Nauka

Więcej niż jeden przypis: Powiązania między Alexisem de Tocqueville i Norbertem Eliasem / Wiebren J. Boonstra

Przez

Red.

7 czerwca 2023

584

Abstrakt

Teza, mówiąca o tym, że Norbert Elias był niezależnym socjologiem, który rozwijał swoje idee w oderwaniu od innych myślicieli akademickich i szkół, została obalona już w latach 70. XX wieku. Szereg badań powiązało prace Eliasa z takimi uczonymi, jak między innymi Marks, Weber, Freud, Huizinga i Mannheim. W tym artykule przyłączam się do tych analiz, badając podobieństwa między Eliasem a Alexisem de Tocqueville. Elias tylko przelotnie odniósł się do Tocqueville’a w swojej opublikowanej pracy, a Tocqueville’a do tej pory nie umieszczano również w rosnącej literaturze, która sytuuje Eliasa w kanonie socjologicznym. Jest to zaskakujące, biorąc pod uwagę, że podobieństwa między pracami tych dwóch socjologów można dostrzec poza pojedynczym przypisem, który Elias zarezerwował dla Tocqueville’a. Aby odkryć i omówić te podobieństwa, Porównuję obserwacje Tocqueville’a na temat tego, jak „obyczaje stają się łagodniejsze, gdy warunki stają się równe” i argument Eliasa na temat „funkcjonalnej demokratyzacji”, a także ich wyjaśnienie i interpretację rewolucji francuskiej. Porównanie ujawnia, że oprócz pokrewieństwa tematycznego, Tocqueville i Elias mają również wspólny styl teoretyzowania i metodologii, których żaden z nich nie ujawnia zbyt wyraźnie, ale który różni się od bardziej znanych tradycji badań socjologicznych.

Słowa kluczowe

Norbert Elias; Tocqueville’a; Rewolucja Francuska; Towarzystwo Sądowe; teoretyzowanie; metodologia.

Wstęp

Nauka akademicka jest często opisywana jako „ciągła rozmowa” (Thomson i Kamler 2013: 56-59). Naukowców wyobraża się jako rozmawiających w „salach konferencyjnych” (Gaipa 2004: 422), „salonach” (Rorty 1979: 317) lub „zatłoczonych kawiarniach” (Graff i Birkenstein 2010: 147-148). W tych metaforycznych miejscach uczeni spotykają się z poprzednikami, krytykami, rówieśnikami i studentami, aby spierać się i słuchać, aby tworzyć i wyostrzać jakość i autorytet swoich badań.

Norbert Elias mógł poprzeć analogię między postępem akademickim a rozmowami w pubach i kawiarniach, biorąc pod uwagę jego zaangażowanie w latach dwudziestych XX wieku w cotygodniowy salon organizowany przez Marianne Weber, który stał się „jednym z centralnych punktów życia uniwersyteckiego w Heidelbergu” (Korte 2017: 107). W niepublikowanym wcześniej rozdziale poświęconym Karolowi Marksowi, który miał zostać włączony do jego książki What is Sociology? (Elias 2006 [1970]: 270-309; Elias 2012 [1970]: 177-178), Elias rzeczywiście wzywa socjologów do nawiązania kontaktu ze swoimi poprzednikami w celu zapewnienia postępu w ich dyscyplinie i skierowania uwagi z tu i teraz na procesy zmian i rozwoju.

Pomimo tej propozycji, trudno jest umiejscowić pracę Eliasa w kanonie znanym współczesnym socjologom (Goudsblom 1977: 78; Górnicka, Ó Ríagáin i Powell 2019). Jednym z powodów, dla których trudno jest zinterpretować Eliasa w odniesieniu do innych paradygmatów i szkół socjologicznych, jest to, że jego praca pozbawiona jest naukowej otoczki i teoretycznej egzegezy, której oczekują obecni socjologowie (Kilminster w Elias 1991: viii). Rzeczywiście, Elias stał się znany z tego, że nie był szczególnie otwarty i skrupulatny w przekazywaniu dziedzictwa akademickiego, na którym polegał (Wallace 1979: 768; van Krieken 1998: 29; Quilley 2010: 404). W wywiadzie na temat redagowania anglojęzycznego wydania Dzieł zebranych Eliasa, Stephen Mennell opowiedział o frustracji związanej z uporządkowaniem „często niejasnych odniesień Eliasa” (Flores 2014: 3).

Zaproponowano różne wyjaśnienia stylu odniesień Eliasa. Niektórzy twierdzą, że obecne procedury bibliometryczne są zupełnie inne niż w czasach, gdy Elias zdobywał wykształcenie, dlatego według obecnych standardów jego odniesienia wydają się niewystarczające (Quilley 2010: 404; Flores 2014: 16). Jednak, choć prawdą jest, że standardy odniesień akademickich znacznie się zmieniły od lat sześćdziesiątych XX wieku (Wouters 1999), wielu socjologów pracujących w okresie Interbellum, których prace Elias dobrze znał, takich jak Max Weber i Karl Mannheim, zawsze skrupulatnie organizowało swoje odniesienia, nawet w porównaniu ze współczesnymi standardami. Lepszym wytłumaczeniem wydaje się zatem to, że Elias nie odwoływał się zbytnio do innych prac socjologicznych ani nie pisał systematycznych, nowoczesnych rozdziałów, ponieważ był głęboko przekonany o własnej oryginalności (Featherstone 1987: 200; Mennell 1998 [1989]: 285).

Według wielu badaczy, oryginalność ta polega na syntetycznej jakości jego pracy, która jest niezwykła na tle podziału, specjalizacji i mnożenia się subdyscyplin i szkół, które charakteryzowały rozwój socjologii od lat pięćdziesiątych XX wieku (Goudsblom 1987: 331; Featherstone 1987: 202; Kilminster 2011: 92; 2014: 98-99; Linklater i Mennell 2010: 385; Quilley i Loyal 2004: 2; Gabriel i Kaspersen 2014: 4-5). W przeciwieństwie do innych głównych syntez w socjologii (np. Parsons 1951; Giddens 1984), Elias nigdy nie wykorzystywał teorii socjologicznej jako punktu wyjścia dla swoich analiz i unikał analitycznego podziału życia społecznego, na przykład na wartości, normy czy władzę (Goudsblom 1987a: 331). Dzięki zainteresowaniu „istotami ludzkimi w rzeczywistości” (Elias 2008: 109) i „rzeczywistymi typami” (Elias 2012 [1939]: 577-578), teoretyzacja Eliasa zawsze pozostawała ściśle zintegrowana z empirycznymi badaniami nad życiem społecznym.

W swojej syntezie Elias widział siebie budującego i rozszerzającego pracę „wielkich pionierów socjologii w XIX wieku”, ponieważ, podobnie jak on sam, pionierzy ci byli zaabsorbowani „problemem rozwoju społeczeństw” (Elias 2012 [1970]: 177). Kiedy Elias pisał te słowa, wyraźnie miał na myśli Auguste’a Comte’a (Elias 2012 [1970]: 28-45), który zajmuje ważne miejsce w What is Sociology, ale czy mógł również myśleć o jednym ze współczesnych Comte’owi: Alexisa de Tocqueville’a?

Zwłaszcza w ostatnich latach prace Eliasa były łączone i porównywane z coraz większą liczbą badaczy i dyscyplin (zob. między innymi Loyal i Quilley 2004; Dépelteau i Landini 2013; Quilley 2010; Paulle, van Heerikhuizen i Emirbayer 2012; Wickham i Evers 2012; Flores 2014), ale Tocqueville do tej pory pozostawał nieobecny w tej literaturze. Jest to niezwykłe, ponieważ można oczekiwać bliskich podobieństw między Tocqueville’em i Eliasem, biorąc pod uwagę przedmiot i metodę ich pracy (Stone i Mennell 1980: 40).

W tym artykule określę, jak dobrze Elias znał Tocqueville’a, ale przede wszystkim zbadam teoretyczne i metodologiczne podobieństwa między tymi dwoma socjologami[1] i do jakiego stopnia wyznaczają one odrębny styl socjologii.

Zanim jednak zaczniemy, słowo przestrogi. Jak to często bywa w przypadku mediacji między odważnymi myślicielami, może ona łatwo narzucić sztuczną tożsamość, do której obaj należą, a która pomija istotne różnice (Nietzsche 1974 [1884]: 212). To rzeczywiście nieuniknione, że gdy Elias i Tocqueville zostaną połączeni w jednej perspektywie, oryginalność i szczegółowość ich pracy znikną z pola widzenia. Ale zdystansowanie się od szczegółów i oryginalności pozwala mi podążać za konturami ich pracy tam, gdzie się pokrywają (parafrazując Tocqueville’a 2012 [1835]: 649; por. Elias 2011: 5). Rozważenie podobieństw może pomóc zidentyfikować styl socjologii, jaki reprezentują ich prace.

Jeden przypis

Jedyna wzmianka o Tocqueville’u w pracy Eliasa znajduje się w The Court Society (dalej CS), w przypisie do jego dyskusji na temat tego, jak francuska szlachta stała się zależna od finansistów, starając się utrzymać styl życia na dworze królewskim, który mógłby zapewnić im prestiż. W przypisie Elias zwraca uwagę czytelnika na miejsce, w którym Tocqueville w L’Ancien régime et la Révolution [dalej AR] cytuje skargę szlachcica z 1755 r. na zubożenie szlachty w porównaniu z bogaceniem się zwykłych ludzi:
Depuis plusieurs siècles, les nobles français n’avaient cessé de s’appauvrir. „Malgré ses priviléges, la noblesse se ruine et s’anéantit tous les jours, et le tiers-état s’empare des fortunes,” écrit tristement un gentilhomme en 1755 (Tocqueville 1856: 121).

W CS, Elias odnosi się do powyższego fragmentu w następujący sposób:

Über die steigende Verarmung des Adels s.a. Tocqueville, l’ancien régime Kap. 8. Dort wird auch die Klage eines Edelmanns aus dem Jahre 1755 zitiert, der sagt: „Trotz seiner Privilegien ruiniert sich der Adel und verliert täglich an Bedeutung, während der dritte Stand sich des Reichtums bemächtigt.” (Elias 1969: 101 fn. 52).[2]

Kiedy CS zostało ponownie opublikowane jako tom II Dzieł zebranych Norberta Eliasa, redaktor – Stephen Mennell – uzupełnił cytat o odniesienie do wydania AR z 1866 roku i angielskiego tłumaczenia Stuarta Gilberta z 1955 roku:

Na temat rosnącego zubożenia szlachty zob. Alexis de Tocqueville, L’Ancien Régime et la Révolution (w Œuvres complètes, par Mme de Tocqueville, t. IV, Paris: Michel Lévy Frères, 1866), rozdz. 8. Cytuje on skargę szlachcica z 1755 r.: „Pomimo swoich przywilejów szlachta jest głodzona, a całe jej bogactwo przechodzi w ręce trzeciego stanu”. [The Old Régime and the French Revolution, przeł. Stuart Gilbert (Nowy Jork: Doubleday, 1955), s. 78]. (Elias 2005 [1969]: 72 przypis 48).

Istnieją trzy aspekty tego przypisu, które pomagają zakwalifikować wiedzę Eliasa o Tocqueville’u. Po pierwsze, Elias podaje niekompletny tytuł AR: odnosi się tylko do rozdziału (rozdział 8 księgi 2), w którym można znaleźć cytat z Tocqueville’a, i pomija rok publikacji oraz paginację. Ponieważ w publikacji CS z 1969 r., a także w jej pierwszym angielskim tłumaczeniu (Elias 1983 [1969]: 65) brakuje pełnego odniesienia, nie wiadomo, z którego wydania AR korzystał Elias. Niestety, nie jest możliwe odzyskanie oryginalnych maszynopisów CS w celu znalezienia dalszych wskazówek, ponieważ one, w tym Habilitationschrift Eliasa (praca habilitacyjna) z 1933 r., na której opierał się CS, zaginęły (Mennell w Elias 2005 [1969]: xii).

Po drugie, z powodu niekompletnego odniesienia nie jest jasne, czy Elias tłumaczył z francuskiego na niemiecki, czy też korzystał z niemieckiego tłumaczenia AR. Inne odniesienia w CS wskazują, że Elias miał tendencję do cytowania po francusku za każdym razem, gdy korzystał z oryginalnych publikacji, na przykład Ludwika XIV Lavisse’a (1905) (Elias 1969: 193), i cytował po niemiecku tylko wtedy, gdy opierał się na niemieckim tłumaczeniu, na przykład Memoires Saint-Simona (trans. Lotheisen 1884-5; patrz Elias 1969: 182). Niemiecki cytat z Tocqueville’a, który Elias podaje w przypisie, pochodzi zatem prawdopodobnie z Der alte Staat und die Revolution (Tocqueville 1867 [1856]), przetłumaczonego przez Theodora Oelckersa, który był najpopularniejszym z dwóch niemieckich tłumaczeń AR dostępnych w latach trzydziestych XX wieku[3] i który zawiera dokładnie ten sam fragment (Tocqueville 1867 [1856]: 85), który cytuje Elias.

Po trzecie, przypis z cytatem z Tocqueville’a pojawia się na końcu rozdziału 3, „Struktura mieszkań jako wskaźnik struktury społecznej”. Według Mennella rozdział ten został prawdopodobnie włączony do Habilitationschrift (Mennell w Elias 2005 [1969]: xiii), co pozwala przypuszczać, że Elias czytał Tocqueville’a przed 1933 rokiem.

Poza tym jednym przypisem Elias nie pozostawił żadnych innych dowodów na swoje zaangażowanie w Tocqueville’a. Osobiste książki Eliasa, które są przechowywane w Deutsches Literaturarchiv, zawierają tylko jedną książkę napisaną o Tocqueville’u. Ta pojedyncza książka – Alexis de Tocqueville on Democracy, Revolution, and Society. Selected Writings (Stone and Mennell 1980) – jest edycją rozdziałów z angielskich tłumaczeń prac Tocqueville’a. Jeden z jej autorów, Stephen Mennell, wspomina rozmowę o swojej książce z Eliasem:

Pamiętam, że kiedy John Stone i ja redagowaliśmy książkę Chicago [Stone i Mennell 1980], wspomniałem o niej Norbertowi. O ile pamiętam, był zainteresowany podobieństwami, które wskazałem, ale nie wydawał się mieć żadnej szczegółowej wiedzy na temat Tocqueville’a. Z pewnością nie wspomina o Democracy in America (Stephen Mennell pers. comm. 3 kwietnia 2014).

