Geneza i losy największej akumulacji srebra w historii starożytnej / Janne Blichert-Toft, François de Callata, Philippe Télouk i Franciszka Albarede

Klęska perskiego króla Achemenidów Dariusza pod Gaugamelą w 331 r. p.n.e., obok współczesnego Erbilu w irackim Kurdystanie, otworzyła Aleksandrowi Wielkiemu drogę do Susy, Babilonu i Persepolis. Kolosalna ilość bogactwa zrabowanego przez Macedończyków, w szczególności z królewskiego skarbca w Persepolis, została opisana przez wielu starożytnych pisarzy, takich jak Curtius, Diodorus, Plutarch, Arrian i Justin (Callatay 1989; Holt 2016) i mogła osiągnąć nawet 200 000 talentów standardu attyckiego (1 talent = 25,9 kg), co we współczesnych jednostkach odpowiada oszałamiającej wadze srebra około 5200 ton metrycznych. Szacunek ten jest zagregowaną wartością złota i srebra przeliczoną na attyckie talenty srebra, na przykład 2600 ton srebra i 260 ton złota. Liczbę tę należy postrzegać z perspektywy najemnika: grecki hoplita otrzymywał dzienne stypendium w wysokości około drachmy o wadze 4,3 g. W związku z tym 200 000 talentów stanowi 1,2 miliarda dziennych wynagrodzeń, co wystarcza na opłacenie świeżymi monetami armii liczącej 50 000 żołnierzy przez ponad 60 lat.

Chociaż dziedzictwo gromadzenia srebra przez imperia neoasyryjskie (911-605 p.n.e.) i neobabilońskie (626-539 p.n.e.) w tym, co stało się imperium perskim poprzez grabieże, handel i daniny, było z pewnością znaczące, dynastia Achemenidów bardzo skutecznie zorganizowała przechwytywanie zasobów srebra na skalę regionalną. Jak donosi Herodot (III.95), roczna danina wynosiła 14 560 talentów. Grabież perskich skarbców przez macedońskie armie stworzyła jeden z najbardziej masowych zasobów metali szlachetnych, przewyższający wszelkie inne łupy znane z klasycznej starożytności, takie jak egipski skarbiec przywieziony do Rzymu przez Augusta (Nicolet 1984). To, w jaki sposób taki zalew kruszców wpłynął na różne ówczesne gospodarki, a w szczególności na ceny towarów, było przedmiotem dużego zainteresowania (Van der Spek i van Leeuwen 2014), ale poza wpływem na ceny towarów w Babilonii przez mniej niż pokolenie (Jursa 2010), jego wpływ na rynek egejski nie jest dobrze udokumentowany.

Wiadomo jednak, że w ciągu trzech dekad (ok. 332-301 p.n.e.) większość perskich skarbców została zamieniona na monety. Różne formy „pieniądza” istniały w Mezopotamii przez tysiąclecia, a wśród nich jęczmień i srebro były najbardziej znane (Powell 1996; Jursa 2010). Srebrny szekel, pierwotnie będący miarą wagi (8,3 g), również stopniowo został zaakceptowany jako jednostka rozliczeniowa i był fizycznie wykorzystywany w handlu, choć nie wyłącznie. Srebrna moneta była tylko krótko używana w zachodniej części imperium do celów wojskowych (Alram 2012; Le Rider 2001). Jak wskazali van der Spek et al. (2018), podbój przez Aleksandra w 331 r. zapoczątkował bicie srebra jako głównej waluty. Liczne badania matrycowe przeprowadzone na monetach Aleksandra i jego następców ujawniają, że pełna produkcja wydana w złocie i srebrze przekroczyła 100 000 talentów (Callatay 1989; Callataÿ 1993; Holt 2016; Meadows 2014). Co więcej, analizy metali monetarnych wykazały, że zarówno w przypadku złota, jak i srebra, prawie cała produkcja wschodnia, a także znaczna część produkcji zachodniej, zwłaszcza w Macedonii, prawdopodobnie została wyemitowana z tego kruszcu, zwanego dalej „mieszanką perską”. Mieszany kruszec jest zgodny zarówno z historycznymi relacjami poświadczającymi perską politykę przetapiania danin, jak i z jednorodnym Au/Ag srebrnych emisji Aleksandra (Olivier et al. 2017).

Pomimo pewnych współczesnych dyskredytacji rzuconych na listę hołdów Herodota dla Dariusza (Armayor 1978; Bresson 2020), autor ten poświadcza rzeczywistość ogromnych danin płaconych Królowi Królów (tytuł używany przez achemenidzkich królów perskich) przez każdą satrapię (III.89-97). Większość dochodów jest wyrażona w srebrnych talentach, ale niektóre nadal są płacone w naturze, takie jak białe konie lub kadzidło, podczas gdy jest również jasne, że Indie płaciły w złocie. Nie wiadomo, czy rzeczywiste daniny były płacone w srebrze, złocie, koniach czy kadzidle, ale masowe bicie srebrnych monet przez Aleksandra i Diadochów pokazuje, że pałace Achemenidów musiały być wypełnione ogromnymi ilościami kruszcu.

