Portal wp.pl często (niestety) zamieszcza artykuły „odgrzewane”. Informacja o szkieletach z prehistorycznego cmentarza Jebel Saheba w Sudanie pojawiła się na tym portalu już kilka lat wcześniej. [Sprawdziłem, było to w 2015 roku.] Tym razem jednak dziennikarz zamieszczający materiał o kolejnych badaniach tych artefaktów postanowił opatrzyć swój materiał szokującym tytułem: Najstarszy konflikt rasowy.
Niestety zbyt często napotykamy na dziennikarską nierzetelność. A dziś przecież tak łatwo uniknąć pomyłki, w ostateczności poprawić błąd. Wystarczy sięgnąć do Wikipedii. W powyższym wypadku autor artykułu dowiedziałby się, że:
Rasizm, dyskryminacja rasowa (z fr. racisme od race „ród, rasa, grupa spokrewnionych”) to zespół poglądów opartych na pseudonaukowej teorii przyjmującej wyższość jednych ras nad drugimi. Przetrwanie tych „wyższych” ras staje się wartością nadrzędną i z racji swej wyższości dążą do dominowania nad rasami „niższymi”. Rasizm opiera się na przekonaniu, że różnice w wyglądzie ludzi niosą za sobą niezbywalne różnice osobowościowe i intelektualne (ten pogląd określany jest w języku angielskim jako racialism).
Dowiedziałby się też, że ideologia rasizmu została wymyślona dopiero w XIX wieku.
Pierwszym teoretykiem rasizmu był francuski polityk i etnolog Arthur de Gobineau. Na podstawie stworzonego przez siebie rasowo-antropologicznego kierunku w socjologii, opartego na pseudonaukowych przesłankach, opracował on doktrynę rasizmu. W swojej pracy Esej o nierówności ras ludzkich (fr. Essai sur l’inégalite des races humaines), napisanej w latach 1853–1855, próbował obalić doktrynę egalitaryzmu (co było sprzeciwem wobec ówczesnej ideologii równości Wielkiej Rewolucji Francuskiej). W tym celu sformułował tezę o istnieniu „rasy aryjskiej” (mającej wywodzić się od Ariów) i jej rzekomej wyższości nad innymi rasami. Według Gobineau rasa aryjska miała zachować się w prawie niezmienionej postaci wśród kręgów arystokracji niemieckiej i francuskiej. W odniesieniu do Francji Gobineau odrzucał tym samym pogląd markiza Henri de Boulainvillers, który w XVII wieku sformułował teorię, w myśl której szlachta francuska wywodziła się od Franków, a reszta społeczeństwa od Galów. Gobineau opracował również teorię zachowania czystości ras, która stanowiła podstawę przyszłej eugeniki, w której twierdził, iż rasa biała nie powinna się mieszać z innymi rasami – zdaniem Gobineau groziło to degeneracją i upadkiem cywilizacji.
Rasizm w aspekcie nacjonalistycznym został sformułowany w koncepcjach niemieckiego teoretyka pochodzenia brytyjskiego, ideologa pangermanizmu i filozofa, Houstona Stewarta Chamberlaina. W swojej pseudonaukowej pracy Podstawy XIX wieku (niem. Die Grundlagen des XIX Jahrhunderts) z 1899, opowiadał się za wyższością „rasy Teutonów” (która miała się kształtować od średniowiecza z ludów północnoeuropejskich, w szczególności z plemion germańskich Teutonów), których opisywał jako wysokich, jasnowłosych i długogłowych. Fizjologiczne cechy stworzonej przez Chamberlaina nowej rasy, zostały później użyte do stworzenia ideału rasowego tzw. typu nordyckiego (w rzeczywistości germańskiego). Zdaniem Chamberlaina, największym zagrożeniem dla „rasy teutońskiej” lub „rasy panów” (niem. Herrenvolk), mieli być Żydzi, a w następnej kolejności Słowianie.
Rasizm został potępiony przez UNESCO (1961, 1964) oraz Zgromadzenie Ogólne ONZ (Powszechna deklaracja praw człowieka z 1948), a także wiele innych organizacji międzynarodowych.