W tej książce Stone i Mennell po raz pierwszy zauważają podobieństwa między Tocqueville’em i Eliasem. Nie tylko używają terminologii wyjaśniającej myślenie Tocqueville’a, która jest ściśle związana z Eliasem, takich jak „równowaga sił”, „współzależność”, „niezamierzone konsekwencje”, „zaangażowanie i dystans” (Stone i Mennell 1980: 32), ale posuwają się nawet do sugerowania, że Elias był prawdziwym spadkobiercą Tocqueville’a (1980: 40). Mennell stwierdził później, że choć Elias został wspomniany w całej książce bardzo oszczędnie, „porównanie było w moim umyśle przez cały czas” (Stephen Mennell, pers. comm., 9 maja 2011). Mennell zwracał uwagę na podobieństwa między tymi dwoma myślicielami w wielu innych swoich publikacjach (1980; 1994; 1998 [1989]; 2007), jak wkrótce zobaczymy bardziej szczegółowo. Co więcej, jako redaktor angielskiego wydania Dzieł zebranych Eliasa, Mennell zawarł odniesienia do Tocqueville’a w przypisach, które dodał do dwóch publikacji Eliasa: artykułu „Technisation and civilisation” (Elias 2008: 88) oraz książki Studies on the Germans: Power Struggles and the Development of Habitus in the Nineteenth and Twentieth Centuries (Elias 2013 [1989]: 337)[4].

Podobnie jak Mennell, nieżyjący już holenderski socjolog Johan Goudsblom również podejrzewał podobieństwa. Kiedy zapytałem go podczas rozmowy, czy wie o jakichkolwiek powiązaniach między Eliasem a Tocqueville’em, odpowiedział:

Nigdy żadnych nie zauważyłem, co jest zaskakujące, ponieważ są oni pokrewni w całym swoim sposobie myślenia. Co więcej, często omawiają dokładnie ten sam temat, a mianowicie społeczeństwo dworskie we Francji (Johan Goudsblom pers. comm., 4 maja 2011).

Moje dochodzenie w sprawie pokrewieństwa podejrzewanego przez Goudsbloma rozpocznie się od tropu, który przerwał Mennell. Mennell sugeruje powiązania między Tocqueville’em i Eliasem w dwóch głównych obszarach. Po pierwsze, argument Tocqueville’a w Democracy in America (dalej DA), że obyczaje stają się łagodniejsze w miarę wyrównywania się warunków (Tocqueville 2012 [1840]: 987-994) i argument Eliasa w On the Process of Civilisation (dalej CP) w odniesieniu do „funkcjonalnej demokratyzacji” (Elias 2012 [1939]: 464-478) (Mennell 1980: 89; 1994: 185; 2007: 17-22). Po drugie, wyjaśnienie wystąpienia rewolucji francuskiej, które Tocqueville proponuje w AR, a Elias w CS (Mennell 1998 [1989]: 293 przypis 27). Śledzenie tych sugestii w sposób bardziej szczegółowy ujawnia, że oprócz pokrewieństwa tematycznego, Tocqueville i Elias dzielą również styl teoretyzowania i metodologię, których żaden z nich nie przedstawił w sposób bardzo wyraźny, ale które mają wyraźną jakość w porównaniu z bardziej konwencjonalnymi tradycjami badań socjologicznych.

Jak obyczaje stają się łagodniejsze

W pracy Eliasa termin „funkcjonalna demokratyzacja” (Elias 2012 [1939]: 464-478) oznacza, w jaki sposób rosnąca złożoność i rozbudowa sieci społecznych, na przykład w podziale pracy, wymaga większej i bardziej równomiernej samokontroli, ponieważ coraz więcej ludzi staje się zależnych od siebie nawzajem w zakresie bezpieczeństwa i dobrobytu (Elias 2012 [1939]: 471-472). Dokładne rozważenie tego argumentu wraz z twierdzeniem Tocqueville’a, że obyczaje stają się łagodniejsze, gdy warunki stają się równe (Mennell 1980: 89; 1994: 185; 2007: 17-22), nie tylko podkreśla pokrewieństwo, ale także pokazuje głębszy i szerszy związek z teorią procesów cywilizacyjnych Eliasa.

Aby docenić głębię tego związku, ważne jest, aby wiedzieć, że kiedy Tocqueville mówi o równości społecznej w Ameryce (której używa w odniesieniu do Stanów Zjednoczonych Ameryki w całej swojej pracy), odnosi się do amerykańskiego sentymentu, aby nie czuć się gorszym od innych. Ze wstępu do DA jasno wynika, że Tocqueville dostrzegł nierówności w amerykańskim społeczeństwie, w którym ludzie są uszeregowani według praw lub bogactwa ekonomicznego. Tocqueville wyjaśnia, że różnice te zależą od dostępu i kontroli grup społecznych nad zasobami (np. ziemią) i technologią (np. bronią palną, prasą drukarską), ale także od kontroli nad umysłami i myśleniem (Tocqueville 2012 [1835]: 9). Według Tocqueville’a to, co czyni Amerykę wyjątkową w porównaniu z Europą, to nietrwały charakter tych różnic i nierówności (Tocqueville 2012 [1835]: cxxxii fn. 273).

Dla Tocqueville’a przenikanie się rang i różnic społecznych sprawia, że obyczaje są łagodniejsze na dwa sposoby. Pierwszym z nich jest pośredni związek przyczynowy, w którym równość społeczna prowadzi ludzi do większej pracowitości i troski o poprawę ich dobrobytu materialnego i ekonomicznego (Tocqueville 2012 [1840]: 930–938). Kiedy ludzie czują się równi pod względem statusu społecznego lub wartości, postrzegają granice klasowe jako mniej sztywne i głębokie, aw konsekwencji wyobrażają sobie możliwości mobilności społecznej. Perspektywa wspinania się po drabinie społecznej zaszczepia w nich „pasję do dobrobytu materialnego” (Tocqueville 2012 [1840]: 931). Kiedy warunki społeczne się wyrównują, dobrobyt ekonomiczny lub materialny stanie się jeszcze ważniejszym źródłem wyróżnienia społecznego, ponieważ stopnie i tytuły, które kiedyś w arystokracji były używane do tego celu, stały się przestarzałe (Tocqueville 2012 [1840]: 934). Według Tocqueville’a zainteresowanie działalnością handlową sprawia, że ludzie w wyrównujących się warunkach społecznych – demokracji – są mniej skłonni do stosowania przemocy, ponieważ wojna i inne gwałtowne konflikty mogłyby zniszczyć warunki sprzyjające generowaniu bogactwa ekonomicznego (Tocqueville 2012 [1840]: 988 –989; por. Hirschman 1997 [1977]: 56–63).

Tocqueville argumentuje również, że obyczaje stają się łagodniejsze bezpośrednio dlatego, że zrównanie społeczne poszerza ludzkie „kręgi identyfikacji” (de Swaan 1995: 25). Aby wesprzeć ten punkt, opisuje jakościową różnicę w odczuwaniu sympatii przez ludzi w społeczeństwie arystokratycznym i w społeczeństwie demokratycznym. W pierwszym współczucie zarezerwowane jest dla członków własnej klasy, czyli „ludzi podobnych do ciebie i równych sobie” (Tocqueville 2012 [1840]: 989). Oznacza to, że więź między klasami jest przede wszystkim instrumentalną, „więzią polityczną” (Tocqueville 2012 [1840]: 990) potrzebną do utrzymania funkcjonowania społeczeństwa i utrzymania status quo. Kiedy jednak warunki społeczne się wyrównują, zasięg „kręgów sympatii” (Forman 2010: 9–11) zaczyna się poszerzać.

Kiedy stopnie są prawie równe wśród ludzi, ponieważ wszyscy ludzie mają mniej więcej ten sam sposób myślenia i odczuwania, każdy z nich może w jednej chwili osądzić odczucia wszystkich innych; szybko spogląda na siebie; to wystarczy. Nie ma więc takiej nędzy, której nie mógłby sobie łatwo wyobrazić i której rozmiarów nie ujawnia mu tajemny instynkt. Czy to dotyczy obcych, czy wrogów, wyobraźnia od razu stawia go na ich miejscu. Łączy coś osobistego z jego współczuciem i sprawia, że cierpi, gdy ciało jego bliźniego jest rozdzierane (Tocqueville 2012 [1840]: 993).

Odwrotna sytuacja, argumentuje Tocqueville, jest również prawdziwa: obyczaje i przemoc stają się ostrzejsze, gdy warunki społeczne stają się bardziej nierówne. Społeczne różnice w opiniach, przekonaniach lub obyczajach między społeczeństwami mogą wywoływać poczucie wyższości, w wyniku którego członkowie innych społeczeństw mogą być postrzegani jako osoby z zewnątrz, a nawet nie-ludzie. Jeśli w tych warunkach wybuchnie wojna, „nie może jej zabraknąć w sposób barbarzyński” (Tocqueville 2012 [1840]: 994; zob. także de Swaan 1997; Smith 2011).

Tocqueville opisuje zachowanie społeczne w społeczeństwach demokratycznych jako złagodzone i moralnie łagodne ze względu na „powściągliwość, którą [ludzie naszych czasów] prawie wszyscy zachowują w występkach i cnotach” (Tocqueville 2012 [1840]: 1249). W tym społeczeństwie „przyjemności będą mniej ekstremalne, a dobrobyt bardziej ogólny; wiedza nie tak wielka, a ignorancja rzadsza; uczucia mniej energiczne, a nawyki łagodniejsze; tam zauważysz więcej występków i mniej przestępstw” (Tocqueville 2012 [1835]: 21; por. Elias 2012 [1939]: 413).

Rozważenie pełnego argumentu Tocqueville’a pokazuje, jak rezonuje on z wieloma aspektami argumentów Eliasa w odniesieniu do procesów cywilizacyjnych. Oprócz funkcjonalnej demokratyzacji, innym wyraźnym oddźwiękiem jest poszerzenie sympatii poza granice klasowe w wyniku zrównania społecznego. Elias odnosi się do tego najbardziej wyraźnie, posługując się koncepcją „równowagi my–ja” (Elias 1991 [1987]: 196) i swoim studium przypadku wykluczenia i stygmatyzacji w społeczności niedaleko Leicester (Elias i Scotson 2008 [1965]), ale także bardziej implicite z terminem „malejące kontrasty, zwiększające się odmiany” (Elias 2012 [1939]: 422–427).

U podstaw tych i innych powiązań między Tocqueville’em a Eliasem leży pokrewne podejście, w którym obaj myśliciele łączą zmiany w równości i władzy ze zmianami tego, co Tocqueville nazywa obyczajami ( mœurs ) i dla którego Elias używa między innymi „habitus” (Elias 2012 [2012, s. 1939]: 405; Elias 2011: 20) oraz „struktura osobowości” (Elias 2012 [1939]: 415). Omówię to podejście bardziej szczegółowo w następnej sekcji.

Poznawanie obyczajów przez badanie manier

Chociaż ani Elias, ani Tocqueville nie piszą wprost o teorii czy metodologii (zob. odpowiednio Baur i Ernst 2011: 118; Fogelman 1960: 275), możliwe jest zrekonstruowanie ich podejścia poprzez analizę sposobu, w jaki zastanawiają się i organizują swoją pracę. Elias opisuje swoją metodologię w notatce do siebie jako próbę „ujawnienia makrostruktur poprzez badanie mikrostruktur” (Moelker 2003: 378). Ta metodologia znajduje odzwierciedlenie w organizacji i publikacji (we wczesnych wydaniach) CP w dwóch tomach. Tom I ( Zmiany w zachowaniu świeckich klas wyższych na Zachodzie ) opisuje zmianę psychogenetyczną – zmianę obyczajów – natomiast tom II ( Formowanie państwa i cywilizacja)) wiąże tę zmianę ze zmianą socjogenetyczną – tworzeniem się państwa (Linklater i Mennell 2010: 385–386).

Organizacja i struktura DA również odzwierciedla teorię i metodę zmiany społecznej Tocqueville’a. Aby to wykazać, muszę najpierw opisać, w jaki sposób on teoretyzuje zmianę społeczną. Tocqueville identyfikuje trzy idealne społeczeństwa lub „stany społeczne” (Tocqueville 2012 [1835]: 74). Po pierwsze, demokracja, w której różnice władzy między grupami społecznymi są bardziej wyrównane, a różnice społeczne mniej wyraźne. Po drugie, arystokracja, w której różnice władzy między grupami społecznymi są bardziej nierówne, a różnice społeczne zaznaczone. Po trzecie, przejściowe społeczeństwo charakteryzujące się rewolucjami, w którym różnice władzy między większością grup społecznych są bardziej wyrównane, ale nadal istnieją wyraźne różnice społeczne, a zatem wyraźnie rozpoznawalna elita (Tocqueville 2012 [1835]: 32; Tocqueville 2012 [1835]: cxlvi; Kinneging w Tocqueville 2011 [1835/1840]: 1093–1097; Hochberg 2007: 27–37). Przejścia między tymi trzema typami zachodzą według Tocqueville’a poprzez powiązane ze sobą zmiany „okoliczności, praw i obyczajów” (Tocqueville 2012 [1835]: 495; Schleiffer 2018: 24–27). Tocqueville uważał obyczaje za najważniejszą z tych trzech przyczyn zmian społecznych (Tocqueville 2012 [1835]: 499).

Jak zauważył sam Tocqueville (Tocqueville 2012 [1835]: 691–692) i inni (Dreschner 1964: 201–216; Schleifer 2000 [1980]: 354–368; Schleifer 2012: 38–46), pierwszy i drugi tom DA mają swój własny specyficzny zakres i cel odzwierciedlający powyższą typologię. W pierwszym tomie Tocqueville opisuje, w jaki sposób równość przejawia się w prawach, instytucjach i stowarzyszeniach demokracji typu rzeczywistego – Ameryki (rozdziały 3–10) – oraz jak amerykańskie warunki naturalne sprzyjały ustanowieniu i utrzymaniu demokracji (rozdziały 1–10). 2). Cały drugi tom, dla którego Tocqueville rozważał tytuł „Wpływ równości na idee i uczucia ludzi” (Tocqueville 2012 [1840]: ciii), analizuje wpływ równości na obyczaje, skupiając się na szeregu wspólnych społecznych działalność Amerykanów. Należą do nich wpływ równości na np. granie w gry, taniec, zarabianie pieniędzy, ale także na relacje społeczne (między panami a sługami, członkami rodziny, mężczyznami i kobietami), emocje i przekonania. Tocqueville zdał sobie sprawę, że prawa i obyczaje „oddziałują na siebie wzajemnie”, ale ze względów pragmatycznych w DA przeanalizował tylko jeden kierunek – od praw do obyczajów – przyczynowej złożoności, która powoduje zmianę społeczną (Tocqueville 2012 [1840]: 986 przyp. a).

