Paradoks Leonarda da Vinci

Od śmierci Leonarda da Vinci minęło pięćset lat i napisano o nim wiele. Leonardo artysta, naukowiec, architekt, wynalazca, którego geniusz był postrzegany jako urok niezgłębionej zagadki. Ale niektóre słowa napisane o Leonardzie po jego śmierci w Clos-Lucé we Francji 2 maja 1519 roku wskazują na zupełnie innego człowieka niż ten, którego wielu z nas przypuszcza, że ​​zna. Według jego pierwszego biografa, Giorgio Vasariego, Leonardo zmarł lamentując, „że obraził Boga i ludzkość, nie pracując nad swoją sztuką tak, jak powinien” ( Vasari, 1996 ; Nicholl, 2004 ; Vecce, 2006 ).

Historia Da Vinci to paradoks – wielki umysł, który zgłębił cuda anatomii, filozofii przyrody i sztuki, ale jednocześnie nie zrealizował tak wielu projektów ( Freud, 1922 ; Kemp, 2006 ). Wydaje się, że nadmierna ilość czasu poświęcana na planowanie pomysłów i brak wytrwałości były szczególnie szkodliwe dla finalizacji zadań, które początkowo wzbudziły jego entuzjazm. Chroniczna walka Leonarda o przekształcenie jego niezwykłej kreatywności w konkretne wyniki i wywiązywanie się ze zobowiązań była przysłowiowa za jego życia i obecna od wczesnego dzieciństwa:

„w nauce iw podstawach liter osiągnąłby wielką biegłość, gdyby nie był tak zmienny i niestabilny, ponieważ postanowił nauczyć się wielu rzeczy, a potem, gdy je zaczął, porzucił”. ( Vasari, 1996 ).

Jego trudności z koncentracją stały się jeszcze bardziej widoczne później, w okresie dojrzewania, kiedy przeniósł się z małej wioski Vinci do Florencji w warsztacie Andrei Verrocchio. Verrocchio, prawdziwy człowiek renesansu, podzielał szeroki zakres zainteresowań i eklektyczny talent Leonarda. Ale Leonardo brakowało jego mistrzowi szybkiej siły wykonawczej i umiejętności organizacyjnych. Pierwsze ważne prace zamówione przez Leonarda, niektóre uzyskane dzięki koneksjom jego ojca, były przygotowywane obszernie, ale szybko porzucone. Inne zaprogramowane prace nigdy nie zostały rozpoczęte. Walka Leonarda o samodzielną pracę artystyczną może być również wytłumaczeniem jego nadmiernie przedłużającego się pobytu w warsztacie Verrocchio, trwającego do 26 roku życia, kiedy prawdopodobnie udało mu się założyć własną niezależną pracownię we Florencji. W dniu 10 stycznia 1478 roku otrzymał swoje pierwsze odnotowane zlecenie jako niezależny malarz, duży ołtarz do powieszenia w kaplicy San Bernardo. Za to prestiżowe zlecenie otrzymał zaliczkę w wysokości 25 florenów, ale nigdy nie wykonał pracy (Nicholl, 2004 ). Prawdopodobnie ze względu na swoją zawodność w realizacji zleconych projektów nie odniósł większych sukcesów jako niezależny malarz i w przeciwieństwie do innych artystów z warsztatu Verrocchio, którzy zostali przeniesieni do pracy w papieskim Rzymie, został wysłany przez Lorenza de’ Medici do Mediolanu jako muzyk ( Kemp, 2006 ). Nie wiemy, w jakim stanie umysłu Leonardo opuścił Florencję, ale możliwe, że odczuwał „poczucie porażki i frustracji – jego obrazy były niedokończone, jego styl życia był kontrowersyjny, jego reputacja była mieszanką błyskotliwości i trudności” (Nicholl, 2004 ) . Dla porównania, w tym samym wieku Rafał zrealizował już ponad 80 obrazów, w tym wielkie freski w Watykanie.

