Praktyka medycyny greckiej w starożytnym Rzymie: lekarz molekularny Asklepiades / Luigi Santacroce,  Lucrezia Bottalico i Ioannis Alexandros Charitos

1. Pojawienie się medycyny greckiej w starożytnym Rzymie

Filozofia jest nierozerwalnie związana z ewolucją społeczeństw. Na początku stosunek Rzymian do medycyny był niemal prosty. Nie wolno nam zapominać, że cywilizacja rzymska nie zadowalała się pojęciami abstrakcyjnymi, była w przeważającej mierze pragmatyczna, realistyczna i miała własne postrzeganie życia i człowieka [ 1 , 2 , 3 , 4 ]. Dla Rzymian człowiek to przede wszystkim „ cives ” (obywatel), jednostka społeczna posiadająca hipostazę prawną, koncepcja, na której zbudowana została cała cywilizacja rzymska [ 5 , 6 , 7 ]. W Rzymie medycynę praktykowano często w rodzinie przez pater familias (lub według wielu dowodów przez starsze kobiety), jednak bez podstawowych teorii i wykorzystując głównie warzywa i magiczne formuły, okazując się tym samym nauką empiryczną [ 8 ] Po pewnym czasie pojawił się „medicus” (lekarz), zwykle niewolnik lub „ libertus ”, uważany za pożytecznego rzemieślnika. Najlepsi z nich zostali nagrodzeni i wykształceni w medycynie przez swoich właścicieli, aby mogli służyć jako lekarze prywatni lub rodzinni.

Aż do I–II wieku n.e. w Rzymie nie istniało prawdziwe wykształcenie w sztuce lekarskiej, więc każdy mógł ogłosić się lekarzem i otworzyć „klinikę” bez wiedzy teoretycznej i doświadczenia praktycznego. Z tego powodu Galen w II wieku n.e. podaje, że wielu z jego rzekomych „współpracowników” nie umiało czytać tekstu [ 9 , 10 ].

Na początku epoki rzymskiej liczba znanych chorób była ograniczona i dotyczyła przede wszystkim dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, przy czym duża częstość występowania chorób zakaźnych sprzyjała złym warunkom higienicznym [ 11 ]. Współcześnie, dzięki licznym badaniom patogenozy, wiemy, że liczba chorób dotykających Rzymian wynosiła nie tylko 50–60, jak podają Galen i inni ówczesni autorzy, ale znacznie liczniejsza i „nowoczesna”, zwłaszcza oczna i ginekologiczna. chorób, a także dermatologicznych i reumatologicznych. Wykazano także wiele przypadków patologii onkologicznych, szczególnie kości, można zatem przypuszczać, że nowotwory narządów miąższowych były stosunkowo wysokie [ 12 , 13 , 14 , 15 ].

Trzeba wspomnieć, że w wojsku opracowano system szybkiej pomocy urazowej, ulepszony później przez Galena. Po zetknięciu się z południowymi Włochami (Wielką Grecją), półwyspem Grecji i Azji Mniejszej oraz hellenistycznym Egiptem (tu trzeba wspomnieć o ważnej greckiej szkole medycznej w Aleksandrii, prowadzonej przez Herofila i Erasistratusa), zaczęli poznawać niezwykłą myśl grecką i jego sztuka, filozofia i oczywiście medycyna. Pliniusz podaje nazwisko pierwszego greckiego lekarza około 218 roku p.n.e., Archagatosa ze Sparty, który po 600 latach braku lekarza w Rzymie [ 16 ] wprowadził medycynę grecką.

W ten sposób, po podboju ludów wschodniej części Morza Śródziemnego, hellenistyczny świat medyczny rozpowszechnił swoją wiedzę wśród Rzymian, a medycyna w Cesarstwie Rzymskim zaczęła się rozwijać.

Podobnie jak w różnych miastach greckiego świata, również greccy lekarze w Rzymie stworzyli różne doktryny szkół medycznych, jak „ Dogmatiki ” (o „ Pneumatiki ”) Ateneusza z Attalii, które dodały pojęcie „pneuma” ( πνεύμα) do teorii „humoralnej” Hipokratesa. Według tej idei coś w rodzaju rzeczy pomiędzy ciałem a duszą, której życie zależało od zjednoczenia się z nimi. Wdychanie tego z zakażonym powietrzem powodowało chorobę.

Kolejną była szkoła „Empiriki” , założona przez Serapiona z Aleksandrii i Filinusa z Kos, których nazwy wywodzą się od ich wiedzy o medycynie wynikającej z doświadczeń klinicznych [ 5 , 17 , 18 , 19 ].