Tom II DA opiera się na założeniu, że obserwacja codziennych manières (przetłumaczonych jako „maniery” w Tocqueville 2012 [1840]: 1071–1079) może ujawnić mœurs (przetłumaczone jako „mores” w Tocqueville 2012 [1835]: 466–467; Tocqueville 2012 [1840]: 1072–1073; zob. także Weintraub 1996; Maletz 2005: 4; Schleifer 2012: 38–39). Rozróżnienie na obyczaje ( mœurs ) i maniery ( manières ) sięga klasycznego rozróżnienia Montesquieu – inspiracji dla Tocqueville’a (Tocqueville 2012 [1835]: cii fn. 170; zob. także Richter 1970; Witteveen 2013) – przy czym ten pierwszy jest „zajmujący się postępowaniem wewnętrznym i tym ostatnim zewnętrznym” (Montesquieu 2001 [1748]: 329).

Konwencjonalnie mœurs jest tłumaczone w języku angielskim jako „mores”, ale wielu autorów twierdzi, że termin ten nie oddaje tego, co Tocqueville miał na myśli mówiąc o mœurs (Berlin 1965: 202; Marshall i Drescher 1968: 524, przyp. 3). Stone i Mennell (1980: 39) sugerują, że Tocqueville używał mœurs w dwóch znaczeniach: wąskim i szerokim. W przypadku tego pierwszego odwoływał się do codziennego postępowania i praktyki; przy tym ostatnim odwoływał się do habitusu, charakteru społecznego czy kultury (zob. też Mennell 2007: 51; Tocqueville 2012 [1835]: cviii fn. 189; Swedberg 2009: 104 przypis 18). Goldhammer (2002) porównuje rozumienie mœurs przez Tocqueville’ado koncepcji „tradycji ludowych” Williama Grahama Sumnera (Sumner 1940 [1906]), ponieważ obaj myśliciele używali tych słów, aby podkreślić uczucia i działania ponad przekonaniami jako kluczem do zrozumienia ludzkich zachowań. Termin „folkways” odnosi się do nawykowych sposobów myślenia, odczuwania i działania, które ludzie dzielą z członkami swojej grupy (Sumner 1940 [1906]: 1–15). Co ciekawe, van Krieken porównał z kolei Eliasową interpretację habitusu do ludowych obyczajów Sumnera (van Krieken 1998: 22).

Dzieło Eliasa również opiera się na rozróżnieniu między manierami ( manières ) a obyczajami ( mœurs ) oraz na założeniu, że badanie tych pierwszych może ujawnić drugie. Ale zamiast używać słowa mores ( mœurs ), Elias odnosi się do „habitusu społecznego” lub „drugiej natury”, aby określić zakorzenione nawyki, uczucia i cechy osobowości, które są wspólne dla członków grupy (Elias 2011: 20, przyp. 22).

Założenie, że można odkryć obyczaje ( mœurs ) poprzez badanie manier ( manières ), oznaczało dla Tocqueville’a zwracanie uwagi na najdrobniejsze szczegóły życia społecznego, ponieważ wierzył, że poznanie całości pochodzi z intymnej znajomości jego części ( Boesche 1983: 81; Schleifer 2006: 124). Obrazowo ilustruje to następujący cytat, w którym Tocqueville komentuje hinduskie praktyki kulturowe:

Sposób witania się; że ubieranie się; forma odzieży, klejnotów i innych ozdób; ich dopasowanie i różnorodne szczegóły stroju; sposób budowania domów, kąt, w którym należy umieścić palenisko, ten, w którym należy umieścić naczynia domowe; sposób chodzenia do łóżka i spania; zasady uprzejmości i uprzejmości, które muszą wśród nich panować, wszystkim […] rządzi przesąd, a tematem przewodnim jest religia (Tocqueville cytowany w Boesche 1983: 83).

W innym miejscu zauważa, że „architektura maluje potrzeby i obyczaje” (Tocqueville cytowany w Boesche 1983: 82), przywodząc od razu na myśl słynny rozdział CS: „Struktura mieszkań jako wskaźnik struktury społecznej”. W rozdziale tym Elias opisuje racjonalność i postawę francuskiej arystokracji, podkreślając takie szczegóły, jak „wielkość dziedzińca czy ornamentyka domu szlacheckiego” (Elias 2005 [1969]: 93) oraz „meble, obrazy czy ubrania, formy powitanie lub etykieta towarzyska, teatr, poezja czy domy” (Elias 2005 [1969]: 124). Według Eliasa obserwacja takich empirycznych szczegółów może dać ogólną, „paradygmatyczną” wiedzę socjologiczną:

Zrozumienie, w jaki sposób nawet rutynowe wstawanie rano i kładzenie się wieczorem do łóżka może służyć królowi jako instrument władzy, jest nie mniej ważne dla socjologicznego zrozumienia tego typu „zrutynizowanych” rządów monopolistycznych niż dla bardziej ogólny wgląd w strukturę „królewskiego mechanizmu”. Tylko dzięki takim paradygmatycznym szczegółom możemy uzyskać konkretny obraz tego, co zostało wcześniej sformułowane teoretycznie. Teorie socjologiczne, które nie wywodzą się z prac empirycznych, są bezużyteczne. Raczej nie zasługują na miano teorii (Elias 2005 [1969]: 25–26).

Elias podsumowuje to podejście w pierwszym zdaniu tomu II CP:

Im głębiej wnikamy w bogactwo poszczególnych faktów, aby odkryć strukturę i prawidłowości przeszłości, tym wyraźniej wyłaniają się trwałe ramy procesów, w które można wpasować rozproszone fakty (Elias 2012 [1939]: 479).

Ten cytat pokazuje, jak asertywny jest Elias, podobnie jak Tocqueville, w skupieniu się na szczegółach, aby ujawnić wzorce rozwoju społeczeństw.

Logiczną konsekwencją ich wspólnego podejścia do teorii i metody jest to, że obu myślicieli łączy niechęć do teoretyzowania w oderwaniu od dbałości o szczegóły empiryczne i dynamikę społeczną. krytykę filozofii Eliasa (2011: 12–19, także Kilminster 2011: 92–93), Webera typy idealne (Elias 2012 [1939]: 577–578, także Mennell 1998 [1989]: 256–257), a także ilustracją są tutaj egzegezy teoretyczne propagowane na przykład przez Talcotta Parsonsa (Elias 2012 [1939]: 497–500). Odrzucenie przez Tocqueville’a „systemów absolutnych, które przedstawiają wszystkie wydarzenia historii jako zależne od wielkich pierwszych przyczyn połączonych łańcuchem fatalizmu” (Tocqueville 1896 [1893]: 80–81; zob. także jego krytykę materializmu historycznego w Tocqueville 2012 [1840] ]: 957) jest dobrze znany,

Ogólne idee nie świadczą o sile ludzkiej inteligencji, ale raczej o jej niewystarczalności, ponieważ nie ma istot dokładnie takich samych w naturze: nie ma identycznych faktów; żadnych zasad mających zastosowanie bezkrytycznie i w ten sam sposób do kilku spraw jednocześnie (Tocqueville 2012 [1840]: 728; zob. także Tocqueville 2012 [1835]: cxxii fn. 242).

Aby szczegółowo zaobserwować maniery (aby ujawnić mœurs lub habitus), Tocqueville i Elias polegali na źródłach pierwotnych. Metoda Tocqueville’a polegała na czytaniu:

nie to, co się o nich mówi ani to, co powiedzieli o sobie później, ale to, co sami wtedy powiedzieli i, o ile to możliwe, co naprawdę myśleli (Tocqueville 1858, w liście do Louisa de Kergolay, w: Palmer 2014: 241 –242).

W AR tak mówi o swojej metodzie:

Przeczytałem więcej niż tylko słynne dzieła z XVIII wieku. Starałem się również przestudiować wiele dzieł, które, choć zasłużenie mniej znane, być może bardziej ujawniają prawdziwe instynkty epoki właśnie z tego powodu, że zostały skomponowane raczej bez artyzmu. Zanurzyłem się w publicznych rejestrach, które ujawniają opinie i gusta Francuzów w miarę zbliżania się rewolucji. Wiele światła na te sprawy rzucały protokoły zebrań stanów, a później sejmików prowincjonalnych. Co więcej, szeroko korzystałem z cahiers, czyli ksiąg zażaleń, sporządzonych przez trzy zakony w 1789 r. Te księgi zażaleń, których oryginalne rękopisy zebrano w serii wielu tomów, przetrwają jako testament starego Społeczeństwo francuskie, najwyższy wyraz jego pragnień,

Można rozwinąć analogię z Eliaszem. Argument w CS, na przykład, jest w dużej mierze zbudowany na badaniu wybranych pamiętników i pamiętników francuskich mężów stanu i szlachciców, które często wykorzystywali jako ujście dla żalu i frustracji. Argumentacja w CP opiera się również na analizie nie tego, co inni mówili o zmianie zachowań w średniowieczu i po nim w Europie Zachodniej, ale na tym, co autorzy tamtych czasów, tacy jak Desiderius Erasmus, pisali o tym, jak należy (nie ) zachowywać się.

Elias wyjaśnia, w jaki sposób korzystanie z takich pierwotnych źródeł pozwala wejść w sytuację ludzi odległych w czasie i miejscu – identyfikować się z nimi. Twierdzi, że możemy przyzwyczaić się do ich zachowań, myśli i społeczeństw (Elias 2005 [1969]: 226), a czyniąc to, możemy rozpoznać i docenić to, jak nasze społeczeństwa różnią się, ale mimo to są z nimi połączone:

Kiedy widzimy, że niektóre z „podstawowych cech osobowości” lub, jak się czasem wyraża, „ducha” dworzan, wyłaniające się z figury społecznej, którą razem tworzą; kiedy zrozumiemy, jak one i ich sposoby wyrażania się rozwijały się najintensywniej i najsubtelniej w zupełnie innej sferze i w zupełnie innym kierunku niż nasz, bo ta sfera miała dla nich żywotne znaczenie, coś z krzywej rozwojowej prowadzącej od tego typu ludzkiego do uwidacznia się to, co nasze, i to, co w tej przemianie zyskaliśmy, a co straciliśmy (Elias 2005 [1969]: 123).

Jak widzieliśmy, transformacja, która zaprzątała umysł Tocqueville’a, polegała na tym, jak zmiany , a następnie prawa (zakładał, że okoliczności są stałe), zmieniają się, gdy społeczeństwo arystokratyczne przekształca się w społeczeństwo demokratyczne. Tocqueville nieugięcie podkreśla rolę przypadku w zmianie mœurs (Mennell 2007: 238):

ludzie wzajemnie odpychają się od swoich planów i jak losy tego świata toczą się jako wynik, ale często jako przeciwny skutek intencji, które je wytwarzają, podobnie jak latawiec, który leci dzięki antagonistycznemu działaniu wiatru i sznur (Tocqueville 1896 [1893]: 32; zob. także Tocqueville 1896 [1893]: 80–81; Tocqueville 2012 [1840]: 1284–1285); i Tocqueville 2011 [1856]: 60, 140 za podkreślenie wyłaniającego się charakteru rewolucji francuskiej).

Pokrewieństwo z naciskiem Eliasa na ślepy i nieplanowy charakter rozwoju społecznego jest tu oczywiście widoczne (por. Elias 2012 [1939]: 404). W następnej części porównuję, jak Elias i Tocqueville pracowali na podstawie tych teoretycznych i metodologicznych dyspozycji, aby wyjaśnić rewolucję francuską.

Rosnąca rozbieżność między rangą a władzą

Elias pisał o socjogenezie rewolucji francuskiej w CP (Elias 2012 [1939]: 360), a konkretnie w „Socjogenezie rewolucji francuskiej”, ostatnim rozdziale CS (Elias 2005 [1969]: 286-293). W rozdziale tym przywołuje on obraz skamieniałej figuracji w przedrewolucyjnej Francji między monarchią a różnymi elitami pochodzenia szlacheckiego i mieszczańskiego (Elias 2005 [1969]: 290-291), co zapobiegło jakiejkolwiek korekcie niedopasowania, które stopniowo rozwinęło się między rangą, jaką zajmowała francuska arystokracja, a władzą, jaką mogła sprawować.

Mennell zauważa w przypisie, że Tocqueville w AR antycypował metaforę „zamrożonego klinczu” (Mennell 1998 [1989]: 86-87 i 293, przypis 27). Moim celem jest wykazanie, że uwaga Mennella może być odczytana jako niedopowiedzenie i że istnieją podobieństwa między analizami socjogenezy Rewolucji Francuskiej Tocqueville’a i Eliasa, które uzasadniają teoretyczne i metodologiczne podobieństwa, które zasugerowałem w poprzednich dwóch sekcjach.

Tocqueville pisał o rewolucji francuskiej w eseju Francja przed rewolucją (Tocqueville 2009 [1836]), ale jego najobszerniejsza analiza znajduje się w AR (Tocqueville 2011 [1856]). AR miał składać się z dwóch tomów, odzwierciedlających strukturę DA, z pierwszym tomem obejmującym ancien régime – jego ustanowienie przed i trwanie po rewolucji – oraz drugim tomem skupiającym się na wydarzeniach i mentalności, które stworzyły rewolucję. Niestety, drugi tom nigdy nie został opublikowany z powodu śmierci Tocqueville’a w 1859 roku, ale wiele rozdziałów i notatek, które Tocqueville do niego przygotował, zostało opublikowanych pośmiertnie (Palmer 2014: 147-224).