Skąd wzięły się uśpione hałdy srebra w skarbcach Persepolis i Susy, o których wspominają starożytni pisarze (Callatay 1989; Holt 2016)? Niniejsza praca bada kwestię pochodzenia perskiej mieszanki przy użyciu precyzyjnej analizy izotopów ołowiu, próbując zrozumieć, czy rudy srebra inne niż te dobrze znane w świecie greckim były zaangażowane w skarby zgromadzone przez Króla Królów i jakie były szczególne motywacje stojące za gromadzeniem tak dużej ilości kruszcu.

Oprócz pomiarów izotopów Pb w srebrnych monetach Aleksandra ( Aleksander ), w niniejszej pracy przedstawiono także dane dotyczące dwóch innych rodzajów srebrnych monet, które najprawdopodobniej nie zostały wybite ze skarbca środkowej Persji. Po pierwsze, srebrne sigloi (szekel) są jedyną znaczącą monetą produkowaną przez Imperium Perskie w jego zachodnich satrapiach (Alram 1993 ; Tuplin 2014 ). Znane są one, wraz z archaicznymi monetami greckimi i indyjskimi monetami stemplowanymi z Gandhary, ze skarbu w Kabulu zdeponowanego ok. 350 p.n.e. (Schlumberger 1953 ), ale jak dotąd nie skorzystali z prac izotopowych (np. Kraay i Emeleus 1962 ). Po drugie, chociaż żadne znane dowody nie potwierdzają znaczącego napływu indyjskiego srebra do perskiego skarbca (Herodot, III.98–105), niniejsza praca dostarcza danych dotyczących izotopu Pb na wczesnych indyjskich monetach stemplowanych, aby potwierdzić to przypuszczenie za pomocą obiektywnych, konkretnych środków ( Reddy 2014 ).

Niniejsza praca przedstawia bardzo dokładne dane dotyczące izotopów Pb dotyczące starożytnych srebrnych monet produkowanych w Persji za panowania Achemenidów oraz w świecie hellenistycznym bezpośrednio po klęsce Dariusza. Zmierzone składy izotopów Pb poddano obróbce przy użyciu nowatorskich narzędzi statystycznych w postaci obliczonego wieku modelu Pb w połączeniu z teorią wypukłego kadłuba (patrz poniżej), które umożliwiają śledzenie pochodzenia srebra z większą dokładnością i precyzją niż jest to możliwe w przypadku stosowania wyłącznie proporcji surowych izotopów Pb i ręczne porównywanie artefaktów ze znanymi rudami w stosunku jeden do jednego. Analizowane tu typy monet to: (1) aleksandry srebrne, bite zarówno za życia króla, jak i wkrótce po jego śmierci; (2) srebrne sigloi ; oraz (3) shatamanas (wygięte srebrne sztabki i odciśnięte kawałki) z Gandhary i Kamboja Janapadas (królestw) w północnych Indiach, datowane zazwyczaj na okres od VI do IV wieku p.n.e. (4) W celach informacyjnych uwzględniono ponadto podzbiór srebrnych monet greckich. Techniki analityczne stosowane do oznaczania składu izotopów Pb opisano w innym miejscu (Milot i in. 2021 ) i obejmują chromatografię anionowymienną do rozdzielania Pb oraz spektrometrię mas z wieloma kolektorami w plazmie indukcyjnie sprzężonej (MC-ICP-MS) dla izotopu Pb analiza. W tym miejscu wystarczy stwierdzić, że wszystkie monety (1), (2) i (3) zostały nawiercone, natomiast monety (4) zostały wyługowane (por. Milot i in. 2021 ). Powtarzane pomiary NIST 981 podczas każdej sesji analitycznej konsekwentnie dawały powtarzalność zewnętrzną < 100 ppm (0,01%) dla znormalizowanych stosunków ^{204 Pb i < 50 ppm (0,005%) dla 207} Pb/ ²⁰⁶ Pb i ²⁰⁸ Pb/ ²⁰⁶ Pb. Błędy przebiegu były systematycznie mniejsze niż odtwarzalność zewnętrzna dla wszystkich próbek. Tabela S1 (Informacje uzupełniające) zestawia odpowiednie informacje o monetach z odpowiednimi danymi dotyczącymi izotopów Pb uzyskanymi w tym badaniu.