Na dworze Ludovico il Moro, przyszłego księcia Mediolanu, zaskakiwał swoich mecenasów najambitniejszymi pomysłami i projektami, ale nie zdobył ich zaufania co do terminowości. Nawet gdy Leonardowi w końcu powierzono ważny projekt budowy pomnika ojca Ludwika z brązu, przyszły książę poprosił swego sprzymierzeńca Lorenzo il Magnifico, czy mógłby wskazać bardziej odpowiedniego florenckiego artystę do tego projektu, ponieważ „wątpił w możliwości Leonarda, by doprowadzić go do ukończenie” ( Vecce, 2006 ).

Powieściopisarz Matteo Bandello, rówieśnik, który obserwował Leonarda pracującego nad Ostatnią Wieczerzą ( ryc. 1 ), wyraźnie określił jego zmienność temperamentu i chaotyczne umiejętności organizacyjne:

„Widziałem też, jak kaprys lub zachcianka wyruszał w południe […] z Corte Vecchio, gdzie pracował nad glinianym modelem wielkiego konia, i szedł prosto do Grazie i tam wejść na rusztowanie, wziąć pędzel i dotknąć jednej lub dwóch postaci, a potem nagle poddać się i znowu odejść” ( Nicholl, 2004 ; Vecce, 2006 ).

Leonardo był zdolny do ciągłej kontemplacji lub studiowania, ale często odbywało się to kosztem utraty śledzenia ogólnego postępu projektu, nieustannej zwlekania. Jego nierzetelność była tak dobrze znana, że ​​książę Mediolanu chciał, aby Leonardo podpisał kontrakt zobowiązujący go do ukończenia pracy „w wyznaczonym terminie” ( Kemp, 2006 ). Kiedy książę skapitulował w 1499 roku i rozstał się z da Vinci po prawie 20 latach służby, Leonardo przyznał w swoim dzienniku, że „żaden z jego projektów nie był dla niego ukończony” ( Vecce, 2006 ).

Być może najbardziej destrukcyjną stroną jego umysłu była żarłoczna ciekawość, która zarówno napędzała jego kreatywność, jak i odwracała jego uwagę od utrzymywania stałej ścieżki do ukończenia. Świadomy swoich ograniczeń Leonardo próbował je obejść, często z niefortunnymi konsekwencjami. Jego niechęć do pracy na przykład przy malowaniu fresków, które wymagają szybkiego wykonania przed wyschnięciem tynku, skłoniła go do ryzykownych eksperymentów w poszukiwaniu nowych pigmentów olejnych i technik lakierniczych, które zagroziły Ostatniej Wieczerzy i ostatecznie zniszczyły Battaglia Anghiari we Florencji . Taka była kapryśność Leonarda, że ​​często wzywano innych artystów do pracy nad obrazami, które zostały mu najpierw zlecone.

Zawiedziony własną pomysłowością, Leonardo próbował połączyć siły z innymi, którzy mogliby mu pomóc. Zimą 1510-11 współpracował z Marcantonio Della Torre, profesorem Uniwersytetu w Pawii, nad stworzeniem traktatu o anatomii. Razem studiowali ludzkie ciało i przeprowadzali sekcję, którą pięknie przedstawił Leonardo. Był to jedyny okres w jego karierze anatomicznej, w którym Leonardo „był w stanie osiągnąć równowagę między szczegółami a pokryciem”. To było tak, jakby „zawodowy anatom stojący u jego ramienia był w stanie uchronić Leonarda od nawyku coraz głębszego zagłębiania się w szczegóły fizycznego scenariusza” ( Clayton i Philo, 2012).). Ale w ciągu kilku miesięcy Della Torre zmarła na dżumę. Sam Leonardo nigdy nie zdołał uporządkować swojej dużej liczby rysunków anatomicznych w spójny materiał do publikacji. W swoich notatnikach zanotował przygnębiająco: „Łatwiej jest stawić opór na początku niż na końcu”.