Medycynę grecką zapoczątkował w Rzymie ostatecznie od 91 r. p.n.e. za sprawą bitynskiego lekarza Asklepiadesa (Ασκλεπιάδης, 130–40 p.n.e.), który był początkowo nauczycielem retoryki, później lekarzem i przyjacielem Cycerona. Studiował w Atenach, a sztuki lekarskiej uczył się w Aleksandrii w Egipcie, praktykując medycynę w Grecji i Azji Mniejszej, zanim przeniósł się do Rzymu [ 20 ].

Jak podają różne źródła, a w syntetycznie wyczerpujący sposób Perilli, Asklepiades został mocno zaatakowany przez Menodota Nikomediae, zaświadczającego o zupełnie odmiennych stanowiskach ideologicznych, co z kolei zostało zaatakowane przez Galena. Ta wymiana wzajemnych oskarżeń pozwala nam wyciągnąć szereg pośrednich informacji na temat myślenia leżącego u podstaw leku w opinii trzech pretendentów [ 21 ].

Przyniósł prestiż medycynie greckiej i ostatecznie położył podwaliny pod szkołę „Methodiki” , która znacząco wpłynęła na medycynę. Główną wytyczną tej szkoły metodystów była obserwacja pewnych ogólnych objawów pacjenta, co było priorytetem w podjęciu decyzji o właściwej terapii.

Jego praktyka lekarska była bardzo pomyślna, dlatego wspomniał o nim także Galen (164 n.e.). Uważał, że obowiązkiem lekarza jest postępować bezpiecznie, szybko i przyjemnie. Jako pierwszy rozróżnił choroby ostre i przewlekłe oraz umiejętnie praktykował chirurgię. Szczególnie skupił się na chorobach psychicznych z nowymi interpretacjami i sposobami leczenia, wyróżniając choroby w statusie ścisłym (zwężonym), statusie laxus (zrelaksowanym) i statusie mieszanym (mieszanym). Zwolennik higienicznego trybu życia, był przeciwnikiem koncepcji „ percepcji ” Hipokratesa, porzucając hipokratesowską teorię humoralną. Antioch z Askalonu opisuje Asklepiadesa jako „ nie mającego sobie równych w sztuce lekarskiej, a także zaznajomionego z filozofią ” [ 22 , 23 , 24 , 25 ].

2. Medycyna od atomizmu do teorii molekularnej

Myśl filozoficzna Asklepiadesa jest bardzo bliska Demokrytowi poprzez epikurejską szkołę filozoficzną w Atenach i wydaje się, że on także popierał pierwotną zasadę koncepcji materii wyrażoną trzy wieki wcześniej przez Heraklidesa z Pontu (388–310 p.n.e.). Rzeczywiście, Heraklides zaproponował korpuskularną teorię, że świat został stworzony przez różne kombinacje atomów, używając określenia „ ὂγκoι ” (masy), gdzie są one zawsze w ruchu. Te formy i matematycznie mierzalne ruchy dają początek wszystkim zjawiskom naturalnym. Jednak Heraklides, który był spokrewniony z Platonem, w swoich dziełach wspominał także o wydarzeniach nadprzyrodzonych, takich jak sny mantyczne i terapia uzdrawiająca poprzez boską inkubację Asklepiosa, tak jak robili to później inni lekarze, np. Galen.

Platon nie rozważa teorii Demokryta, a w niektórych swoich dialogach to udowadnia. Asklepiades z pewnością nie był platoński, ale miał powinowactwo epikurejskie [ 26 ].

Zastosowanie atomizmu w fizjologii umożliwiło szkole Demokrytów sformułowanie wysoce spójnego, mechanistycznego poglądu na medycynę. Jego teoria atomistyczna głosiła, że ​​przyczyną choroby jest brak równowagi atomów ( ἂτoμα ), zgodnie z którym zjawiska życiowe podlegają prawom mechanicznym.

W swoich naukach nadał także nowe spojrzenie na stanowiska moralne, które radykalnie zmienił i wyjaśnił zjawiska ludzkie, biologiczne i psychologiczne. Przyjął, że byt jest materią niepodzielną, atomem, który się nie przecina. Na jego ciało trzeba patrzeć czysto mechanicznie, ale jego dusza składa się z bardzo cienkiej materii, a właściwie z ruchu tej materii. Cały świat jest przyrównany do żywego, posiadającego duszę, boskość, która z kolei wywodzi się z poruszającej się materii.

Zmysły można wytłumaczyć kontaktami fizycznymi. Logiczne poznanie dobra, przedkładające spokój duszy i jej harmonię nad przyjemność i ból, wspiera Demokryta i jego moralność, ustanawiając wysoki eufemizm oparty na moralnej autonomii rozumu [ 27 , 28 , 29 , 30 ].