Powszechną metodą oceny pochodzenia artefaktów ze srebra jest analiza izotopów Pb. W przeciwieństwie do względnej liczebności stabilnych izotopów pierwiastków takich jak Cu i Ag, która zmienia się w zależności od warunków środowiskowych, względna liczebność izotopów Pb zmienia się głównie w wyniku rozpadu radioaktywnego uranu i toru, a w konsekwencji wrastania radiogennego ołowiu. Zmiany izotopowe są kontrolowane na podstawie stosunków U/Pb i Th/Pb skały, z której narodziła się ruda Pb, oraz czasu, jaki upłynął do tego momentu. Czas (wiek modelu Pb), U/Pb i Th/Pb można obliczyć na podstawie zmierzonych składów izotopowych Pb i wykorzystać do wywnioskowania kontekstu tektonicznego, w którym ruda występowała. W praktyce jednak archeolodzy i numizmatycy po prostu ręcznie porównują zmierzony skład izotopowy Pb artefaktów w parach dwuwymiarowych (2D) wykresów, takich jak ²⁰⁸ Pb/ ²⁰⁶ Pb vs ²⁰⁷ Pb/ ²⁰⁶ Pb i ²⁰⁴ Pb/ ²⁰⁶ Pb vs ²⁰⁷ Pb/ ²⁰⁶ Pb, a rudy są przechowywane w bazie danych do czasu znalezienia akceptowalnego dopasowania. Jednak ustalenie, czy punkt danych mieści się w trójwymiarowym (3D) polu stosunków izotopowych Pb w konkretnym okręgu górniczym, wymaga czegoś więcej niż dopasowania na jednej parze diagramów (ryc.  1a ). Dane izotopowe Pb muszą być wizualizowane w przestrzeni trójwymiarowej (zgodnie z liczbą izotopów macierzystych, ²³⁸ U, ²³⁵ U i ²³² Th): chociaż rzuty dwóch różnych punktów mogą pokrywać się na x – y i x – płaszczyznach z , można je rozróżnić na płaszczyźnie y – z . Wcześniejsze próby rozwiązania tego problemu (Delile i in. 2014 ; Westner i in. 2020 ) wykazały liczne trudności w ocenie znaczących odległości między punktami. Dlatego tutaj przyjmujemy inne podejście, tak zwanego wypukłego kadłuba (ryc.  1b ), które wcześniej zaproponowano pod nazwą „nisza izotopowa” w ekologii (Eckrich et al. 2020 ), zanim trafiło do archeologii ogólnie (Robinson 2021 ), a w szczególności pochodzenie siekacza z epoki żelaza z Lewantu (Gentelli et al. 2021 ).

a Identyfikacja źródła za pomocą izotopów Pb na wykresach 2- i 3-wymiarowych może dawać różne wyniki. Symbol P reprezentuje pojedynczy punkt danych w przestrzeni izotopów 3D Pb, a P xy , P xz i Pyz jego trzy rzuty 2D na trzy ściany xy , xz i yz (konwencjonalne diagramy izotopów). Lawendowe pole 3D f reprezentuje pojedynczy okręg górniczy, a jasnoszare pola f xy , f xz i f yz jego trzy rzuty 2D. Oczywiście włączenie punktu do jednego, a nawet dwóch z tych pól 2D nie wystarczy do ustalenia, że ​​P jest częścią pola 3D f . Nie należy zatem wyciągać wniosku, że włączenie punktu danych do wspólnego pola w reprezentacji 2D oznacza, że ​​należy on do tego samego pola w reprezentacji 3D. b Technika wypukłego kadłuba do obliczania najbliższej wypukłej objętości opisującej zbiorowi punktów w przestrzeni trójwymiarowej. Objętość ta, tutaj zaznaczona na żółto dla dowolnego zestawu danych, jest zdefiniowana przez wszystkie trójki x , y i z stosunków izotopów Pb w próbce (np. alexanders lub sigloi ). „Hitami” są lokalizacje próbek pobranych z ok. Baza danych zawierająca 6700 wpisów na temat galen kreślących się w wypukłym kadłubie. c Cztery etapy zastosowane w tej pracy mają na celu identyfikację złóż rudy, które stanowią „trafienia” w wypukłe kadłuby określone przez próbki. Dla celów ilustracji i czytelności ten szkic różnych etapów został sporządzony jako reprezentacja dwuwymiarowa, chociaż w niniejszej pracy wszystkie etapy przeprowadzono w trzech wymiarach. Zmienne x i y oznaczają dowolne stosunki izotopów Pb. Krok 1: próbki (żółte kółka, np. sigloi ) są wykreślane w postaci x – y ; krok 2: przeprowadzana jest standardowa analiza skupień, która w tym przypadku identyfikuje dwie grupy pokazane w ramach konturów kropkowanych; etap 3: dla każdej grupy obliczane są wypukłe kadłuby z niewielkim dodatkiem (w kolorze szarym) dodanym dla obrzeży każdego kadłuba w celu uwzględnienia niepewności analitycznych; krok 4: położenie każdej próbki rudy wewnątrz (trafienia pokazane zielonymi krzyżykami) lub na zewnątrz (nietrafienia pokazane czerwonymi krzyżykami) wypukły kadłub jest określany numerycznie (prążki nie są pokazane). W niniejszym badaniu liczba grup waha się od 1 do 2