Leonardo wykorzystywał swój dowcip, aby ukryć swoje wady i wybrnąć z kłopotów lub zakłopotania spowodowanego jego zachowaniem. Podczas pracy nad Ostatnią Wieczerząna przykład był poddawany ciągłym dokuczaniom ze strony superintendenta przeora Santa Maria delle Grazie, który ostatecznie poprosił księcia Mediolanu o interwencję. Wezwany przez księcia Leonardo szybko usprawiedliwił swoją zwłokę trudnością w znalezieniu modeli dwóch ostatnich postaci, Jezusa i Judasza. Wyjaśnił, że Judasza na próżno szukał w więzieniach Mediolanu idealnie wyglądającego łajdaka. Nie udało się znaleźć i przyznał, że w końcu, jeśli nie znajdzie lepszego wzorca dla okrutnego apostoła, który zdradził naszego Pana, będzie musiał posłużyć się twarzą natrętnego i nietaktownego przeora. Książę wyśmiał całą sprawę, a Leonardo wrócił do pracy w wolnym czasie.

Inni mniej wybaczali jego zachowanie. Papież Leone X zatrudnił Leonarda w 1514 roku, ale frustracja ogarnęła serce papieża, gdy zauważył niezdolność Leonarda do wykonywania swoich obowiązków. W desperacji Leone X wykrzyknął: „Niestety! ten człowiek nigdy niczego nie zrobi, ponieważ zaczyna myśląc o końcu dzieła, przed początkiem” ( Vasari, 1996 ). Obecność Leonarda w Watykanie trwała niecałe 3 lata. W przeciwieństwie do Michała Anioła i Rafaela nie pozostawił po sobie śladu w Rzymie. W wieku 64 lat i nie mając dokąd pójść, Leonardo musiał odetchnąć z ulgą, gdy otrzymał ofertę od króla Francji. Zabrał ze sobą wszystkie swoje rysunki i jeden niedokończony obraz, Mona Lisa ( ryc. 1), którą ulepszał, aż w końcu śmierć oddzieliła mistrza od jego arcydzieła.

Brak dyscypliny, artystyczny temperament czy zaburzenia uwagi?

Wyjątkowe zdolności artystyczne Leonarda da Vinci były niekwestionowane nawet przez jego przeciwników. Jednak historycznie niepoprawne byłoby zaakceptowanie biograficznej relacji opracowanej przez romantycznych autorów Leonarda jako samotnego geniusza, który pozostał niedoceniony przez współczesnych, ponieważ jego idee były zbyt zaawansowane jak na jego czasy. Jego najuważniejsi biografowie zawsze wskazywali, że Leonardo bardzo się starał zadowolić klientów, którzy nieuchronnie byli rozczarowani, że odmówiono im posiadania konkretnego wyrazu jego talentu. Jego współcześni nigdy nie mogli zrozumieć ani wybaczyć jego braku dyscypliny, a nie jego wizjonerskiego umysłu. W swoim psychoanalitycznym eseju o Leonardzie Freud postrzegał to, co zdefiniował jako „artystyczną bezpłodność” Leonarda jako dziecięcą represję seksualną spowodowaną „jego nieślubnym narodzinami i rozpieszczaniem matki” (Freuda, 1922 ). Ale współczesna neuropsychiatria może mieć inne wyjaśnienie.

Czy Leonardo mógł mieć zespół deficytu uwagi i nadpobudliwości ruchowej (ADHD)? ADHD to wysoce dziedziczne zaburzenie behawioralne występujące w dzieciństwie, charakteryzujące się ciągłym odkładaniem spraw na później, niezdolnością do wykonywania zadań, błądzeniem umysłem oraz niepokojem ciała i umysłu ( Demontis i in. , 2018 ). W dzisiejszych czasach diagnoza ADHD jest pomijana na poziomie zdolności intelektualnych i jest coraz bardziej rozpoznawalna wśród studentów i dorosłych, którzy odnieśli sukces zawodowy ( Palmini, 2008 ). Prawdopodobnie, jeśli pozytywnie ukierunkowane, niektóre cechy ADHD mogą przynieść korzyści: błądzenie myślami może napędzać kreatywność i oryginalność; niepokój może przejść do poszukiwania nowości i działania na rzecz zmiany.