Zamiast obrazu szlachty i burżuazji uwięzionych w klinczu, uważam, że AR, w tym niepublikowane szkice Tocqueville’a do drugiego tomu, i CS są podobne przede wszystkim w ich skupieniu się i wyjaśnieniu rozbieżności między statusem społecznym a władzą, która charakteryzowała pozycję francuskiej szlachty. Obaj badacze wskazują, że w ciągu stuleci poprzedzających rewolucję równowaga sił między klasami społecznymi społeczeństwa francuskiego stopniowo się wyrównywała, podczas gdy różnice w obyczajach i manierach, które je dzieliły, stawały się coraz głębsze (Tocqueville 2011 [1856]: 85; Elias 2012 [1939]: 473). Dystans społeczny zwiększał się, podczas gdy materialna baza władzy pozwalająca na utrzymanie takiego dystansu zanikała. Według Tocqueville’a tradycyjna francuska arystokracja była „głową armii, ale w rzeczywistości korpusem oficerów bez żołnierzy” (Tocqueville 2011 [1856]: 179). W swoich notatkach do drugiego tomu AR zauważa on:

W czasach Henryka IV książęta, wielcy panowie i bogaci mieszczanie zebrani razem i konsultowani przez króla byli jeszcze głowami społeczeństwa; mogli w ten sposób sprawdzić wszystko, co wprawili w ruch i wspierać rodzinę królewską, nawet stawiając jej opór. Te same klasy pod rządami Ludwika XVI zachowały tylko zewnętrzną władzę; widzieliśmy [w AR], jak już na zawsze utracili jego treść (Tocqueville 1857 w Palmer 2014: 161; zob. także Tocqueville 2011 [1856]: 80–92).

W tym samym duchu Elias podkreśla różnicę między rangą społeczną a władzą społeczną:

Szlachta, jak widzieliśmy [w poprzednich rozdziałach CS], była wyraźnie najwyższą klasą w ancien régime , ale w żadnym wypadku nie była to klasa najpotężniejsza. Na francuskim dworze królewskim zawsze obowiązywał dość sztywny hierarchiczny porządek rang, zgodnie z którym członkowie arystokracji dworu najwyższego, przede wszystkim członkowie rodu królewskiego, zajmowali najwyższe stanowiska. Ale pozycja społeczna i władza społeczna już się nie pokrywały (Elias 2005 [1969]: 287, kursywa w oryginale).

W AR Tocqueville argumentuje, że szlachta nadal cieszyła się przewagą rangi, bogactwa i szacunku pomimo utraty władzy (Tocqueville 2011 [1856]: 42). Zdaniem Eliasza szlachta podkreślała swoje przywileje i bardziej otwarcie eksponowała swoje bogactwo właśnie dlatego, że traciła władzę (Elias 2012 [1939]: 473).

Zwróć uwagę na kontrast między tym, jak Tocqueville i Elias charakteryzują sytuację w przedrewolucyjnej Francji, a ich argumentami na temat tego, jak równość społeczna łagodzi obyczaje, nakreślonymi w części trzeciej tego artykułu. W przedrewolucyjnej Francji maniery wyznaczające granice klasowe zaostrzają się wraz z większą równością społeczną, by w końcu doprowadzić do najbardziej rozległej i gwałtownej rewolucji, jakiej do tej pory doświadczyła Europa. Jak to było możliwe? To jest pytanie, na które Tocqueville i Elias próbują odpowiedzieć:

Celem tej książki jest wyjaśnienie, dlaczego ta wielka rewolucja, która rozwijała się w większości Europy w tym okresie, wybuchła we Francji, a nie gdzie indziej, dlaczego wyłoniła się w pełni uformowana ze społeczeństwa, które miała zniszczyć, i wreszcie, w jaki sposób stara monarchia mogła upaść tak nagle i całkowicie (Tocqueville 2011 [1856]: 3–4).

Powstaje pytanie, dlaczego ta faza utajonej, na wpół podziemnej i bardzo stopniowej transformacji w rozkładzie władzy społecznej przechodzi w pewnym momencie w inną, w której następuje przyspieszenie zmiany władzy i nasilenie walk o władzę, aż do uzyskania monopolu na użycie siły przez poprzednich władców jest kontestowane siłą fizyczną przez warstwy nieelitarne wcześniej wykluczone z państwowych monopoli, rozszerza się poprzez udział tych wcześniej wykluczonych lub jest całkowicie zniesione (Elias 2005 [1969]: 286–287).

Aby wyjaśnić rozbieżność między rangą a władzą, Tocqueville i Elias przedstawili szereg powodów, dla których władza arystokratyczna zmniejszyła się w stosunku do władzy monarchii i trzeciego stanu we Francji w XVI, XVII i XVIII wieku. W następnej sekcji rozważę te powody bardziej szczegółowo, aby uzasadnić pokrewieństwo, które zidentyfikowałem wcześniej. Gwoli wyjaśnienia, moje zainteresowanie leży przede wszystkim w określeniu, w jaki sposób argumenty przedstawione przez obu socjologów przebiegają równolegle i wzajemnie się uzupełniają. Wykracza poza moje intencje i możliwości, by porównać siłę lub zasadność ich argumentów z potężną literaturą akademicką, która istnieje na temat socjogenezy rewolucji francuskiej (np. Furet 1981 [1978]; Hunt 2004 [1984]).

Interpretacja rewolucji francuskiej jako części długoterminowego procesu zmian społecznych

Tocqueville i Elias wyjaśniają, że monarchia francuska zdobyła władzę w XVI, XVII i XVIII wieku, ponieważ była w stanie rekrutować własną armię płatnych najemników dzięki ogólnokrajowym podatkom, wspieranym przez monetaryzację i wzrost gospodarczy. W przypadku armii królewskiej równowaga sił między szlachtą a monarchią przechyliła się na korzyść tej ostatniej, ponieważ królowie Francji nie potrzebowali już szlachty do pełnienia służby wojskowej (Elias 2005 [1969]: 167; Tocqueville 2011 [1856]: 95 ). Elias dodaje, że relatywne znaczenie szlachty w działaniach wojennych również spadło, ponieważ siła ognia stała się bardziej decydująca w bitwie nad kawalerią pancerną (Elias 2005 [1969]: 167). Co więcej, szlachta traciła możliwości gospodarcze, które otwierały się w rozwijającym się kapitalistycznym i komercyjnym społeczeństwie. Dzięki importowi złota i srebra oraz innych cennych towarów z zagranicy nastąpił wzrost dostępności i wykorzystania pieniądza (Elias 2005 [1969]: 168–169). Bezpośrednim skutkiem tego importu była inflacja, która osłabiła pozycję ekonomiczną szlachty, której dochód opierał się bowiem na stałych rentach gruntowych (Elias 2005 [1969]: 164–165). Co więcej, szlachta nie wykorzystała alternatywnych możliwości ekonomicznych, ponieważ rozwój gospodarki w tych stuleciach był ograniczony dostępną ilością i jakością dostaw energii. Ponadto szlachta zdecydowała się nie angażować w działalność handlową jako sposób na zwiększenie swoich dochodów. Było to nie tylko prawnie zabronione, ale także postrzegane jako „osobiście poniżające” (Elias 2005 [1969]: 80) – tabu – ponieważ praca i przedsiębiorczość należały do ekonomicznego etosu burżuazji.

Rozbieżność między rangą a władzą pogłębiła się również dlatego, że szlachta była coraz bardziej zajęta ochroną i wyróżnianiem swojego statusu i rangi w odpowiedzi na pogarszającą się władzę i zmniejszające się bogactwo w stosunku do monarchii i trzeciego stanu. Szlachta potwierdzała i legitymizowała swoją uprzywilejowaną pozycję i rangę, a tym samym własny obraz i wartość, swoją „społeczną egzystencję” (Elias 2005 [1969]: 88), w stosunku do stanu trzeciego, twierdząc, że wyłączny przywilej bycia głównymi sługami pana [monarchy]” (Tocqueville 2011 [1856]: 83). Jako dowód tej wyłącznej prerogatywy Tocqueville wymienia zwolnienia podatkowe i inne przywileje udzielone przez monarchę, które pomogły szlachcie „potwierdzić jasne,

Głównym przykładem Tocqueville’a jest tu tzw. taille, podatek przeznaczony na utrzymanie armii królewskiej, z którego zwolniona była szlachta (Tocqueville 2011 [1856]: 36, 60). Zostali zwolnieni, ponieważ kiedy wprowadzono ogon, „[szlachta] stanowiła klasę, która stanowiła niebezpiecznego rywala dla monarchii i nigdy nie tolerowałaby innowacji [tj. utworzenia królewskiej, prywatnej armii] tak szkodliwej dla nich” ( Tocqueville 2011 [1856]: 95). Elias nie omawia ogona w CS, ale potwierdził jego znaczenie w niepublikowanej wcześniej notatce dołączonej do maszynopisu What is Sociology?(Dodatek III) zatytułowany „Nierówności fiskalne w starożytnym reżimie”. Elias omawia, w jaki sposób zwolnienia podatkowe jako przywileje stanowiły dla francuskiej szlachty „centralny punkt ich utrzymania” (Elias 2012 [1970]: 222). W CS wskazuje, że „każda utrata przywilejów oznaczała utratę sensu i celu” (Elias 2005 [1969]: 84), ponieważ szlachta w społeczeństwach przedindustrialnych była mniej zdolna do przejmowania bogactwa ze wzrostu handlu (zob. Eliasz 2005 [1969]: 163–164).

Elias argumentuje, że obecność szlachty na dworze królewskim dawała jej różne sposoby wyróżnienia się. Na dworze monarcha zapewniał stanowiska, królewskie emerytury, gratyfikacje finansowe i mieszkania, umożliwiając szlachcie na dworze prowadzenie stylu życia, który odróżniał ją od reszty społeczeństwa i innych elit pochodzenia szlacheckiego lub burżuazyjnego.

[szlachta] szła na dwór nie tylko dlatego, że była zależna od króla; pozostawali zależni od króla, ponieważ tylko udając się na dwór i żyjąc w społeczeństwie dworskim, mogli zachować dystans od wszystkiego innego, od czego zależy ich wewnętrzny dobrobyt, ich prestiż jako dworskiej arystokracji, krótko mówiąc, ich byt społeczny i ich zależała tożsamość osobista (Elias 2005 [1969]: 108–109, podkreślenia Eliasa usunięte).

Eksponowanie przywilejów i bogactwa przez szlachtę było „niezbędnym instrumentem utrzymania pozycji społecznej” (Elias 2005 [1969]: 70). Szlachta mogła sobie pozwolić na taki tryb życia, spłacając swoje długi poprzez sprzedaż majątku ziemskiego (Elias 2005 [1969]: 80), ale także otrzymując dodatkowe dochody i dary od króla. W konsekwencji ich sytuacja ekonomiczna, szacunek i ranga nie zależały już przede wszystkim od posiadania ziemi, ale w coraz większym stopniu od przywilejów i dochodów monarchy, a co za tym idzie, od jego dobrej woli i zachcianek (Elias 2005 [1969]: 168–169) .

Zarówno AR, jak i CS opisują strategie zastosowane przez Ludwika XIV w celu odizolowania szlachty od stanu trzeciego. Tocqueville przedstawia podział na klasy jako „umiejętność, jaką posiada większość naszych królów, w dzieleniu ludzi w celu bardziej absolutnego rządzenia nimi” (Tocqueville 2011 [1856]: 167; zob. także Herr 1962: 77–88). Elias wspomina o tych umiejętnościach, gdy wyjaśnia, że Ludwik XIV był bardzo świadomy możliwości, że szlachta i członkowie wyższej burżuazji mogą współpracować w celu obalenia go lub zastąpienia (Elias 2005 [1969]: 77, 287). Król wykorzystywał różne stanowiska, funkcje i przywileje na swoim dworze iw swojej administracji, aby uzależnić od siebie szlachtę oraz wywołać zazdrość i rywalizację między różnymi pretendentami do tych stanowisk. Dobrze prosperująca burżuazja była chętna do zdobycia wyższej rangi i pozycji,

Elias zwraca następnie uwagę, że po panowaniu Ludwika XIV dworska etykieta, ostentacyjna konsumpcja oraz zachowanie specjalnych przywilejów i praw (jako przejawy rywalizacji o rangę i honor) stopniowo stawały się sztywne, samonapędzające się i na wpół autonomiczne. od pragnień monarchy i szlachty. Elias opisuje ten proces jako „widmowe perpetuum mobile” (Elias 2005 [1969]: 95). Dla Eliasa burżuazja uzyskująca dostęp do tych stanowisk w rozwijającej się administracji centralnej została z czasem uznana za nową szlachtę ( noblesse de robe ), co z kolei zmotywowało starą szlachtę ( noblesse de épée ) do wytyczenia swojej pozycji poprzez udanie się na dwór (Elias 2005 [1969]: 81).

W XVIII wieku za panowania Ludwika XV i XVI figuracja społeczna, która powstała między rywalizującymi ze sobą elitami – monarchą, Noblesse de Epée , Noblesse De Robei zamożni kupcy burżuazyjni – przerażeni, że nikt nie był w stanie przeprowadzić reform ustrojowych; każda zmiana byłaby postrzegana nie tylko jako utrata władzy, ale także jako „upokorzenie i do pewnego stopnia samospalenie” (Elias 2005 [1969]: 96; zob. także Mennell 1998 [1989]: 87). Ten „impas” (Elias 2005 [1969]: 224) stworzył monarchii okazję do przejęcia roli mediatora w triadzie iw ten sposób wzmocnienia rozwoju reżimu absolutystycznego. Monarcha mógł pełnić rolę pośrednika, ponieważ był na tyle zdystansowany zarówno od szlachty, jak i burżuazji, by nie związać się z żadną z nich (Elias 2005 [1969]: 181), przy czym obie grupy starały się jednocześnie sprzymierzyć się z królem w celu wzmocnienia własnej pozycji (Elias 2005 [1969]: 191–192).