Obraz w pełnym rozmiarze

Dane dotyczące izotopów Pb różnych grup monet, np. sigloi , są zawarte w minimalnej (opisującej) trójwymiarowej objętości (ryc.  1c ), wypukłym kadłubie, który został powiększony o 5%, aby uwzględnić potencjalne niepewności analityczne . Algorytm znajduje wszystkie próbki rudy znajdujące się wewnątrz wypukłego kadłuba próbki. Korzyścią z badania każdej potencjalnej rudy względem wypukłego kadłuba zestawu próbek, a nie na odwrót (Longman et al. 2018 ), co oznaczałoby badanie każdej próbki względem geograficznych grup rud o stałym składzie izotopów Pb, jest to, że przykładowy kadłub jest solidnie zdefiniowany na podstawie bardzo precyzyjnych danych. Wadą podejścia opartego na kadłubie wypukłym jest to, że niektóre obszary rudy są nadreprezentowane w bazie danych, a zmienność danych w danym miejscu nie jest szczegółowo brana pod uwagę. Oczywiste jest, że baza danych zawiera nadmierną liczbę próbek Lavrion, jednak mapy trafień są różne dla różnych próbek (Gentelli i in. 2021 oraz ta praca). Efekt nierównej reprezentatywności próbek w przypadku gęsto zaludnionych pól minowych można skorygować poprzez normalizację liczby trafień do gęstości próbki, ale taka korekta nie miałaby większego sensu w przypadku izolowanych rud z bardzo małą liczbą próbek, takich jak kopalnie w Iranie i na północy Afryka. Raczej dokładne, ręczne badanie lokalnych gęstości poszczególnych trafień ograniczy takie potencjalne błędy systematyczne, jak wykazano we wcześniejszym zastosowaniu metody wypukłego kadłuba do wielu skarbów hacksilber z epoki żelaza (Gentelli i in. 2021 ), które nie wykazały fałszywie dodatnich identyfikacji źródła kruszcowe. Każdy izotop Pb ekstrahowany z ok. Baza danych zawierająca 6700 wpisów na temat próbek galeny z Europy, Afryki Północnej i Azji Zachodniej jest następnie testowana pod kątem włączenia do wypukłego kadłuba. Jest mało prawdopodobne, aby dane dotyczące głównych złóż rud miedzi, takich jak te znalezione na Cyprze i w iberyjskim pasie pirytu, były znaczącymi źródłami Ag i dlatego zostały pominięte w poszukiwaniach. Rysunek  2 przedstawia położenie rud tworzących bazę danych. Rudę, która zostanie uznana za trafioną, a zatem za potencjalne źródło Pb, natomiast rudy wydobywające się na zewnątrz kadłuba (uznane za chybione) można bezpiecznie wykluczyć jako potencjalne źródła Pb. Aby zminimalizować błędy analityczne i frakcjonowanie Pb w rudach w zależności od masy, zdecydowaliśmy się na zastosowanie standaryzowanych stosunków ^{206 Pb, tj. 204} Pb/ ²⁰⁶ Pb, ²⁰⁷ Pb/ ²⁰⁶ Pb i ²⁰⁸ Pb/ ²⁰⁶ Pb. Gęstość trafień jest ostatecznie zarysowana na mapie geograficznej pokazanej na ryc.  3 dla greckich srebrnych monet, aleksandrów i sigloi . Liczby 4 i 5 przedstawiają surowy skład izotopowy Pb trafień zidentyfikowanych metodą wypukłego kadłuba na siatce wieku modelu Pb i wartości ²³⁸ U/ ²⁰⁴ Pb ( T _mod – μ ) w ²⁰⁷ Pb/ ²⁰⁴ Pb- ²⁰⁶ Pb/ ²⁰⁴ Pb przestrzeń. Do wykresu ²⁰⁸ Pb/ ²⁰⁴ Pb- ²⁰⁶ Pb/ ²⁰⁴ Pb nie dodano siatki wieków modeli Pb i wartości ²³² Th/ ²³⁸ U ( T _mod – κ ) , gdyż wymagałoby to przyjęcia jednej wartości μ dla wszystkich próbek, co byłoby nieprawidłowe. Zamiast tego można było narysować pojedynczą siatkę przy użyciu dubletu T _mod -( μ*κ ), ale dałoby to znacznie mniej informacji.

Mapa pokazująca stanowiska rud wymienionych w ok. Baza danych izotopów Pb zawierająca 6700 wpisów dotycząca próbek galeny wykorzystana w algorytmie wypukłego kadłuba w tym badaniu. Baza danych jest rozszerzeniem bazy opublikowanej przez Blicherta-Tofta i in. (2016) po usunięciu danych dotyczących rud miedzi i cynku oraz artefaktów. Lokalizacje próbek zostały losowo poruszone w okręgu o promieniu 0–0,2 stopnia (0–22 km) wokół prawdziwych współrzędnych, aby zwiększyć ich pozorny rozrzut i zapewnić lepszą widoczność rozmieszczenia próbek.

