 1997: 340). Grób mógł zostać zniszczony, a może nawet splądrowany podczas tego burzliwego okresu, który spustoszył Aleksandrię.
6. Wnioski
Jednak inne świadectwo Ammianusa Marcellinusa (22.11.7) jest uważane przez kilku uczonych, że grób Aleksandra istniał w IV w. n.e., ponieważ wspomina on, że biskup o imieniu Gregorius, przechodząc obok bogini świątyni Czajki w Aleksandrii, zastanawiał się: „Jak długo ten grób będzie stał w pozycji pionowej?”, co według niektórych dotyczy grobu Aleksandra (Signal-House) (Chugg, 2007: 118). Również Ammianus Marcellinus (26.10.15-19) donosi, że w 365 roku n.e., zaledwie cztery lata po incydencie z biskupem Grzegorzem, Aleksandrię nawiedziło niszczycielskie tsunami (fala tsunami) wywołane wielkim trzęsieniem ziemi pomiędzy Kretą a Egiptem. Ze względu na ten fakt, trzęsienie ziemi w połączeniu z falą pływową mogło być przyczyną zniszczenia grobowca (Sign-House) Aleksandra (Chugg, 2007: 120).
Co więcej, wzmianka Jana Chryzostoma (581), patriarchy Konstantynopola, o wyborze Aleksandra na 13. członka bogów olimpijskich, ale także o jego grobie, jest uważana za element świadczący o tym, że miał on wcześniejszą wiedzę o Domu Znaków, co sugeruje, że grób Aleksandra mógł istnieć w IV w. n.e. (Chugg, 2007: 113). Niedługo potem, pod rokiem 400, Jan Chryzostom w B do listu korynckiego zadaje pytanie, gdzie znajduje się grób Aleksandra w Sigmie (co jest w przypadku Aleksandra Wielkiego, pokaż mi), co jest mocną wskazówką, że miejsce grobu nie jest już znane.
Istnieje jednak inna część tradycji chrześcijańskiej, w której święty Sisko, żyjący w IV i V wieku, a zmarły w 429 roku n.e., w wielu różnych przedstawieniach hagiograficznych przedstawiany jest jako zdobywca grobu Aleksandra w Aleksandrii. Przedstawienie z grobowcem pojawiło się prawdopodobnie później w XV wieku, ale nie wiadomo, czy jest to świadectwo historyczne, czy symboliczne przedstawienie.
Z powyższego wynika, że grobowiec Aleksandra (Signal-House) został zniszczony między 262 a 365 r. n.e., gdyż w związku z różnymi kontrowersjami, jakie miały miejsce w Aleksandrii pod koniec III w. AD pozostaje duże prawdopodobieństwo uszkodzenia grobowca, jak również połączenie trzęsienia ziemi i katastrofalnej fali pływowej, która nawiedziła miasto w 365 roku n.e. (Chugg, 2007: 125).
Podziękowania
Badania te nie otrzymały żadnego konkretnego grantu od agencji finansujących z sektora publicznego, komercyjnego lub non-profit.
Autor nie deklaruje żadnych konkurencyjnych interesów.
Uwagi
1 Bengtson twierdzi, że Aleksander zmarł w Babilonie 10 czerwca 323 roku p.n.e. Jeśli chodzi o przyczyny jego śmierci twierdzi, że zmarł z powodu endemicznej gorączki, ale inną przyczyną mogło być zapalenie płuc lub zatrucie (Bengtson, 1988: 315).
2 W mieście Rakotis znajdowała się wielka nekropolia przypisywana Faraonowi, w której znajdował się grobowiec Nektanawosa i jego sarkofag (Chugg, 2002: 14).
Bibliografia
Bengtson, H. (1988). Historia Grecji od początków do epoki bizantyjskiej. University of Ottawa Press.
Chugg, A. ( 2007). Poszukiwania grobu Aleksandra Wielkiego. AMC Publications.
Chugg, A. (2002). Sarkofag Aleksandra Wielkiego? G&R. 49.1. p. 8-26.
Errington, R. M. (1976). Aleksander w świecie hellenistycznym. In: E. Badian (red.), Alexandre le Grand: Image et Réalité (141-120). Genewa: Fondation Hardt, Entretiens 22.
Green, P. (2007). Aleksander Wielki i epoka hellenistyczna. Phoenix. London
Haas, C. (1997). Aleksandria w późnym antyku: Topografia i konflikt społeczny. The Johns Hopkins University Press. Baltimore.
Golden, P. (2011). Azja Środkowa w historii świata. Oxford: Oxford University Press.
Kraemer, J. L. (1992). Humanizm w renesansie islamu. Odrodzenie kulturowe w epoce Kupidyna. London.
Mosse, C. (2001). Alexandre. La destinée d’un mythe. Paris: Payot.
Renault, M. (2001). The nature of Alexander the Great. Penguin.
Saunders, N. J. (2006). Grób Aleksandra: Trwająca dwa tysiące lat obsesja odnalezienia zaginionego zdobywcy. New York: Basic Books.
Stoneman, R. (1992). Motywy orientalne w romansie o Aleksandrze. Antichthon 26.
Walbank, F. (1981). Świat hellenistyczny. Harvard University Press.
Wood, M. (2001). Śladami Aleksandra Wielkiego: Podróż z Grecji do Azji. University of California Press.
Yenne, B. (2010). Aleksander Wielki: Lessons from History’s undefeated general. Palmgrave McMillan.
The Impact of Alexander’s Death on the Greek and Roman World, Ioanna-Soultana Kotsori University of Peloponnese, Faculty of Humanities and Cultural Studies, Kalamata Received 1 October 2018 ▪ Revised 30 November 2018 ▪ Accepted 7 December 2018
© Autorzy.
Tekst jest objęty warunkami Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0).
Korespondencja: Ioanna-Soultana Kotsori, Uniwersytet Peloponeski, Wydział Nauk Humanistycznych i Kulturoznawstwa, Katedra Historii, Archeologii i Zarządzania Zasobami Kulturowymi, Kalamata, GRECJA. E-mail: ioannakotsori@gmail.com
Link do artykułu: https://www.researchgate.net/publication/329518322_The_impact_of_Alexander’s_death_on_the_Greek_and_Roman_world
Obraz wyróżniający: Aleksander na Bucefale podczas bitwy pod Issos (333 p.n.e.). Fragment tzw. mozaiki Aleksandra z Domu Fauna w Pompejach. Autorstwa Nieznany – Ten plik jest fragmentem innego pliku, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=32224319