Tocqueville również identyfikuje przejście na dwór królewski wyższej szlachty jako fatalny krok, który odtworzył i poszerzył rozdźwięk między rangą a władzą. Ale podczas gdy Elias zajmuje się przede wszystkim interakcjami i relacjami na dworze wersalskim, Tocqueville zwraca większą uwagę na miejsca pozostawione przez szlachtę na dworze królewskim. Jak wspomniano w odniesieniu do Eliasza, szlachta finansowała życie dworskie, dzierżawiąc (całość lub część) swoich majątków dzierżawcom (Tocqueville 2011 [1856]: 78). Dzierżawcy ci zachowywali się jak quasi-właściciele, ponieważ mogli swobodnie dziedziczyć, sprzedawać lub zastawiać ziemię. Tocqueville argumentuje, że szlachta dworska z powodu swojej nieobecności przestała brać odpowiedzialność za administrację i zarządzanie francuską wsią. Nadworny szlachcic przestał pełnić obowiązki publiczne, takie jak utrzymywanie infrastruktury publicznej,

W tym miejscu Tocqueville formułuje argument, znany obecnie jako „paradoks Tocqueville’a” (Elster 2009: 162–169): że różnice w randze wywoływały niechęć nie dlatego, że nierówności społeczne rosły, ale dlatego, że się zmniejszały. Różnice w randze i przywilejach, które odróżniały szlachtę od zwykłych ludzi, były trudniejsze do uzasadnienia, zwłaszcza dla szlachty, która opuściła swoje wiejskie posiadłości (Tocqueville 2011 [1856]: 156–157). Po pierwsze dlatego, że chłopi stawali się bogatsi i mniej zależni od szlachty poprzez de facto nabywanie ziemi. Po drugie, szlachta nadal korzystała z pewnych przywilejów: rozporządzania obowiązkową służbą pracy, opłat drogowych, opłat na jarmarkach i targach, wyłącznych praw łowieckich, podatku od kupna i sprzedaży gruntów w granicach majątku, oraz monopol na mielenie mąki czy tłoczenie winogron (Tocqueville 2011 [1856]: 36). Według Tocqueville’a chłopi odmówili przyjęcia tych przywilejów, ponieważ nie mogli już uważać ich za „naturalną konsekwencję konstytucji kraju” (Tocqueville 2011 [1856]: 37). W oczach zwykłych ludzi szlachta „zachowała odszkodowanie, zrzucając ciężar” (Tocqueville 2011 [1856]: 78):

Szlachta posiadała uciążliwe przywileje i uciążliwe prerogatywy, ale utrzymywała porządek publiczny, wymierzała sprawiedliwość, egzekwowała prawo, pomagała słabszym i zajmowała się wspólnymi sprawami. W miarę, jak szlachta przestaje robić te rzeczy, jej przywileje wydają się bardziej uciążliwe, aż w końcu staje się niemożliwe zrozumienie, dlaczego one w ogóle istnieją. (Tocqueville 2011 [1856]: 37).

Pod koniec „Socjogenezy rewolucji francuskiej” Elias zauważa, że niezdolność szlachty do rozważenia swojej „defunkcjonalizacji” jako prawowitych posiadaczy tytułów i przywilejów wraz z ich sztywnymi źródłami dochodów „uniemożliwiła pokojową transformację instytucje zgodnie ze zmienionym układem sił” (Elias 2005 [1969]: 293).

Dla Tocqueville’a rewolucja była fazą przejściową, kiedy Francja przekształcała się ze społeczeństwa arystokratycznego w demokratyczne (Elster 2009: 100–104; Kinneging in Tocqueville 2011 [1835/1840]: 1093–1097; Hochberg 2007: 27–37). Tocqueville był świadomy, że te przejścia w kierunku większej równości mogą odbywać się z mniejszą lub większą przemocą. W notatce należącej do rozdziału 21 rękopisu DA Tocqueville zauważa, że gwałtowne rewolucje są podatne na wybuch, gdy „walka toczy się między ludźmi, którzy są już na tyle równi, by móc ze sobą walczyć, i którzy są na tyle odmienni, by biją się bez litości” (Tocqueville 2012 [1840]: 1151–1152).

Dla Eliasa rewolucja francuska jest przykładem „utajonej demokratyzacji” (Elias 2005 [1969]: 286): gwałtownym epizodem dłuższego procesu cywilizacyjnego zachodzącego w Europie od średniowiecza. Jak argumentowało kilku (Fletcher 1995; Mennell 2001), w tym sam Elias (2013 [1989]: 223), w długotrwałych procesach zmian władzy i współzależności społecznych występują także tzw. : „rzadkie kulminacje lub punkty zwrotne” transformacji społecznej (Elias 2012 [1939]: 466) w kierunku większej równości społecznej, dzięki której poziom przemocy może raczej wzrastać niż spadać.

To, co pojawia się na końcu równoległego porównania Eliasa i Tocqueville’a, które tu przeprowadzam, to synergiczna interpretacja rewolucji francuskiej jako gwałtownego epizodu w dłuższym procesie społeczno-historycznym, który ma kierunek (Mennell 2001: 32) lub wzorzec (Elias 2012 [1970]: 70). Był to proces, którego żadna z zaangażowanych osób nie chciała ani nie planowała (patrz koniec sekcji 3 tego artykułu) i zmierzał w kierunku większej równości społecznej i łagodniejszych obyczajów. W AR Tocqueville wyraża zaniepokojenie wpływem większej równości społecznej na wolność jednostki. Wyjaśnia, w jaki sposób zrównanie społeczne (w demokracji) przekształca władzę społeczną ze źródła utożsamianego przede wszystkim z elitami i potężnymi jednostkami, takimi jak monarcha, i doświadczanego jako zewnętrzny przymus i siła, w formę władzy, która zostaje zinternalizowana:

Pod absolutnym rządem jednego człowieka despotyzm, chcąc dosięgnąć duszy, brutalnie uderzył w ciało; a dusza, uciekając od tych ciosów, wznosiła się nad nią chwalebnie; ale w republikach demokratycznych tyrania nie przebiega w ten sposób; pozostawia ciało w spokoju i trafia prosto do duszy (Tocqueville 2012 [1835]: 418–419).

Presja podporządkowania się większości – „tyrania większości”, jak nazywa to Tocqueville (2012 [1835]: 402–426) – stała się tak wszechobecna, że ludzie sami się regulują (Mennell 2007: 106–107; Elster 2009: 38-42) do tego stopnia, że ograniczają ich swobodne przeżywanie uczuć i namiętności. W swojej pracy Tocqueville wyraża obawę, że wymogi konformizmu w demokracjach będą wywierać na ludziach presję, aby rezygnowali z różnorodności gustów i spontaniczności postępowania, różniących się od siebie indywidualnością (Fogelman 1960: 278).

„Tyrania większości” w analizie Tocqueville’a jest dla Eliasa „społecznym przymusem do samoograniczenia” (2012 [1939]: 414). Dzięki procesom tworzenia się państw w Europie Zachodniej w okresie od XV do XVIII wieku bezpośrednie zagrożenie przemocą w życiu codziennym zmalało. Ale życie w bardziej rozległych i złożonych „jednostkach przetrwania” (Elias 1991 [1987]: 170–171), które zapewniają państwa, wymaga z kolei większej samokontroli („wyciszenia”) emocji, nawyków i impulsów poprzez socjalizację i refleksję (Elias 2012 [1939]: 411). Również Elias przyznaje, że procesy cywilizacyjne rzutują na wolność jednostki (Elias 2012 [1939]: 415–416), ponieważ ludzie uczą się rezygnować z swobodniejszej pogoni za popędami i impulsami, co nigdy nie dzieje się „bez bólu” (Elias 2012 [1939] ]: 416). Ale w przeciwieństwie do Tocqueville’a, Elias brzmi bardziej pozytywnie. Wolność nie jest niemożliwa, gdy ludzie są w stanie znaleźć „trwalszą równowagę, lepsze dostrojenie między ogólnymi wymogami społecznej egzystencji ludzi z jednej strony a ich osobistymi potrzebami i skłonnościami z drugiej” (Elias 2012 [1939]: 490).

Domysły przez pośrednictwo

Zastanawiając się nad podobieństwami między Tocqueville’em i Eliasem, powracam w tych końcowych rozdziałach do pytania, które zmotywowało to porównanie: Dlaczego Tocqueville’owi poświęca się zaskakująco mało uwagi w twórczości Eliasa pomimo tego podobieństwa? Niestety, nigdy nie będziemy mogli być pewni, jak rozwinęło się podobieństwo omawiane w tym artykule, ponieważ Elias tylko raz odnosi się do Tocqueville’a (niemieckie tłumaczenie AR Tocqueville’a przeczytane na początku kariery Eliasa) i nie ma żadnych osobistych notatek ani adnotacji Eliasa na temat Tocqueville’a.

Komentatorzy na temat w dużej mierze ukrytego długu intelektualnego Tocqueville’a (który tworzy ostateczną i ironiczną paralelę z Eliasem), proponują możliwość, że kiedy osoba jest pod głębokim wpływem innej osoby, przyjmuje jej opinie w takim stopniu, że stają się one jej własnymi, a ona sama być może nie jest już świadoma ich pochodzenia (Kinneging 2011 w Tocqueville 1835/1840: 1125; Schleifer 2012: 38). Według Jamesa Schleifera, badacza Tocqueville’a, badanie notatek, szkiców i listów może ujawnić niektóre z ukrytych źródeł i debat. Gdy takie źródła nie istnieją, „uznanie znaczących intelektualnych długów i dialogów” musi być „domniemane przez pośrednictwo” (Schleifer 2012: 37-38). Michel Foucault również zasugerował taką możliwość, gdy poproszono go o skomentowanie jego wykorzystania prac Marksa:

Ale jest też z mojej strony swego rodzaju gra na ten temat. Często cytuję koncepcje, teksty i frazy Marksa, ale bez poczucia obowiązku dodawania uwierzytelniającej etykiety składającej się z przypisu i pochwalnej frazy towarzyszącej cytatowi. Jeśli to zrobisz, będziesz uważany za kogoś, kto zna i szanuje Marksa i zostaniesz odpowiednio uhonorowany w (tak zwanych) marksistowskich czasopismach. Ale ja cytuję Marksa, nie mówiąc, że nim jestem, bez cudzysłowu, a ponieważ ludzie nie są w stanie rozpoznać tekstów Marksa, jestem uważany za kogoś, kto nie cytuje Marksa. Czy fizyk czuje potrzebę cytowania Newtona i Einsteina, gdy pisze pracę z fizyki? Używa ich, ale nie potrzebuje cudzysłowów, przypisów i pochwalnych komentarzy, by udowodnić, jak bardzo jest wierny myśli mistrza. A ponieważ inni fizycy wiedzą, co Einstein zrobił, co odkrył i udowodnił, mogą go rozpoznać w tym, co pisze fizyk (Foucault w Brochier 1977 [1975]: 15).

Goudsblom sugeruje podobną postawę Eliasa w sposobie, w jaki oddawał hołd swoim poprzednikom. Według Goudsbloma pokrewieństwo Eliasa z wieloma klasycznymi socjologami i ideami socjologicznymi „nie może być wyjaśnione przez bezpośrednią znajomość” (Goudsblom 1977: 78). Wpływ niektórych klasycznych teoretyków socjologii (np. Marksa, Durkheima, Webera) na idee zawarte w On the Process of Civilisation nie może być bezpośrednio rozpoznany, choć książka mimo wszystko angażuje i syntetyzuje główne tematy klasycznej socjologii (zob. też Mennell w Flores 2014: 16, gdzie przedstawia podobną sugestię dotyczącą sposobu, w jaki Elias używa terminu Zweifrontenschicht lub „warstwa dwufrontowa”).

Niestety, powinowactwa między Tocqueville’em a Eliasem nie da się w ten sposób wytłumaczyć, gdyż prace tego pierwszego zajmowały w socjologii relatywnie marginalne miejsce i nie doprowadziły do ukształtowania się odrębnej perspektywy teoretycznej czy szkoły (zob. też przypis 1 w tym artykule). ). Co więcej, Tocqueville nie był szeroko czytany i dyskutowany w międzywojennych Niemczech (Nissen 2004: 97; Visscher 2013: 9–10).

Jedyną opcją, która pozostaje otwarta, jest domniemanie pokrewieństwa na podstawie znajomości pośredniej . Oznaczałoby to, że praca Tocqueville’a dotarła do Eliasa dzięki pracy trzeciego uczonego, który zna Tocqueville’a i którego Elias dobrze zna. Postawię tutaj hipotezę, że holenderski historyk Johan Huizinga reprezentuje prawdopodobnie najsilniejszą możliwość tej roli (Goudsblom 1987b: 45; van Krieken 1998: 23).

Powszechnie wiadomo, że Huizinga był dobrze zaznajomiony z twórczością Tocqueville’a (Gargan 1963; 337; Colie 1964: 620; Visscher 2013; 32; Otterspeer 2019: 1), a także z pracami innych badaczy społecznych, takich jak Marcel Mauss, Karl Mannheim, Max Weber czy Georges Sorel (Colie 1964: 608 ). W niedawnym wystąpieniu na konferencji „Huizinga heute. Hundert Jahre Herbst des Mittelalters [Huizinga today: (the) stuletnia jesień średniowiecza]”, Otterspeer (2019: 2–9) twierdzi, że pomimo wielu oczywistych różnic, Tocqueville i Huizinga podzielają społeczno-naukowe podejście, które jest opiera się na uchwyceniu wzorców lub „rytmów” przemian społeczno-historycznych, zestawieniu formy (zewnętrza) i treści (wnętrza) życia społecznego oraz analizie porównawczej. Co więcej, podobnie jak Tocqueville, Huizinga znalazł wyjaśnienia w kategoriach liniowej przyczynowości, którą powiązał z Marksem i Freudem, głęboko podejrzliwi ze względu na swój determinizm; preferował analizę uznającą przypadkowy i nieplanowany charakter zmiany społecznej (Huizinga 1926 [1950]: 81-82; Colie 1964: 625-626). Czy to możliwe, że pokrewieństwo między Tocqueville’em a Eliasem, które zaobserwowałem i przeanalizowałem, powstało za pośrednictwem Huizingi? Ostateczna odpowiedź wymaga dalszej analizy, w jaki sposób Huizinga opiera się na Tocqueville’u, a Elias na Huizingi.

Wniosek

Na zakończenie rozważę, w jaki sposób Tocqueville i Elias podzielają „styl myślenia” (van El 2002: 10-12; zob. także Kilminster 2007: 1-4). Termin „styl” jest tu używany, aby wskazać na wspólne nawykowe, przedrefleksyjne sposoby myślenia (zob. np. Mannheim i Fleck w van El 2002: 10-11). Style mogą odnosić się do teorii, metod lub pewnych tematów badań, ale mogą być również powiązane z pewnymi dyspozycjami lub charakterami poszczególnych naukowców, którzy podzielają lub rozwijają podobne podejście i gust w odniesieniu do pracy naukowej. Przynależność do stylu nie wymaga zatem jednolitej konceptualizacji i zastosowania teorii i metody. Co więcej, style mogą również wykraczać poza dyscypliny i dziedziny naukowe. Jeśli przyjmiemy tę definicję stylu i uznamy za prawdopodobne, że Tocqueville i Elias (i być może Huizinga) pracowali w ramach odrębnego stylu socjologii i pomogli go stworzyć, to jakie cechy wyróżniają ten styl?