Obraz w pełnym rozmiarze

Mapy „trafień” izotopu Pb zaobserwowanych dla sigloi (panel dolny), aleksandrów (panel środkowy) i srebrnych monet greckich (panel górny) przy użyciu algorytmu wypukłego kadłuba. Histogramy wieku modeli (wystawki) pokazują, jak dobrze pogrupowane są wyniki. Całkowita liczba trafień to liczba dopasowań składu izotopowego monety i rudy Pb. Baza danych rud Pb składa się z około 6700 rud z Europy, Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu, znacznie rozszerzonych i zaktualizowanych z mniejszego rdzenia danych o rudach Pb, pierwotnie zebranych w bazie danych OXALID (Stos-Gale i Gale 2009 ) po ostrożnym usunięciu artefaktów, żużle i rudy Cu. Pojedyncze trafienia (symbole w kolorze cyjanowym) mogą odzwierciedlać mniejsze miejsca produkcyjne, ale mogą również odzwierciedlać problemy analityczne i lokalne zawiłości geologiczne; nie są to miejscowości, w których kiedykolwiek udokumentowano znaczną produkcję srebra i dlatego uważa się je za przypadkowe. Pola zacienione na czerwono reprezentują obszary o gęstości trafień > 10% na stopień kwadratowy znormalizowanych do całej populacji trafień, co świadczy o najczęstszym pochodzeniu. W sigloi dominują zatem srebro attyckie i okołoattyckie (Sifnos, Milos), przy czym aleksandry obejmują dodatkowe źródła trako-macedońskie.

Obraz w pełnym rozmiarze

Wykres trafień uzyskanych dla sigloi . W trójwymiarowej przestrzeni stosunków izotopowych Pb najpierw identyfikuje się dwa klastry za pomocą analizy skupień. Jeden z nich składa się tylko z dwóch punktów i dlatego nie można obliczyć kadłuba wypukłego. Na wypukłym kadłubie drugiej gromady widać trafienia zdominowane przez ołów Lauriona (Lavrion). Wypukłe kadłuby powiększono o 5%, aby uwzględnić niepewności analityczne. Próbki oznaczone jako „Tunezja” mogą wskazywać, że srebro z głębi Kartaginy zostało zaniedbane w starożytnej literaturze (Delile et al. 2019 ) lub że inne pola, takie jak Chalkidiki, zostały słabo pobrane do analizy izotopowej Pb. Grupa „inna” obejmuje izolowane kopalnie Pb, niedostatecznie udokumentowane analizą izotopów Pb. Izochrony wieku modelu i krzywe wzrostu dla różnych wartości μ obliczone za pomocą parametrów Albarède i Juteau (1984) pokazano w celach informacyjnych na dolnym panelu.

Obraz w pełnym rozmiarze

Wykres trafień uzyskanych dla analizowanych aleksandrów . Podobnie jak na Fig.  4 , zidentyfikowano dwa klastry. Wypukły kadłub gromady ze starszymi modelami Pb reprezentuje słabo udokumentowane miny z nieoczekiwanych miejsc w Galii, Wielkiej Brytanii i Azji Mniejszej. Gromada z młodszym wiekiem modelu Pb wskazuje na Cyklady, Tasos, Chalkidiki i Rodopę. Podobnie jak na ryc.  4 , w dolnym panelu pokazano w celach informacyjnych izochrony wieku modelu i krzywe wzrostu dla różnych wartości μ obliczone za pomocą parametrów Albarède’a i Juteau (1984).

Obraz w pełnym rozmiarze

Dane dotyczące izotopu Pb monety są wymienione w Tabeli S1 (Informacje uzupełniające). Rycina  3 przedstawia rozkład rud Pb zgodny z obecnymi wynikami na monetach, tj. mieszczący się w wypukłym korpusie zbioru danych, z histogramami wieku modeli jako wstawkami.