Sugerujemy, że dokumentacja historyczna potwierdza trudności Leonarda z prokrastynacją i zarządzaniem czasem jako charakterystyczne dla ADHD, stan, który może wyjaśniać pewne aspekty jego temperamentu i dziwną formę jego geniuszu rozproszenia. Trudności Leonarda były wszechobecne od dzieciństwa, co jest podstawową cechą tego schorzenia. Istnieją również niekwestionowane dowody na to, że Leonardo był w ciągłym ruchu, był zajęty robieniem czegoś, ale często przeskakiwał od zadania do zadania. Jak wielu cierpiących na ADHD, spał bardzo mało i pracował nieprzerwanie dzień i noc, przeplatając szybkie cykle krótkich drzemek i wstawań.

We współczesnej neuronauce uważa się, że problemy z funkcjami wykonawczymi leżą u podstaw prokrastynacji i zaburzeń koncentracji. Badania neuroobrazowe dzieci i młodzieży z ADHD wskazują na różnice w obszarach płata czołowego i jąder podstawy odpowiedzialnych za funkcje wykonawcze i kontrolę impulsów. Około dwie trzecie dzieci z ADHD nadal ma problemy behawioralne w wieku dorosłym, które można złagodzić za pomocą terapii ( Palmini, 2008). Istnieje wystarczająco dużo dowodów pośrednich, aby twierdzić, że mózg i funkcje poznawcze Leonarda były zorganizowane inaczej niż u większości populacji. Był leworęczny iw wieku 65 lat doznał ciężkiego udaru lewej półkuli, co pozostawiło jego zdolności językowe nienaruszone. Te obserwacje kliniczne silnie wskazują na odwróconą dominację prawej półkuli dla języka w mózgu Leonarda, która występuje u <5% ogólnej populacji. Co więcej, jego zeszyty pokazują lustrzane pisanie i błędy ortograficzne, które uznano za sugerujące dysleksję. Nietypowa dominacja półkulowa, leworęczność i dysleksja częściej występują u dzieci z zaburzeniami rozwoju neurologicznego, w tym z ADHD.

A jaki jest możliwy związek między leworęcznością, dysleksją, ADHD a zdolnościami artystycznymi? Niektóre badania epidemiologiczne wskazują, że uczniowie leworęczni częściej wybierają kierunki muzyczne i plastyczne, podczas gdy osoby z dysleksją często osiągają lepsze wyniki w zadaniach związanych z dyskryminacją wzrokowo-przestrzenną i pamięcią wzrokową (Swanson, 1984 ) . Co więcej, dysleksja jest nie tylko bardziej powszechna wśród studentów kierunków artystycznych niż studentów innych dziedzin, ale studenci kierunków artystycznych z dysleksją mają lepsze wyobrażenia umysłowe i trójwymiarową wizualizację obiektów niż studenci kierunków artystycznych bez dysleksji (Zwycięzca i Casey, 1993) .). Zdolności trójwymiarowej rotacji umysłowej są ważną zdolnością osób z pareidolią, zdolnością rozpoznawania postaci w otaczającym środowisku, metodą, którą Leonardo wykorzystywał do zwiększenia swojej wizualnej inspiracji – godzinami kontemplował zmieniający się kształt chmur. Na początkowych etapach procesu twórczego osobom z ADHD mogą sprzyjać błądzenie myślami i impulsywność. Jednak te same cechy mogą utrudniać postęp, gdy nowość projektu słabnie, a zainteresowanie przenosi się na coś innego. Objawy mają negatywny wpływ na większość dorosłych z ADHD, nawet jeśli są obdarzeni wielkim talentem.