Później Demokryt zainspirował filozofię Epikura i Lukrecjusza. Epikur (341–270 p.n.e.) założył własną szkołę filozoficzną, zwaną „ Ogrodem Epikura ”, uważaną za jedną z najsłynniejszych szkół filozofii greckiej. Podstawowe zasady jego nauczania są następujące:

• (A)

  wszechświat jest wieczny, nieskończony i zmiany w wydarzeniach w nim ostatecznie zachodzą w oparciu o ruchy i interakcje ruchów korpuskularnych w pustej przestrzeni;

• (B)

  bogowie nie nagradzają, nie karzą ani nie pomagają ludziom;

• (C)

  wraz z końcem życia staje się końcem nie tylko ciała, ale i duszy, ponieważ jest ona zbudowana z atomów, tak samo jak każda inna część ciała; I

• (D)

  dla ludzi przyjemność jest dobrem pierwotnym.

Jeśli chodzi o przyjemność człowieka jako dobro pierwotne, to kolejna różnica w stosunku do Platona, który uważał ją za drugorzędną.

Epikureizm stał się jedną z głównych filozofii świata rzymskiego. Było to przede wszystkim myślenie etyczne, a w starożytnej historii medycyny filozofia potrzebowała wyjaśniającej podstawy świata fizycznego i w tym celu Epikur wybrał atomizm Demokryta, aczkolwiek z istotnym zastrzeżeniem: badania. Jego szkoła tworzyła idealistyczną wspólnotę uczniów.

Filozofia epikurejska pozostawiła otwarte zjawisko przypadkowości w przeciwieństwie do deterministycznych i teleologicznych żądań platoników i arystotelistów, w przeciwieństwie do posługiwania się koniecznością Demokryta.

To ateistyczne podejście jest szczególnie interesujące i uważa on, że nawet dusza jest przypadkowym ruchem materii z orbity na orbitę, co również powoduje różnorodność w przyrodzie – imponujące podejście kwantowe.

Epikur wspiera swoją teorię fizyczną w fizyce Leukipposa i Demokryta, którą uzupełnił w etyce biologicznej Arystotelesa, tworząc spójną ontologię.

Według teorii korpuskularnej pierwotnymi elementami są jednostki, a wokół nich była pusta przestrzeń. Atomy to najmniejsze cząstki materii, niewidzialne i nieuchwytne, postrzegane jedynie przez swój intelekt, solidne, bez żadnych szczelin. Nie można ich pokroić, podzielić ani zniszczyć. Są anarchiczne i wieczne i pozostają niezmienione w związkach i separacjach.

Są to elementy, które poruszają się i łączą w niewyczerpane kombinacje, tworząc świat materialny. Według Epikura fizjologia ma charakter praktyczny w życiu człowieka. Badania naukowe nie są celem samym w sobie, ale środkiem do osiągnięcia błogości, opartym na zdrowym rozsądku, interpretacji przyrody i zjawisk przyrodniczych oraz ich wpływu na życie człowieka.

Znajomość przyczyn i funkcjonowania zjawisk przyrodniczych nie musi sięgać głębiej w zgłębianie tej problematyki, a także wyczerpujące badania nad tą problematyką, lecz są one niezbędne, pomimo ich względnego charakteru, do eliminowania lęku i niepokoju (mitycznego, religijnego, metafizyczne spostrzeżenia itp.) na temat natury i funkcji świata oraz ich wpływu na życie i działanie człowieka.

Ważnym przedstawieniem filozofii epikurejskiej zachował się łaciński poemat „De rerum natura” Lukrecjusza (96–55 p.n.e.). Wiersz ten jest szczególnie interesujący dla historyków nauki, ponieważ jest jednym z niewielu obszernych tekstów naukowych, które dotarły do ​​nas w stanie nienaruszonym, i chociaż jego losy zmieniały się wraz ze zmianami losów nauk fizycznych, reprezentuje on nieprzerwaną tradycję naukową na przestrzeni wieków okres dwudziestu wieków [ 31 , 32 ] .

Asklepiades pokonał indywidualną teorię Demokryta i Epikura na rzecz myśli medycznej, która miała od niego punkt wyjścia: świat został stworzony przez różne kombinacje atomów, cząsteczek ( μέρη ), które tworzą formy, i ich matematycznie mierzalnych ruchów dają narodziny wszystkich zjawisk naturalnych.

Tym samym Ascelpiades wprowadza do medycyny podstawy koncepcji molekularnej, wychodząc od teorii atomistów. Twierdził, że ciało ludzkie składa się z rurek i porów ( Πόροι ), w innych przypadkach węższych i gdzie indziej większych, zbudowanych z kombinacji atomów, oraz że inne ciała stale poruszają się w tym układzie, z różnicami płciowymi [ 33 ]. Według Ascelpiadesa zdrowie zbiega się z nieprzerwanym przepływem tych form korpuskularnych, natomiast jego opóźnienie lub przerwanie z jakiejkolwiek przyczyny powoduje chorobę [ 34 , 35 ].