Najpierw do próbek zastosowano analizę skupień przy użyciu technik wdrażanych przez pakiety komercyjne (Matlab) lub należące do domeny publicznej (R) (Albarède i in. 2021 ) (ryc.  1c ). Każda moneta jest w zadowalający sposób wyjaśniana przez dwa skupienia, które również wyróżniają się jako oddzielne piki na histogramach wieków modeli (ryc.  3 , wstawki), choć jedno ze skupień identyfikowanych przez sigloi ma tylko dwa elementy, co nie jest wystarczające dla kadłub wypukły do ​​określenia w przestrzeni 3D składu izotopów Pb. Różne greckie srebrne monety użyte w celach informacyjnych podkreślają różnorodność pochodzenia rudy, ale z przewagą Lavrionu. Niektóre okręgi, takie jak północno-zachodnia Sardynia, wykazują więcej trafień, co jest zgodne z dowodami na sardyńskie źródła srebra zidentyfikowane w jednym skarbie lewantu (Eshel et al. 2019 ; Gentelli et al. 2021 ). Delile i in. ( 2019 ) zasugerowali, że tunezyjskie źródła srebra mogły zostać przeoczone w literaturze starożytnej i że mogą wyjaśnić zaskakująco szybkie ożywienie gospodarki Kartaginy po miażdżącej klęsce drugiej wojny punickiej i wynikających z niej karach wojennych. Nie można formalnie pominąć bardziej odizolowanych punktów, zwykle zlokalizowanych w Galii i Wielkiej Brytanii, ale jak dotąd nie udowodniono, że są znaczącymi producentami srebra. Cévennes w południowej Francji (Munteanu et al. 2016 ; Ploquin et al. 2010 ), brytyjskie Pennines (Raistrick i Jennings 1983 ) oraz Niemcy (Körlin 2006 ) również wykazują dowody starożytnej działalności wydobywczej srebra, ale nie istnieją żadne udokumentowane zapisy że którykolwiek z tych regionów produkował znaczne ilości srebra przed czasami rzymskimi. Zarówno w przypadku sigloi , jak i alexanders , trafienia koncentrują się wokół Morza Egejskiego i obejmują Sifnos, Lavrion, Macedonię i Trację (czerwone pola na ryc.  3 ). Dla 18 sigloi Lavrion i Sifnos definiują spójny, gorący punkt. Zgodnie z oczekiwaniami Macedonia jest także ważnym źródłem kruszcu dla Aleksandra . Wyniki te podkreślają główne okręgi górnicze, które umożliwiły ateńskim i macedońskim sukcesom politycznym i militarnym.

Obszar Pangaion w Macedonii był już intensywnie eksploatowany, gdy Persowie podbili i kontrolowali ten obszar przez jedną trzecią wieku (512–479 p.n.e.). Ich jednorazowa obecność na zachodzie zaowocowała dużymi produkcjami, które przygasły wraz z bitwą pod Salaminą i odwrotem Persów po drugiej inwazji na Grecję. Bresson ( 2015 ; 2020 ) szacuje roczną produkcję Lavrion, Tracji i północnej Grecji na 1500 talentów. Callataÿ ( 2016 ) wykorzystał badania matryc, aby zwiększyć całkowitą ilość kruszcu do 10 000 talentów (260 ton). Nie jest jasne, ile srebra wydobytego z innych miejscowości wniosło pośrednio, tj. handel lub ruchy wojskowe. Wyłania się teraz prawdopodobny scenariusz, w którym Persowie, którzy pokonali Lidyjczyków w 547 r. p.n.e. i od tego czasu mieli kontakt z monetyzowanymi metalami szlachetnymi, po zdobyciu panowania na obszarze Pangaion w pełni wykorzystali procesy wydobycia i bicia srebra. Po wycofaniu się Persów z Europy po drugiej inwazji, gospodarka Achemenidów powróciła do normalnego standardu z tamtych czasów w Babilonii i innych częściach imperium, który polegał na płaceniu srebrem, ale głównie w jego niebitej formie (Jursa 2010 ). .

Po stronie indyjskiej Shatamana Gandhara i Kamboja (1827 trafień) wykazują skrajne rozproszenie składu izotopowego Pb. Wiek modeli można podzielić na dwie grupy (ryc.  6 ). W zapisie złóż rud we wschodniej części Morza Śródziemnego brakuje jednej grupy z przyszłym (= ujemnym) wiekiem modelu Pb, który występuje głównie w skałach wulkanicznych. Druga grupa charakteryzuje się dodatnim wiekiem modelu Pb (> 100 Ma), ale duża liczba trafień wynika wyraźnie z ekstremalnego rozproszenia danych w przestrzeni izotopowej Pb. Od Wysp Brytyjskich po Hiszpanię, Grecję, Turcję i Iran – grupa ta nie wyróżnia żadnej konkretnej prowincji, która mogłaby świadczyć o potencjalnym pochodzeniu złota. Rozkład danych, a zwłaszcza wieku modelu, w każdej grupie sugeruje istnienie wielu, ale skromnych źródeł rud Ag na Bliskim Wschodzie.

Porównanie wieku modelu Pb (w milionach lat, Ma) czterech zestawów próbek analizowanych w tej pracy. Modelowe wieki reprezentują pozorny wiek tektoniczny rud Pb wykorzystywanych do kupelacji srebra (Albarede et al. 2012 ). Ujemny wiek modelu występuje tylko w skałach wulkanicznych pochodzących z płaszcza. Z kilkoma wyjątkami srebro z indyjskiej Gandhary i Kamboja shatamanas nie wydaje się być znaczącym składnikiem „perskiej mieszanki”, której Aleksander i jego następcy używali do bicia swoich monet