Niedawna duża metaanaliza pokazuje, że ADHD ma silną podstawę dziedziczną ( Demontis i in. , 2018).). Odkrycie tego samego związku genetycznego u osób, które w populacji ogólnej wykazują cechy ADHD i zachowania ryzykowne bez diagnozy, sugeruje, że ADHD znajduje się na skrajnym końcu kontinuum objawów. W tym kontinuum granica między osobami z rozpoznaniem klinicznym i bez niego jest często zaznaczona w zależności od wpływu objawów na jakość życia i samopoczucie psychiczne osób dotkniętych chorobą. Brak obiektywnych wskaźników biologicznych ADHD często utrudnia wytyczenie tej granicy, ponieważ jej negatywny wpływ zależy również od szeregu uwarunkowań osobistych, rodzinnych, zawodowych i społecznych, które często mają działanie ochronne lub szkodliwe. Istnieją dowody na to, że Leonardo często brakowało pieniędzy i płacił znacznie mniej niż inni artyści jego kalibru. Jego zachowanie negatywnie wpłynęło na jego karierę i relacje do tego stopnia, że ​​trudno znaleźć wśród jemu współczesnych kogoś, kto nie skomentowałby jego nierzetelności. Często był zatrudniany w skromnych rolach, takich jak organizator przyjęć, a wiele jego pomysłów architektonicznych i inżynierskich zostało zlekceważonych jako zbyt nierealne i niepraktyczne.

Niezaprzeczalnie Leonardo osiągnął więcej, niż jakikolwiek inny człowiek mógłby sobie wymarzyć w ciągu swojego życia, ale można się zastanawiać, jaki byłby wpływ jego pracy na historię, gdyby udało mu się bardziej konsekwentnie poświęcić swojej sztuce i skutecznie rozpowszechniać swoje intuicje i odkrycia .

Oprócz piękna jego sztuki i hipnotyzującej mocy obserwacji, w 500. rocznicę śmierci Leonarda da Vinci należy również pamiętać o jego odporności. Trudności związane z jego niezwykłym wędrującym umysłem wywołały u niego głęboki żal, ale nie przeszkodziły mu w poznawaniu i odkrywaniu cudów ludzkiego życia i natury.

Podziękowanie

Chcielibyśmy podziękować Ruth Richardson, Mattowi Dawsonowi i Ferdinando Borsa za ich pomocne sugestie.

Finansowanie

MC jest wspierane przez nagrodę Wellcome Trust Investigator Award nr 103759/Z/14/Z. Ten artykuł przedstawia niezależne badania częściowo finansowane przez Centrum Badań Biomedycznych Narodowego Instytutu Badań nad Zdrowiem (NIHR) w południowym Londynie oraz Maudsley NHS Foundation Trust i King’s College London. Wyrażone poglądy są poglądami autorów i niekoniecznie są poglądami NHS, NIHR lub Departamentu Zdrowia.

Konkurujące interesy

Autorzy nie zgłaszają sprzecznych interesów.

Bibliografia

Clayton M, Philo R. Leonardo da Vinci Anatomist. London: Royal Collection Publication; 2012.
Demontis D, Walters RK, Martin J, Mattheisen M, Als TD, Agerbo E, et al. Discovery of the first genome-wide significant risk loci for attention deficit/hyperactivity disorder. Nature Genetics 2018, 51: 63–75.
Freud S. Leonardo da Vinci; a psychosexual study of an infantile reminiscence. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.; 1922.
Kemp M. Leonardo da Vinci. The marvellous works of nature and man. Oxford: Oxford University Press; 2006.
Nicholl C. Leonardo Da Vinci. Flights of the mind. A biography. London: Penguin Books; 2004.
Palmini A. Professionally successful adults with attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD): compensation strategies and subjective effects of pharmacological treatment. Dement Neuropsychol 2008, 2: 63–70.
Swanson H. Semantic and visual memory codes in learning disabled
readers. J Exp Child Psychol 1984, 37: 124–40.
Vasari G. Delle Vite De’ Piu` Eccellenti Pittori Scultori Et Architettori.
Firenze: Giunti; 1568. Translated by Gaston Du C. de Vere. New York: Alfred A. Knopp; 1996.
Vecce C. Leonardo. Roma: Salerno Editrice; 2006.
Winner E, Casey M. Cognitive profiles of artists. In Cupchik G, Laszlo
J, editors. Emerging visions: contemporary approaches to the aesthetic process. Cambridge, UK: Cambridge Univ. Press; 1993.