Koncepcje Asklepiadesa po jego śmierci były nadal rozpowszechniane dzięki jego uczniowi Temisonowi z Laodycei w czasach Pompejów (I w. n.e.), który uważany jest za prawdziwego założyciela szkoły „Methodiki” , w przeciwieństwie do dwóch pozostałych głównych szkół czas: „Dogmatiki” (lub „Pneumatiki”) i „Empiriki”.

Później Agathinus ze Sparty, członek szkoły Dogmatiki, założył w Rzymie szkołę medyczną „Eklektiki” , która łączyła postrzeganie Empiriki z Methodikami, nie porzucając nauk Dogmatiki.

Dwieście lat później bardziej tradycjonalistyczni Galen i Caelius Aurelianus nie zgodzili się z myślą Ascelpiadesa o teorii korpuskularnej i jego ateistycznym podejściu [ 36 , 37 ].

Jeśli chodzi o terapię, Asklepiades zawsze twierdził: „ napoje, jedzenie i lewatywa ” i zalecał dietę, ćwiczenia, zabiegi termiczne, zimne kąpiele i picie wina jako główne metody leczenia. Dzięki lekarzom takim jak Galen, Celsus, Largus i innym znamy inne terapie z wieloma odmianami leków. Pliniusz wspomina o przepisie medycznym na oksymel , antidotum będące połączeniem „ dziesięciu min miodu, pięciu heminy starego octu, funta i jednej czwartej wagowo soli morskiej, dodanych do pięciu sextarii wody ”. Pliniusz wspomina, że ​​Asklepiades „ przyznaje, że oksymel działał korzystnie na węża zwanego Seps, a także na zatrucie opium i jemiołą ”. Inny lek na kaszel, spośród wielu receptur Ascelpiadesa, jest dostępny w rękopisach Galena: „ Rabarbar pontyjski, szafran cylicyjski, krokus, opium, kadzidło, mirra, nard celtycki i storaks, wszystkie podawane z miodem zmieszanym z winem ” [ 38 ] .

Ponadto Asklepiades wierzył, że sztuka, a przede wszystkim muzyka, zapewniają równowagę psychiczną i dlatego wykorzystywał je w leczeniu pacjentów chorych psychicznie. Jego pasja do chirurgii doprowadzi go do wykonania pierwszej planowej tracheostomii w leczeniu niedrożności górnych dróg oddechowych na skutek zapalenia gardła, prawdopodobnie z powodu niedrożności migdałków lub błonicy, ale nie ma co do tego zgody [ 20 , 39 , 40 ].

3. Wnioski

Asklepiades zajmował się medycyną, otwarcie sprzeciwiając się dotychczasowej myśli Hipokratesa, stwierdzając, że jedyną terapią powinny być zasady higieny i dobrego odżywiania oraz spokojny tryb życia. Recepty te miały na celu przywrócenie równowagi pomiędzy atomami przechodzącymi przez organizm i zachowanie ich wzajemnego dystansu, rezerwując odpowiednie leki tylko dla wybranych, ekstremalnych warunków.

Dzięki Asklepiadesowi sztuka medyczna zaczęła być uważana za zawód i wysoko cenioną pracę naukową, wywołując duże zainteresowanie Rzymian. Ze względu na to zainteresowanie cesarz Kajusz Juliusz Cezar zamierzał dekretem, aby „… Omnisque medicinam Romae professos et liberalium artium doctores, quo libentius et ipsi urbem incolerent et ceteri adpeterent, civitate donavit ” nadał obywatelstwo rzymskie każdemu lekarzowi praktykującemu w Rzymie, a także założył formalne szkoły medyczne. Jego następca Cezar August potwierdził to prawo i ustanowił „Valetudinaria”, szpitale wojskowe wzdłuż granic imperium rzymskiego [ 41 ].

Biorąc pod uwagę takie rozważania, współczesna medycyna powinna dziękować Asklepiadesowi za jego lekcje dotyczące znaczenia higieny w celu uniknięcia infekcji i utrzymania dobrego stanu zdrowia, umiarkowanego stosowania farmakoterapii i tylko w określonych przypadkach oraz znaczenia prawidłowego odżywiania. Musimy jednak pamiętać także o jego pierwotnej wizji ciała z „biochemicznego” punktu widzenia, ze względu na jego atomistyczną i molekularną teorię oraz, co najważniejsze dla praktyki klinicznej, umiejętność wczuwania się w pacjenta w celu poprawy jego stanu zdrowia i terapii przyczepność [ 42 , 43 ].

Ostatecznie możemy uznać Asklepiadesa za prekursora współczesnego klinicysty, który musi posiadać dobrą wiedzę podstawową i kliniczną, aby zidentyfikować stan kliniczny i jego przyczyny, a następnie zalecić spersonalizowaną terapię.

Bibliografia