Obraz w pełnym rozmiarze

Wynik niniejszej pracy jest dwojaki: dane dotyczące perskich sigloi pokazują przewagę składników metalicznych z silną sygnaturą izotopową Pb w Laurionie (Lavrion) (ryc.  4 ), podczas gdy Aleksandrowie dodatkowo ujawniają dodatkowe elementy trako-macedońskie, tasos, cykladzkie, i inne nieznane źródła (ryc.  5 ). Możliwość źródeł w Tunezji pozostaje zagadkowa, ale może również odzwierciedlać pewne pokrywanie się ze źródłami na Chalkidiki. Różnica między sigloi i alexanders sugeruje, że sigloi zostały uderzone z lokalnych źródeł jońskich. Obecne dane izotopowe uzupełniają dane dotyczące pierwiastków śladowych Oliviera i in. ( 2017 ) o Aleksandrze . Porównanie danych Aleksandra Au/Ag i Pb/Ag z danymi dotyczącymi archaicznych monet greckich (Davis i in. 2020 ) (ryc.  7 ) pokazuje, że aleksandry odpowiadają mieszaninie bogatej w złoto trako-macedońskiej i ubogiej w złoto, bogate w ołów źródła na poddaszu. Biorąc pod uwagę, że w większości przypadków greckie srebrne monety zachowały ścisłą sygnaturę źródła izotopu Pb, wszelkie mieszanie musiało nastąpić na późnym etapie. Nadal dyskusyjne pozostaje, czy mieszanie należy przypisać przetapianiu sztabek podczas pobierania daniny, jak podaje Herodot, czy też ponownemu przetworzeniu perskiego skarbca przez Macedończyków do bicia. Nie ma konieczności, aby greckie sztabki podróżowały bezpośrednio z Grecji do Persji w ramach formalnego daniny; wszelkiego rodzaju pośrednicy w dowolnych odstępach czasu mogli osiągnąć ten sam rezultat. Handel, odszkodowania wojenne i depozyty w świątyniach, takich jak Delfy czy Efez, skutecznie przyczyniły się do redystrybucji srebra w całym wschodnim regionie Morza Śródziemnego. Pouczający pod tym względem jest przypadek Egiptu, który według Herodota (III.91) musiał płacić daninę częściowo w srebrze (700 talentów), choć na tym obszarze nie jest znana żadna kopalnia srebra. Nawet jeśli Egipt, kraj czerpiący korzyści z silnego eksportu opartego na jęczmieniu i pszenicy, nie był w stanie w pełni zaspokoić perskiego popytu na srebro, prawdopodobne jest, że przynajmniej część daniny musiała być płacona w metalu, zarówno bitym, jak i niebitym.

Trójkątny wykres stężeń Cu-Au-Pb w monetach macedońskich sprzed (Filip II, na niebiesko) i po (Aleksander i Filip III, na czerwono) 330 p.n.e. na monetach macedońskich (Olivier et al. 2017 ). Kontury tła przedstawiają częstotliwości stężeń w ok. 1200 archaicznych monet greckich i wyznaczają granicę bogatego w Au pola trako-macedońskiego i bogatego w ołów pola Attyki (Davis et al. 2020 ). Zwróć uwagę na niską zawartość Cu w monetach macedońskich. Macedońska srebrna moneta jest mieszanką bogatych w Au Trako-Macedońskich i bogatych w Pb źródeł attyckich

Obraz w pełnym rozmiarze

Chociaż o pewnym zachodnio-wschodnim obiegu srebrnych monet greckich i sigloi w Imperium Achemenidów świadczą w szczególności skarby w Kabulu (Schlumberger 1953 ), Babilonie (Reade 1986 ) i Malayerze, obok Ekbatany (Kraay i Moorey 1968 ), gromadzenie perskich sigloi w Persepolis i innych głównych ośrodkach miejskich w sercu imperium było rzadkością i zwykle preferowano zasadniczo „srebrzony”, ale pozbawiony monet charakter gospodarki perskiej (Jursa 2010 ; Meadows 2005 ), z możliwymi wyjątkami w okresie panowania Artakserksesa III (Alram 2012 ). Ponadto indyjskie gięte sztabki srebra różnią się znacznie składem izotopowym Pb od sigloi i aleksandrów . I znowu nie jest to niespodzianką, gdyż ani źródła literackie, ani obieg monetarny potwierdzony depozytami nie wskazują na jakikolwiek przepływ srebra z Dalekiego Wschodu do centrum imperium. Jak wyjaśniono poniżej, należy zauważyć, że nie istnieją żadne zapisy dotyczące kopalń srebra z czasów Achemenidów ani we współczesnym Iranie, Afganistanie, Pakistanie, Turkmenistanie, ani w Indiach, a jeżeli takie zapisy istniały, to zostały utracone. Chociaż wspomina się o ekstrakcji srebra z rud Pb dla okresu Sasanidów (224 – 670 n.e.; Ghorbani 2013 ), chemia porównawcza monet Partów i Sasanidów jest nieuchwytna w źródłach perskich (Sodaei et al. 2013 ). We współczesnym Iranie srebro najczęściej wspomina się w powiązaniu ze złożami złota i ołowiu (Ghorbani 2013 ), rzadko w postaci rudy srebra. W Iranie występują obfite złoża miedzi porfirowej (Zürcher et al. 2019 ), ale ponieważ stopione Ag jest trudno rozpuszczalne w Cu, z którym tworzy eutektykę przy zawartości 28,1% wag. Cu (Subramanian i Perepezko 1993 ), kosztowna ekstrakcja drobnego srebra z rudy miedzi po prostu mogły nie być opłacalne. US Geological Survey podaje informacje na temat złóż rud w Afganistanie, ale nie wskazuje żadnych znaczących rud bogatych w srebro (Peters et al. 2011 ). Geologicznie stare i skądinąd bazaltowe Indie są mało prawdopodobnym źródłem srebra i ołowiu, ale niedawne odkrycie głównego złoża Zn-Pb Huoshaoyun w paśmie Karakorum (Li et al. 2019 ) sugeruje, że źródła srebra i ołowiu, obecnie wyczerpane i niezanotowane w istniejącej literaturze, mogły istnieć w celu wspierania produkcji wczesnych monet indyjskich. Dlatego też znaczące azjatyckie źródła srebra będące źródłem skarbu Achemenidów mają charakter wysoce spekulacyjny.