Na podstawie porównania, które przeprowadziłem w tym artykule, na pierwszy plan wysuwają się cztery cechy. Pierwszą z nich jest ścisła integracja społeczno-historycznej empirii i teoretyzowania. Zarówno Elias, jak i Tocqueville unikają tendencji do izolowania aspektów od rzeczywistości – w celu teoretyzowania lub systematycznego wyjaśniania przyczynowego – poprzez ścisłą analizę form życia społecznego w kontekście za pomocą (porównawczych) studiów przypadków. Po drugie, w badaniach tych koncentrują się na współewolucji życia społecznego, w ramach której zmiany w strukturach społecznych współewoluują ze zmianami w ludzkich osobowościach. Po trzecie, współzależność między grupami społecznymi jest dla obu socjologów mechanizmem współewolucji. Czwartą cechą jest to, że świadomość współewolucji i roli współzależności społecznej podkreśla dla tych badaczy, w jaki sposób historyczne dziedzictwo, tymczasowość i czas współdeterminują obecne warunki społeczne, tj. że ludzie w społeczeństwie funkcjonują w określony sposób, ponieważ społeczeństwo rozwinęło się w określony sposób. Ten proces współewolucji wywodzi się z życia poszczególnych ludzi, ale może być przez nich planowany i kontrolowany tylko w ograniczonym zakresie. Świadomość ta pozwala obu myślicielom „oderwać się” od bezpośrednich i częściowych moralnych i politycznych obaw ich czasów (Kilminster 2014: 104). Według Kilminstera (2014: 105-107), ta zdolność do oderwania się jest cechą charakteryzującą bezstronną „socjologię ścieżki II”, która obejmuje między innymi prace Saint-Simona, Comte’a, Victora Consideranta, Lorenza von Steina. Ostatnią cechą jest to, że ich styl socjologii mówi w kategoriach prawdopodobieństwa, a nie pewności czy nieuchronności (Mennell 1998 [1989]: 70). Ogólne spostrzeżenia, które generuje, sprowadzają się zatem do „teorii czasami prawdziwych” (Stinchcombe 1991: 375): teorii, które są prawdziwe w określonych „warunkach zakresu” (Cohen 1989: 83).

Wierzę, że artykulacja i dalszy rozwój stylu reprezentowanego przez Tocqueville’a i Eliasa jest ważny, ponieważ socjologia, która jest historycznie wrażliwa, będzie w stanie lepiej oprzeć się tendencji do teoretyzowania bez wyraźnych empirycznych odniesień i bardziej szczegółowo rozważyć dynamiczną i relacyjną naturę życia społecznego (Goudsblom 1990 [1974]). Kontury tego rodzaju socjologii zostały zbadane i przedstawione przez Eliasa i wielu jego uczniów. Powiązanie tej pracy z innymi myślicielami socjologicznymi, takimi jak Tocqueville, pomaga umiejscowić socjologię figuratywną lub socjologię procesu jako styl myślenia, który ma znaczenie dla socjologii w szerokim sensie, w porównaniu z innymi, lepiej znanymi paradygmatami i szkołami socjologicznymi.

Wiebren J. Boonstra

Podziękowanie

Chciałbym podziękować wielu osobom, które pomogły mi napisać o związku między Tocqueville’em a Eliasem: Stephenowi Mennellowi i nieżyjącemu już Johanowi Goudsblomowi za zachętę i informacje; Willemowi Otterspeerowi za przesłanie mi manuskryptu Huizingi i Tocqueville’a; Sofie Joosse, Rasmusowi Klockerowi Larsenowi, Simonowi Westowi, recenzentom i redaktorom Human Figurations (w szczególności Russellowi Ó Ríagáinowi) za życzliwe i cenne uwagi dotyczące wcześniejszych wersji tego artykułu. Janet Ahlberg dokonała korekty i sprawdziła język tego artykułu.

Bibliografia

Aron, R. (1965) Główne nurty myśli socjologicznej . Harmondsworth: Pingwin.
Baur, N., and S. Ernst (2011), „W kierunku metodologii zorientowanej na proces: nowoczesne metody badawcze nauk społecznych i socjologia figuracyjna Norberta Eliasa”, The Sociological Review , 59: 1, s. 117–139.
Berlin, I. (1965) „Myśl de Tocqueville’a”, History , 50: 169, s. 199–206.
Boesche, R. (1983) „Dlaczego Tocqueville mógł tak dobrze przewidywać?”, Political Theory , 11: 1, s. 79–103.
Brochier, JJ (1977 [1975]) „Rozmowa więzienna: wywiad z Michelem Foucaultem”, przeł. Colin Gordon, Radykalna filozofia , 16: 1, s. 10–15.
Cohen, BP (1989) Rozwijanie wiedzy socjologicznej: teoria i metoda . Chicago: Nelson-Hall.
Colie, RL (1964) „Johan Huizinga i zadanie historii kultury”, The American Historical Review , 69: 3, s. 607–630.
Dépelteau, F. i TS Landini (2013), Norbert Elias i teoria społeczna . Nowy Jork: Palgrave Macmillan.
Drescher, S. (1964) „Dwie demokracje Tocqueville’a ”, Journal of the History of Ideas , 25: 2, s. 201–216.
van El, C. (2002) Figuraties en verklaringen. Stijlgebonden schoolvorming in de Nederlandse Sociologie na 1968 . Amsterdam: Aksant.
Elias, N. (1969) Die höfische Gesellschaft. Untersuchungen zur Soziologie des Königtums und der höfischen Aristokratie mit einer Einleitung: Soziologie und Geschichtswissenschaft . Berlin: Hermann Luchterhand Verlag.
Elias, N. (2002 [1969]) Die höfische Gesellschaft. Untersuchungen zur Soziologie des Königtums und der höfischen Aristokratie mit einer Einleitung: Soziologie und Geschichtswissenschaft , wyd. Claudie Opitz. Berlin: Suhrkamp [Gesammelte Schriften, tom 2].
Elias, N. (1983 [1969]) The Court Society , trans Edmund Jephcott. Nowy Jork: Panteon.
Elias, N. (1991 [1987]) Społeczeństwo jednostek , przeł. Edmunda Jephcotta. Oxford Blackwell.
Elias, N. (1991) Teoria symboli . Londyn: Sage Publications.
Elias, N. (2011) Teoria symboli , wyd. Richarda Kilminstera. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 13].
Elias, N. (2005 [1969]) The Court Society , przeł. Edmund Jephcott, wyd. Stephena Mennella. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 2].
Elias, N. (2006 [1970]) Czy ist Soziologie? Berlin: Suhrkamp [Gesammelte Schriften, tom. 5].
Elias, N. (2008) Essays III: On Sociology and the Humanities, wyd. Richarda Kilminstera i Stephena Mennella. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 16].
Elias, N. (2012 [1939]) O procesie cywilizacji. Badania socjogenetyczne i psychogenetyczne , przeł. Edmund Jephcott, wyd. Stephena Mennella, Erica Dunninga, Johana Goudsbloma i Richarda Kilminstera. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 3].
Elias, N. (2012 [1970]) Czym jest socjologia? , przeł. Grace Morrissey, Stephen Mennell i Edmund Jephcott, wyd. Artura Bognera, Katie Liston i Stephena Mennella. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 5].
Elias N. (2013 [1989]) Studia nad Niemcami: walki o władzę i rozwój habitusu w XIX i XX wieku , przeł. Eric Dunning i Stephen Mennell, wyd. Stephena Mennella i Erica Dunninga. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 11].
Elias, N. i JL Scotson (2008 [1965]), The Established and the Outsiders , wyd. Cas Wouters. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 4].
Elster, J. (2009) Alexis de Tocqueville, pierwszy naukowiec społeczny . Cambridge: Cambridge University Press.
Featherstone, M. (1987) „Norbert Elias i socjologia figuracyjna: kilka uwag wstępnych”, Theory, Culture & Society , 4: 2–3, s. 197–211.
Fletcher, J. (1995) „W kierunku teorii procesów decywilizacji”, Amsterdams Sociologisch Tijdschrift , 22: 2, s. 283–296.
Flores, R. (2014) Apropos „Dzieła zebrane Norberta Eliasa”, Wywiad ze Stephenem J. Mennellem, Sociologica , 8: 3, s. 1–26.
Fogelman, E. (1960) „Alexis de Tocqueville i zobowiązanie do wolności”, Western Humanities Review , 14, s. 271–282.
Forman-Barzilai, F. (2010) Adam Smith i kręgi współczucia: kosmopolityzm i teoria moralna . Cambridge: Cambridge University Press.
Furet, F. (1981 [1978]) Interpretacja rewolucji francuskiej , przeł. Elborga Forstera. Cambridge: Cambridge University Press.
Gabriel, N. i LB Kaspersen (2014), „Istoty ludzkie w kółko. Ku ogólnej teorii nauk o człowieku”, History of the Human Sciences , 27: 3, s. 3–19.
Gaipa, M. (2004) „Włamanie do rozmowy: Jak uczniowie mogą zdobyć autorytet dla swojego pisania”, Pedagogika , 4: 3, s. 419–437.
Gargan, ET (1963) „Tocqueville i problem prognoz historycznych”, The American Historical Review , 68: 2, s. 332–345.
Giddens, A. (1984) Konstytucja społeczeństwa: zarys teorii struktury . Cambridge: Polity Press.
Goldhammer, A. (2002) „Uwagi na temat „Kultu narodu we Francji” Davida Bella [transkrypcja referatu przedstawionego] dla panelu na spotkaniu WSFH, Baltimore 3 października 2002 r., http: //www.people.fas .harvard.edu/%7Eagoldham/articles/bellcult.html , dostęp 16 września 2020 r.
Górnicka, B., R. Ó Ríagáin i R. Powell (2019) „Richard Kilminster and „post-filozoficzna” socjologia: wprowadzenie redaktorów do wydania specjalnego „Socjologia socjologii w perspektywie długoterminowej”, Figury ludzkie , 8:1.
Goudsblom, J. „Odpowiedzi na pracę Norberta Eliasa w Anglii, Niemczech, Holandii i Francji”, w PR Gleichmann, J. Goudsblom i H. Korte (red.), Human Figureations: Essays for Norbert Elias . Amsterdam: Stichting Amsterdams Sociologisch Tijdschrift, 1977, s. 37–98.
Goudsblom, J. (1987a) „Socjologia Norberta Eliasa: jego rezonans i znaczenie”, Theory, Culture & Society , 4: 2–3, s. 323–337.
Goudsblom, J. (1987b) Socjologia van Norberta Eliasa . Amsterdam: Meulenhoff.
Goudsblom, J. (1990 [1974]) Balans van de socjologie . Derde druk. Nijmegen: SUN.
Graff, G. i C. Birkenstein (2010), „Oni mówią / ja mówię”: ruchy, które mają znaczenie w pisaniu akademickim . Nowy Jork: WW Norton & Company.
Herr, R. (1962) Tocqueville i stary reżim . Princeton: Princeton University Press.
Hirschman, AO (1997 [1977]) Pasje i interesy: polityczne argumenty za kapitalizmem przed jego triumfem . Nowy Jork: Greenwood Publishing Group.
Huizinga, J. (1950 [1926]) De taak van Culturaluurgeschiedenis . Haarlem: HD Tjeenk Willink & Zoon.
Hochberg, LJ (2007) „Pogodzenie historii z socjologią? Strategie badań w Tocqueville’s Democracy in America and The Old Regime and the French Revolution ”, Journal of Classical Sociology , 7: 1, s. 23–54.
Hunt, L. (2004 [1984]) Polityka, kultura i klasa w rewolucji francuskiej . Dwudziesta rocznica wydania. Berkeley: University of California Press.
Kilminster, R. (2007) Norbert Elias: Socjologia postfilozoficzna . Abingdon: Routledge.
Kilminster, R. (2011) „Socjologia postfilozoficzna Norberta Eliasa: od„ krytyki ”do względnego dystansu”, The Sociological Review , 59: 1, s. 91–116.
Kilminster, R. (2014) „Świt oderwania: Norbert Elias i dwie ścieżki socjologii”, History of the Human Sciences , 27: 3, s. 96–115.
Korte, H. (2017) O Norbercie Eliasie – zostaniu naukowcem-człowiekiem , wyd. Stefanie Ernst, tłum. Stefanie Affeldt. Wiesbaden: Springer.
Linklater, A. i S. Mennell (2010), „Norbert Elias, Proces cywilizacyjny: badania socjogenetyczne i psychogenetyczne — przegląd i ocena”, Historia i teoria , 49: 3, s. 384–411.
Lojalny, S. i S. Quilley (red.) (2004), Socjologia Norberta Eliasa . Cambridge: Cambridge University Press.
Maletz, DJ (2005). „Tocqueville o obyczajach i zachowaniu republik”, American Journal of Political Science , 49: 1, s. 1–15.
Marshall, LL i S. Drescher (1968), „Amerykańscy historycy i demokracja Tocqueville’a”, The Journal of American History , 55: 3, s. 512–532.
Mennell, S. (1980) „Czas i tabu, cywilizacja i nauka: dzieło Norberta Eliasa”, Journal of the Anthropological Society of Oxford , 11: 2, s. 83–95.
Mennell, S. (1994) „Formowanie obrazów my: teoria procesu”, w: C. Calhoun (red.), Social Theory and the Politics of Identity . Oxford: Blackwell, s. 175–97.
Mennell, S. (1998 [1989]) Norbert Elias. Wprowadzenie . Dublin: UCD Press.
Mennell, S. (2001) „Druga strona medalu: procesy decywilizacyjne”, w: Thomas Salumets (red.), Norbert Elias and human Interdependencies . Montreal: McGill-Queen’s University Press, s. 32–49.
Mennell, S. (2007) Amerykański proces cywilizacyjny . Cambridge: Polity Press.
Mills, CW (1959) Wyobraźnia socjologiczna . Oksford: Oxford University Press.
Moelker, R. (2003) „Norbert Elias, supremacja morska i zawód marynarki wojennej: o niepublikowanych badaniach Eliasa w genezie zawodu marynarki wojennej”, The British Journal of Sociology , 54: 3, s. 373–390.
Montesquieu, C., (2001 [1748]) Duch praw . Ontario: Batoche Książki.
Nietzsche, FW (1974 [1884]) Nauka wesoła: z preludium w niemieckich rymach i dodatku do pieśni , przeł. Waltera Kaufmanna. Nowy Jork: Vintage Books.
Nissen, M. (2004) „Alexis de Tocqueville – Der alte Staat und die Revolution”, w: Erich Pelzer (red.), Revolution und Klio. Die Hauptwerke zur Französischen Revolution . Getynga: Vandenhoeck & Ruprecht, s. 80–89.
Otterspeer, W. (2019) „Huizinga and Tocqueville”, niepublikowany referat przygotowany na konferencję „Huizinga heute. Hundert Jahre Herbst des Mittelalters”, 15–17 marca 2019 r., Wiedeń.
B. Paulle, B. van Heerikhuizen i M. Emirbayer (2012), „Elias i Bourdieu”, Journal of Classical Sociology , 12: 1, s. 69–93.
Palmer, RR (2014) Dwóch Tocqueville’ów, ojciec i syn: Hervé i Alexis de Tocqueville o nadejściu rewolucji francuskiej . Princeton: Princeton University Press.
Parsons, T. (1951) System społeczny . Glencoe, Illinois: Wolna prasa.
Parsons T. (1966) „Wkład w sympozjum przeglądowe Roberta Nisbeta The Sociological Tradition ”, American Sociological Review , 32: 4, s. 640–643.
Quilley, S. i S. Loyal (2004), „Ku „teorii centralnej”: zakres i znaczenie socjologii Norberta Eliasa”, w: S. Loyal i S. Quilley (red.), Socjologia Norberta Eliasa . Cambridge: Cambridge University Press, s. 1–22.
Quilley, S. (2010) „Poziomy integracji i„ wielka ewolucja ”: biologia organiczna i socjologia Norberta Eliasa”, Journal of Classical Sociology , 10: 4, s. 391–419.
Richter, M. (1970) „Zastosowania teorii: adaptacja Montesquieu przez Tocqueville’a”, w M. Richter (red.), Essays in Theory and History: An Approach to the Social Sciences . Harvard: Harvard University Press, s. 74–102.
Rorty, R. (1979) Filozofia i zwierciadło natury . Princeton: Princeton University Press.
Schleifer, JT (2000 [1980]) The Making of Tocqueville’s Democracy in America , wydanie drugie. Indianapolis: Fundusz Wolności.
Schleifer, JT (2006) „Tocqueville’s Democracy in America ponownie rozważona”, w: CB Welch (red.), The Cambridge Companion to Tocqueville . Cambridge: Cambridge University Press, s. 121–138.
Schleifer, JT (2012) The Chicago Companion to Tocqueville’s Democracy in America . Chicago: University of Chicago Press.
Schleifer, JT (2018) Tocqueville . Cambridge: Polity Press.
Stone, J. i S. Mennell (1980), Alexis de Tocqueville o demokracji, rewolucji i społeczeństwie . Chicago: Chicago University Press.
Stinchcombe, AL (1991). „Warunki owocności teoretyzowania o mechanizmach w naukach społecznych”, Philosophy of the Social Sciences , 21: 3, s. 367–388.
Stoutenhuysen, P. (2013) „Een relatieve buitensstaander in de socjologie”, w: A. Kinneging, P. de Hert i S. Somers (red.), Tocqueville, profeet van de moderne demokratie . Rotterdam: Lemniscaat, s. 47–68.
de Swaan, A. (1995). „Poszerzanie kręgów identyfikacji: obawy emocjonalne w perspektywie socjogenetycznej”, Theory, Culture & Society , 12: 2, s. 25–39.
de Swaan, A. (1997). „Poszerzanie kręgów dezidentyfikacji: o psycho- i socjogenezie nienawiści do dalekich obcych – Refleksje o Rwandzie”, Theory, Culture & Society , 14: 2, s. 105–122.
Smith, DL (2011) Mniej niż człowiek: dlaczego poniżamy, zniewalamy i eksterminujemy innych . Nowy Jork: St. Martin’s Press.
Sumner, WG (1940 [1906]) Folkways: studium socjologicznego znaczenia zwyczajów, manier, zwyczajów, obyczajów i moralności . Boston: Ginn and Company.
Swedberg, R. (2009) Ekonomia polityczna Tocqueville’a . Princeton: Princeton University Press.
Thomson, P. i B. Kamler (2013), Pisanie dla recenzowanych czasopism: Strategie publikowania . Abingdon: Routledge.
de Tocqueville, A. (2009 [1836]) „Francja przed rewolucją”, Journal of Classical Sociology , 9: 1, s. 17–66.
de Tocqueville, A. (1856) L’Ancien régime et la Révolution . Paryż: Michel Lévy Frères.
de Tocqueville, A. (1867 [1856]) Der alte Staat und die Revolution , tłum. Theodora Oelckersa. Lipsk: Wigand.
de Tocqueville, A. (1857 [1856]) Das alte Staatwesen und die Revolution , tłum. Arnolda von Boscowitza. Lipsk: Mendelsohn.
de Tocqueville, A. (2011 [1856]) Ancien Régime i rewolucja francuska , przeł. Artura Goldhammera. Cambridge: Cambridge University Press.
de Tocqueville, A. (2012 [1835]) Demokracja w Ameryce , tom I, przeł. Jamesa Schleifera. Indianapolis: Fundusz Wolności.
de Tocqueville, A. (2012 [1840]) Demokracja w Ameryce , tom II, przeł. Jamesa Schleifera. Indianapolis: Fundusz Wolności.
de Tocqueville, A. (2011 [1835/1840]). Over de demokratie in Amerika , przeł. Hessel Daalder i Steven van Luchene. Rotterdam: Lemniscaat.
de Tocqueville, A. (1896 [1893]) Wspomnienia Alexisa de Tocqueville’a . Nowy Jork: Macmillan.
Van Krieken, R. (1998) Norbert Elias . Londyn: Routledge.
Visscher, I. (2013) Ieder zijn Tocqueville. Verwetenschappelijking en ideologisering van een Frans denker in Duitsland en Nederland na de Tweede Wereldoorlog . mgr inż. Praca dyplomowa. Amsterdam: Uniwersytet Amsterdamski.
Wallace, WL (1979) „Przegląd Czym jest socjologia? ’, Socjologia współczesna , 8: 5, s. 767–769.
Welch CB (2006) „Wprowadzenie”, w Welch CB (red.), The Cambridge Companion to Tocqueville . Cambridge: Cambridge University Press, s. 1–20.
Weintraub, J. (1996) „Tocqueville on mores”, http://jeffweintraub.blogspot.se/1996/10/tocqueville-on-mores.html, dostęp 16 września 2020 r.
Wickham, G. i B. Evers (2012), „Elias śladami Hobbesa?” Figury ludzkie , 1: 1, s. 1–14.
Witteveen, WJ (2013) „Drie reisgenoten: Pascal, Montesquieu, Rousseau”, w: A. Kinneging, P. de Hert i S. Somers (red.), Tocqueville, profeet van de moderne demokratie . Rotterdam: Lemniscaat, s. 195–210.
Wouters, P. (1999) „The Citation Culture”, niepublikowana praca doktorska. Amsterdam Amsterdam: Uniwersytet Amsterdamski.