Autor artykułu zamieszczonego w wp.pl pisze, że:
Prehistoryczna wojna w Sudanie miała być najstarszą zidentyfikowaną wojną rasową. Po latach prawda wyszła na jaw. W rzeczywistości była to cała seria konfliktów – tak wynika z ponownej analizy szkieletów sprzed 13 tys. lat. Wyleczone ślady po kontuzjach i ranach na szczątkach z prehistorycznego cmentarza Jebel Sahaba w Sudanie wskazują, że ówcześni mieszkańcy przeżyli kilka brutalnych ataków, a nie walczyli w jednym pojedynku, jak uważano dotąd. Niezwykły cmentarz w Dolinie Nilu, znajdujący się w pobliżu północnej granicy Sudanu z Egiptem, odkryto w 1965 r. Znaleziono na nim szczątki co najmniej 61 osób datowane na ok. 11 tys. r. p.n.e. Połowa ze zbadanych osób zmarła w wyniku zadanych ran. Eksperci uważali, że to miejsce najstarszego konfliktu rasowego. Szkielety, obecnie przechowywane w British Muzeum w Londynie, ponownie przeanalizowali naukowcy z francuskiego Narodowego Centrum Badań Naukowych i Uniwersytetu w Tuluzie. 41 osób (67 proc. pochowanych w Jebel Sahaba) miało przynajmniej jeden rodzaj zagojonego urazu. To sugeruje powtarzające się potyczki lub najazdy między różnymi grupami. Połowa obrażeń to rany kłute włóczniami i strzałami. Przedmiotem konfliktów mogła być konkurencja o żywność w trakcie trwającej wówczas katastrofy ekologicznej epoki lodowcowej. Szczegółowe wyniki badań naukowcy opisali w czasopiśmie „Scientific Reports[1].
Trzynaście tysięcy lat temu ludzie nie znali podziału na rasy, mało tego nawet zróżnicowanie kulturowe (wynikającego z odmiennego trybu życia, podziału na ludy pasterskie, zbieracko-łowieckie itp.) jeszcze nie nastąpiło. W tamtym okresie walki mogły się toczyć pomiędzy różnymi rodami (o podobnej – łowieckiej, formie gospodarki). Przyczyną tych walk – jak zresztą wspomina sam autor cytowanego artykułu – była prawdopodobnie rywalizacja o dostęp do terenów łowieckich, a nie tzw. różnice rasowe.
Wartym podkreślenia jest to, że wydarzenie to miało miejsce ok. 11 tys. r. p.n.e. i wiązało się z nawrotem zlodowacenia, ówczesnymi zmianami klimatycznymi. Moim zdaniem o początkach zróżnicowania kulturowego możemy mówić dopiero od czasów o kilka tysiącleci późniejszych, gdy ludzie udomowili już pierwsze zwierzęta. Najstarsze ślady udomowienia owiec pochodzą z południowo-zachodniej Azji i południowo-wschodniej Europy sprzed 8-10 tys. lat. Kozy najwcześniej zaczęto utrzymywać w siedzibach ludzkich ok. 10 tys. lat temu na terenach Iranu, Azji Mniejszej, Mezopotamii, Egiptu i Sudanu. Bydło, które pochodzi od tura zostało udomowione ok. 7-8 tys. lat temu na bardzo odległych od siebie i różnorodnych terenach, tzn. w Azji, Europie i Afryce Północnej. Około 3,5 tys. lat p.n.e. zaczęto zaprzęgać w Europie Środkowej bydło do radeł, dając początek ornej uprawie roli. Świnie również zostały udomowione ok. 7 tys. lat temu na terenie Azji, a konie później, bo ok. 5 tys. lat temu, równolegle w Azji i Europie. Kura domowa udomowiona została prawdopodobnie ok. 3 tys. lat p.n.e. w Indiach[2].
Ok. 5 r. p.n.e., gdy doszło do kolejnego kryzysu klimatycznego ludzie dzielili się już kulturowo, zauważamy, że pojawiło się już poczucie obcości. Świadectwo tego znajdujemy np. w Piśmie Świętym, w którym znajdujemy opis przyjęcia przez Egipcjan społeczności żydowskiej (pasterskiej), różniącej się od wcześniejszych mieszkańców ziem nad Nilem nie tylko językiem i innym trybem życia, ale np. również zapachem.
W tym też czasie pojawiła się idea niewolnictwa. Może w jakiejś mierze łączy się ona w wynalazkiem hodowli i poczuciem obcości. Przypomniałem sobie teraz, że jeszcze w połowie XV wieku Turcy Osmańscy podbitą ludność Bizancjum określali mianem „stada”.
Warto też zauważyć, że aż do III tysiąclecia p.n.e. większość społeczeństw miała charakter egalitarny i to niezależnie od przyjętej formy gospodarki. Zróżnicowania majątkowe zaczęły się dopiero wraz z powstaniem państwowości.
Piotr Kotlarz
[1] Najstarszy konflikt rasowy. Nowe badania prehistorycznych kości z Sudanu zaskakują, https://wideo.wp.pl/najstarszy-konflikt-rasowy-nowe-badania-prehistorycznych-kosci-z-sudanu-zaskakuja-6644462496904833v
[2] Zygmunt Litwińczuk, Udomowienie i hodowla zwierząt jako istotny element rozwoju cywilizacji, http://ph.ptz.icm.edu.pl/wp-content/uploads/2017/03/10-Litwi%C5%84czuk.pdf