Notatki

Charles Wright Mills uznał za konieczne w latach pięćdziesiątych wskazać, że Tocqueville byłby socjologiem, „gdyby żył dzisiaj” (Mills 1959: 17), a kilka lat później Raymond Aron napisał o „nieuzasadnionym” zaniedbaniu Tocqueville’a w socjologii ( Arona 1965: 183). Z drugiej strony, Talcott Parsons uznał Tocqueville’a za „przenikliwego” i „niezwykle utalentowanego komentatora”, ale w niczym nie przypominał Durkheima czy Webera, ponieważ Tocqueville nie rozwinął żadnych „głównych teoretycznych schematów analizy” (Parsons 1967: 641). Podobnie myślał Isaiah Berlin. Uznał, że Tocqueville jest oryginalny, ale niewystarczająco głęboki: „Rzadko, jeśli w ogóle, porusza myśl z siłą i śmiałością Hobbesa, Hume’a czy Rousseau; nie ma systematycznego mózgu ani poruszającej się bezpośredniości Milla; jeszcze mniej otwiera okna na dosłownie niezgłębione głębie, jak Hegel i Marks” (Berlin 1965: 205-206). Pomimo pewnej rehabilitacji pozycji Tocqueville’a w historii socjologii w ostatnich latach (Welch 2006; Elster 2009), jego wkład w dyscyplinę nigdy nie otrząsnął się z poczucia trywialności (Stoutenhuysen 2013).
W wydaniu Suhrkamp Gesammelte Schriften z 2002 r. przypis brzmi: „Über die steigende Verarmung des Adels sa A. de Tocqueville, L’Ancien Régime et la Révolution , Paris 1866, Kap. 8.’, przy czym pozostała część przypisu dokładnie taka sama jak w wersji z 1969 r.; zob. Eliasz (2002 [1969]): 144 przyp. 46).
Drugie niemieckie tłumaczenie AR zostało dokonane przez Arnolda von Boscowitza i opublikowane w 1857 roku jako Das alte Staatswesen und die Revolution (Tocqueville 1857 [1856], tłum. von Boskowitz).
W „Technizacji i cywilizacji” Elias pisze: „Pamiętaj, że w XIX wieku nieco ubogi rosyjski car sprzedał Alaskę Stanom Zjednoczonym Ameryki. Rosja i Ameryka były wówczas tak daleko od siebie, że nikt, oczywiście nawet car i jego doradcy, nie przypuszczali, że oba kraje mogą stać się militarnymi rywalami i stanowić wzajemne zagrożenie dla ich bezpieczeństwa” (Elias 2008: 88). Do tego zdania Mennell dodał następujący przypis: „Albo prawie nikt: w 1835 r. Alexis de Tocqueville, pod koniec pierwszej części Democracy in America [t. 1 (New York: Schocken, 1961)], s. 521–52. ), wygłosił swoją późniejszą słynną przepowiednię, że Ameryka i Rosja będą w przyszłości światowymi potęgami”. (Elias (2008: 88, przyp. 23). W Studiach nad Niemcami, Elias pyta, jak moralne uczucia co do naganności nierówności społecznych mogą stać się nie do zniesienia w czasie, gdy społeczeństwo staje się coraz bardziej równe pod względem ekonomicznym i politycznym. Odpowiada na swoje pytanie w następujący sposób: „grupy ludzkie zwykle buntują się przeciwko temu, co odczuwają jako opresję, nie wtedy, gdy ucisk jest najsilniejszy, ale właśnie wtedy, gdy zaczyna słabnąć” (2013 [1989]: 337). Do tej sekcji Mennell dodał następujący przypis: „Ten punkt jest zwykle kojarzony z Alexisem de Tocqueville (1805–1859), który napisał:„ nie zawsze wybuchają rewolucje, gdy sytuacja się pogarsza. Wręcz przeciwnie, częściej zdarza się, że kiedy naród, który przez długi czas znosił bez protestu opresyjne rządy, nagle stwierdza, że rząd zmniejsza presję,

Więcej niż jeden przypis: Łączenie Alexisa de Tocqueville’a i Norberta Eliasa

Wiebren J. Boonstr

wydział nauk o ziemi uniwersytetu w Uppsali

Pomiń inne szczegóły (w tym stałe adresy URL, DOI, informacje o cytatach)

Tom 9 , wydanie 1 , 2021

Link bezpośredni : http://hdl.handle.net/2027/spo.11217607.0009.107

Uprawnienia

Link do artykułu: https://quod.lib.umich.edu/h/humfig/11217607.0009.107?view=text;rgn=main

Norbert Elias (ur. 22 czerwca 1897 we Wrocławiu, zm. 1 sierpnia 1990 w Amsterdamie) – niemiecki filozof i socjolog pochodzenia żydowskiego, twórca socjologii procesu i socjologii figuracyjnej. Studiował medycynę, psychologię i filozofię. W 1933 wyjechał z hitlerowskich Niemiec i zamieszkał w Paryżu. W 1935 roku przeniósł się do Wielkiej Brytanii, gdzie wykładał kolejno na uniwersytetach w Londynie, Cambridge i Leicester. W latach 1962–1964 był profesorem socjologii na uniwersytecie w Akrze (stolica Ghany). Później wykładał na różnych uniwersytetach niemieckich (m.in. w Konstancji oraz Ośrodku Badań Interdyscyplinarnych w Bielefeld). Mieszkał głównie w Amsterdamie, gdzie zmarł. Według Eliasa socjologia jest nauką dynamiczną, której przedmiotem jest proces społeczny oraz nieustanny ciąg regularnych zmian będących wynikiem niezamierzonych działań ludzkich. Obecne stany społeczeństwa mają pochodzenie procesowo-historyczne. Żaden z obiektów społecznych nie ma stanu stałego i niezmiennego.

W swojej najgłośniejszej pracy pt. Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu Elias przedstawia przemiany obyczajowości, jakie dokonały się w Europie od średniowiecza. Analizując podręczniki i inne dokumenty z kolejnych epok, przedstawia mechanizmy tworzenia się norm, które obecnie uznajemy za naturalne, głównie z zakresu zasad zachowania i moralności (np. zasady posługiwania się nożem i widelcem). Zdaniem Eliasa z czasem ludzie uzyskiwali coraz większą zdolność kontrolowania własnych emocji. Początkowo prace Eliasa pozostawały niezauważone, z czasem jednak uznano go za jedną z czołowych postaci współczesnej socjologii.

Alexis Henri Charles Clérel, wicehrabia de Tocqueville (ur. 29 lipca 1805 w Paryżu, zm. 16 kwietnia 1859 w Cannes) – francuski myśliciel polityczny, socjolog, polityk, od 3 czerwca do 31 października 1849 minister spraw zagranicznych II Republiki. Po zamachu stanu w 1851 krytyk Napoleona III i II Cesarstwa. Autor dwutomowego dzieła O demokracji w Ameryce, uchodzącego za najbardziej przenikliwą analizę demokratycznego społeczeństwa politycznego. Szczególne znaczenie mają jego analizy konfliktu między wolnością i równością, pożytków płynących z samorządu i stowarzyszeń politycznych oraz relacji między państwem a Kościołami. Tocqueville krytycznie oceniał niektóre aspekty demokracji, sądził, że ustrój demokratyczny może prowadzić do degradacji ludzkiej natury. Nie odrzucał jednak demokracji całkowicie, uznawał, że można i należy ją reformować. Za największą wartość demokratycznego społeczeństwa uznawał wolność. Zagrożenie dla niej stanowi tyrania większości^[5]. Jednostka może się jednak przed nią chronić dzięki wolności stowarzyszeń i wolności słowa. Stowarzyszenia i prasa służą, zdaniem Tocqueville’a, wyrażaniu opinii mniejszości i przekonywaniu większości do zmiany postaw. W dziele Dawny ustrój i rewolucja, na przykładzie rewolucji francuskiej postawił tezę, że rewolucja stanowi zawsze kontynuację obalanego ustroju oraz że wybucha nie w momencie najgłębszego kryzysu, ale kiedy sytuacja poprawia się wolniej niż oczekuje tego społeczeństwo. Tocqueville wyróżniał trzy funkcje prasy: gwarantuje wolność, ponieważ jest pośrednikiem, który z łatwością może zdemaskować działania polityczne; utrzymuje wspólnotę, ponieważ prasa ma moc polegającą na przekazaniu jednej myśli, którą może zaszczepić w tysiącach umysłów; oraz umożliwia działanie wspólne, czyli ułatwia komunikowanie się i planowanie na odległość. Uważał, że stan demokracji wiąże się z rozbiciem jednostkowych idei, ponieważ każdy może bronić swoich poglądów, i jednocześnie oznacza tendencję do konformizmu, który wynikać może, według Tocqueville’a, z wyrównania warunków oraz psychicznej potrzeby oparcia się na wspólnym zaufaniu i opiniach. Władza prasy polega na reprezentacji różnorodnych opinii i pozwalaniu poszczególnym z nich na szybsze zakorzenienie się w świadomości społecznej. Tocqueville zwrócił też uwagę, że gazety w różnych krajach różnią się pod względem ilości treści i formatu, a te różnice wynikają bardziej z przyczyn kulturowo-politycznych niż ekonomicznych. Podkreślił również, że zło, jakie przynosi działalność prasy, jest mniejsze od tego, przed którym chroni obywateli. Obiektywność prasy można byłoby zwiększyć poprzez powstanie kolejnych gazet.

[Biogramy Alexisa Henri Charles Clérel, wicehrabia de Tocqueville i Norberta Eliasa za Wikipedią]

Obraz wyróżniający: Norbert Elias (1987). Autorstwa Rob Bogaerts / Anefo – http://proxy.handle.net/10648/ad61be2a-d0b4-102d-bcf8-003048976d84, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=88949735

Norbert Elias (1987)

Abstrakt

Słowa kluczowe

Wstęp

Jeden przypis

Jak obyczaje stają się łagodniejsze

Poznawanie obyczajów przez badanie manier

Rosnąca rozbieżność między rangą a władzą

Interpretacja rewolucji francuskiej jako części długoterminowego procesu zmian społecznych

Domysły przez pośrednictwo

Wniosek

Bibliografia

Aron, R. (1965) Główne nurty myśli socjologicznej . Harmondsworth: Pingwin.

Baur, N., and S. Ernst (2011), „W kierunku metodologii zorientowanej na proces: nowoczesne metody badawcze nauk społecznych i socjologia figuracyjna Norberta Eliasa”, The Sociological Review , 59: 1, s. 117–139.

Berlin, I. (1965) „Myśl de Tocqueville’a”, History , 50: 169, s. 199–206.

Boesche, R. (1983) „Dlaczego Tocqueville mógł tak dobrze przewidywać?”, Political Theory , 11: 1, s. 79–103.

Brochier, JJ (1977 [1975]) „Rozmowa więzienna: wywiad z Michelem Foucaultem”, przeł. Colin Gordon, Radykalna filozofia , 16: 1, s. 10–15.

Cohen, BP (1989) Rozwijanie wiedzy socjologicznej: teoria i metoda . Chicago: Nelson-Hall.

Colie, RL (1964) „Johan Huizinga i zadanie historii kultury”, The American Historical Review , 69: 3, s. 607–630.

Dépelteau, F. i TS Landini (2013), Norbert Elias i teoria społeczna . Nowy Jork: Palgrave Macmillan.

Drescher, S. (1964) „Dwie demokracje Tocqueville’a ”, Journal of the History of Ideas , 25: 2, s. 201–216.

van El, C. (2002) Figuraties en verklaringen. Stijlgebonden schoolvorming in de Nederlandse Sociologie na 1968 . Amsterdam: Aksant.

Elias, N. (1969) Die höfische Gesellschaft. Untersuchungen zur Soziologie des Königtums und der höfischen Aristokratie mit einer Einleitung: Soziologie und Geschichtswissenschaft . Berlin: Hermann Luchterhand Verlag.

Elias, N. (2002 [1969]) Die höfische Gesellschaft. Untersuchungen zur Soziologie des Königtums und der höfischen Aristokratie mit einer Einleitung: Soziologie und Geschichtswissenschaft , wyd. Claudie Opitz. Berlin: Suhrkamp [Gesammelte Schriften, tom 2].

Elias, N. (1983 [1969]) The Court Society , trans Edmund Jephcott. Nowy Jork: Panteon.

Elias, N. (1991 [1987]) Społeczeństwo jednostek , przeł. Edmunda Jephcotta. Oxford Blackwell.

Elias, N. (1991) Teoria symboli . Londyn: Sage Publications.

Elias, N. (2011) Teoria symboli , wyd. Richarda Kilminstera. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 13].

Elias, N. (2005 [1969]) The Court Society , przeł. Edmund Jephcott, wyd. Stephena Mennella. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 2].

Elias, N. (2006 [1970]) Czy ist Soziologie? Berlin: Suhrkamp [Gesammelte Schriften, tom. 5].

Elias, N. (2008) Essays III: On Sociology and the Humanities, wyd. Richarda Kilminstera i Stephena Mennella. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 16].

Elias, N. (2012 [1939]) O procesie cywilizacji. Badania socjogenetyczne i psychogenetyczne , przeł. Edmund Jephcott, wyd. Stephena Mennella, Erica Dunninga, Johana Goudsbloma i Richarda Kilminstera. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 3].

Elias, N. (2012 [1970]) Czym jest socjologia? , przeł. Grace Morrissey, Stephen Mennell i Edmund Jephcott, wyd. Artura Bognera, Katie Liston i Stephena Mennella. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 5].

Elias N. (2013 [1989]) Studia nad Niemcami: walki o władzę i rozwój habitusu w XIX i XX wieku , przeł. Eric Dunning i Stephen Mennell, wyd. Stephena Mennella i Erica Dunninga. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 11].

Elias, N. i JL Scotson (2008 [1965]), The Established and the Outsiders , wyd. Cas Wouters. Dublin: UCD Press [Dzieła zebrane, tom. 4].

Elster, J. (2009) Alexis de Tocqueville, pierwszy naukowiec społeczny . Cambridge: Cambridge University Press.

Featherstone, M. (1987) „Norbert Elias i socjologia figuracyjna: kilka uwag wstępnych”, Theory, Culture & Society , 4: 2–3, s. 197–211.

Fletcher, J. (1995) „W kierunku teorii procesów decywilizacji”, Amsterdams Sociologisch Tijdschrift , 22: 2, s. 283–296.

Flores, R. (2014) Apropos „Dzieła zebrane Norberta Eliasa”, Wywiad ze Stephenem J. Mennellem, Sociologica , 8: 3, s. 1–26.

Fogelman, E. (1960) „Alexis de Tocqueville i zobowiązanie do wolności”, Western Humanities Review , 14, s. 271–282.

Forman-Barzilai, F. (2010) Adam Smith i kręgi współczucia: kosmopolityzm i teoria moralna . Cambridge: Cambridge University Press.

Furet, F. (1981 [1978]) Interpretacja rewolucji francuskiej , przeł. Elborga Forstera. Cambridge: Cambridge University Press.

Gabriel, N. i LB Kaspersen (2014), „Istoty ludzkie w kółko. Ku ogólnej teorii nauk o człowieku”, History of the Human Sciences , 27: 3, s. 3–19.

Gaipa, M. (2004) „Włamanie do rozmowy: Jak uczniowie mogą zdobyć autorytet dla swojego pisania”, Pedagogika , 4: 3, s. 419–437.

Gargan, ET (1963) „Tocqueville i problem prognoz historycznych”, The American Historical Review , 68: 2, s. 332–345.

Giddens, A. (1984) Konstytucja społeczeństwa: zarys teorii struktury . Cambridge: Polity Press.

Goldhammer, A. (2002) „Uwagi na temat „Kultu narodu we Francji” Davida Bella [transkrypcja referatu przedstawionego] dla panelu na spotkaniu WSFH, Baltimore 3 października 2002 r., http: //www.people.fas .harvard.edu/%7Eagoldham/articles/bellcult.html , dostęp 16 września 2020 r.

Górnicka, B., R. Ó Ríagáin i R. Powell (2019) „Richard Kilminster and „post-filozoficzna” socjologia: wprowadzenie redaktorów do wydania specjalnego „Socjologia socjologii w perspektywie długoterminowej”, Figury ludzkie , 8:1.

Goudsblom, J. „Odpowiedzi na pracę Norberta Eliasa w Anglii, Niemczech, Holandii i Francji”, w PR Gleichmann, J. Goudsblom i H. Korte (red.), Human Figureations: Essays for Norbert Elias . Amsterdam: Stichting Amsterdams Sociologisch Tijdschrift, 1977, s. 37–98.

Goudsblom, J. (1987a) „Socjologia Norberta Eliasa: jego rezonans i znaczenie”, Theory, Culture & Society , 4: 2–3, s. 323–337.

Goudsblom, J. (1987b) Socjologia van Norberta Eliasa . Amsterdam: Meulenhoff.

Goudsblom, J. (1990 [1974]) Balans van de socjologie . Derde druk. Nijmegen: SUN.

Graff, G. i C. Birkenstein (2010), „Oni mówią / ja mówię”: ruchy, które mają znaczenie w pisaniu akademickim . Nowy Jork: WW Norton & Company.

Herr, R. (1962) Tocqueville i stary reżim . Princeton: Princeton University Press.

Hirschman, AO (1997 [1977]) Pasje i interesy: polityczne argumenty za kapitalizmem przed jego triumfem . Nowy Jork: Greenwood Publishing Group.

Huizinga, J. (1950 [1926]) De taak van Culturaluurgeschiedenis . Haarlem: HD Tjeenk Willink & Zoon.

Hochberg, LJ (2007) „Pogodzenie historii z socjologią? Strategie badań w Tocqueville’s Democracy in America and The Old Regime and the French Revolution ”, Journal of Classical Sociology , 7: 1, s. 23–54.

Hunt, L. (2004 [1984]) Polityka, kultura i klasa w rewolucji francuskiej . Dwudziesta rocznica wydania. Berkeley: University of California Press.

Kilminster, R. (2007) Norbert Elias: Socjologia postfilozoficzna . Abingdon: Routledge.

Kilminster, R. (2011) „Socjologia postfilozoficzna Norberta Eliasa: od„ krytyki ”do względnego dystansu”, The Sociological Review , 59: 1, s. 91–116.

Kilminster, R. (2014) „Świt oderwania: Norbert Elias i dwie ścieżki socjologii”, History of the Human Sciences , 27: 3, s. 96–115.

Korte, H. (2017) O Norbercie Eliasie – zostaniu naukowcem-człowiekiem , wyd. Stefanie Ernst, tłum. Stefanie Affeldt. Wiesbaden: Springer.

Linklater, A. i S. Mennell (2010), „Norbert Elias, Proces cywilizacyjny: badania socjogenetyczne i psychogenetyczne — przegląd i ocena”, Historia i teoria , 49: 3, s. 384–411.

Lojalny, S. i S. Quilley (red.) (2004), Socjologia Norberta Eliasa . Cambridge: Cambridge University Press.

Maletz, DJ (2005). „Tocqueville o obyczajach i zachowaniu republik”, American Journal of Political Science , 49: 1, s. 1–15.

Marshall, LL i S. Drescher (1968), „Amerykańscy historycy i demokracja Tocqueville’a”, The Journal of American History , 55: 3, s. 512–532.

Mennell, S. (1980) „Czas i tabu, cywilizacja i nauka: dzieło Norberta Eliasa”, Journal of the Anthropological Society of Oxford , 11: 2, s. 83–95.

Mennell, S. (1994) „Formowanie obrazów my: teoria procesu”, w: C. Calhoun (red.), Social Theory and the Politics of Identity . Oxford: Blackwell, s. 175–97.

Mennell, S. (1998 [1989]) Norbert Elias. Wprowadzenie . Dublin: UCD Press.

Mennell, S. (2001) „Druga strona medalu: procesy decywilizacyjne”, w: Thomas Salumets (red.), Norbert Elias and human Interdependencies . Montreal: McGill-Queen’s University Press, s. 32–49.

Mennell, S. (2007) Amerykański proces cywilizacyjny . Cambridge: Polity Press.

Mills, CW (1959) Wyobraźnia socjologiczna . Oksford: Oxford University Press.

Moelker, R. (2003) „Norbert Elias, supremacja morska i zawód marynarki wojennej: o niepublikowanych badaniach Eliasa w genezie zawodu marynarki wojennej”, The British Journal of Sociology , 54: 3, s. 373–390.

Montesquieu, C., (2001 [1748]) Duch praw . Ontario: Batoche Książki.

Nietzsche, FW (1974 [1884]) Nauka wesoła: z preludium w niemieckich rymach i dodatku do pieśni , przeł. Waltera Kaufmanna. Nowy Jork: Vintage Books.

Nissen, M. (2004) „Alexis de Tocqueville – Der alte Staat und die Revolution”, w: Erich Pelzer (red.), Revolution und Klio. Die Hauptwerke zur Französischen Revolution . Getynga: Vandenhoeck & Ruprecht, s. 80–89.

Otterspeer, W. (2019) „Huizinga and Tocqueville”, niepublikowany referat przygotowany na konferencję „Huizinga heute. Hundert Jahre Herbst des Mittelalters”, 15–17 marca 2019 r., Wiedeń.

B. Paulle, B. van Heerikhuizen i M. Emirbayer (2012), „Elias i Bourdieu”, Journal of Classical Sociology , 12: 1, s. 69–93.

Palmer, RR (2014) Dwóch Tocqueville’ów, ojciec i syn: Hervé i Alexis de Tocqueville o nadejściu rewolucji francuskiej . Princeton: Princeton University Press.

Parsons, T. (1951) System społeczny . Glencoe, Illinois: Wolna prasa.

PODOBNE ARTYKUŁY WIĘCEJ OD AUTORA