Większość srebra użytego do wybicia srebrnych aleksandrów i perskich sigloi pochodziła prawdopodobnie ze źródeł metali z okolic Morza Egejskiego. Warto zatem wziąć pod uwagę, że mieszanka perska odzwierciedla daniny wymagane od Greków lub, pośrednio, od innych satrapii, które handlowały z Grekami. Niemniej jednak mieszankę perską czasami można znaleźć w skarbach siekacza zakopanego we wczesnej epoce żelaza (XI – X w. p.n.e.) we współczesnym Izraelu (Eshel et al. 2019 ; Gentelli et al. 2021 ). Ponadto zanieczyszczenie lodowców alpejskich Pb i Sb w epoce żelaza, które są silnymi wskaźnikami hutnictwa srebra, jest ledwo mierzalne w porównaniu z wartościami z epoki rzymskiej (Preunkert et al. 2019 ), co odzwierciedla wydobycie srebra przed epoką perską ekspansja w VI wieku p.n.e. mogła być nieznaczna. To, co obecnie definiuje się jako mieszankę perską, może być również długotrwałą mieszanką ze wschodniej części Morza Śródziemnego, zdominowaną przez źródła wokół Morza Egejskiego, gdzie większość srebra była już wielokrotnie przetapiana aż do epoki brązu.

Na koniec krótko spekulujemy, dlaczego królowie perscy gromadzili sztabki w stopniu niespotykanym w żadnym innym okresie starożytności. Bezproduktywne gromadzenie złota było z pewnością powszechnym zwyczajem wielu społeczeństw, ale masowe topienie i podziemne składowanie srebra opisane przez Herodota osiągnęło niezrównaną praktykę, która zasługuje na zbadanie. Poza perskimi skarbcami trudno oszacować ilość srebra wykorzystywaną do transakcji w obrębie Imperium Achemenidów, jednak nie należy jej minimalizować, gdyż transakcje mogły mieć miejsce już w VI wieku p.n.e. (Jursa 2011 ; Pirngruber 2017 ). Jak świadczy obecność posiekanych monet greckich w babilońskim skarbie Rassam z końca IV wieku p.n.e. (Reade 1986 ), monety srebrne wyraźnie nie były dominującą formą waluty w centralnej części imperium (Alram 2012 ; Le Jeździec 2001 ). Srebrny szekel, obok jęczmienia i innych towarów rzeczowych, z pewnością jednak był obecny zarówno fizycznie, jak i jako jednostka rozliczeniowa (Jursa 2011 ; Powell 1996 ; van der Spek i in. 2018 ). Zauważalną deflację cen obserwowaną w Babilonii w V i IV wieku p.n.e. przypisywano wzmożonej wydobyciu srebra poprzez podatki (Stolper 1985 ), ale demografia i poprawa rolnictwa nastawionego na uprawy dochodowe mogły być również ważnymi czynnikami alternatywnymi (Monerie 2013 ). Korzystając z koncepcji współczesnej ekonomii głównego nurtu, które prawie na pewno nie były częścią kultury perskiej, masowe gromadzenie spowodowało znacznie dłuższy czas przebywania kruszcu w skarbcach królewskich i skutecznie spowalniało obieg kruszcu na dużą skalę. Ograniczenie dostaw srebra, zarówno wybitego, jak i niebitego, w połączeniu z ogromnymi daninami ze srebra nałożonymi na podbite społeczeństwa, które w przeciwnym razie pozwolono zachować swój system polityczny, spowodowało masową skalę drenażu regionalnych zasobów srebra do skarbca królewskiego. Jeśli danina była skutecznym sposobem czerpania korzyści ze srebra zgromadzonego przez potencjalnych przeciwników, takich jak Egipt i jońska Grecja, to handel na duże odległości był głównym ramieniem tego planu, z pewnością tańszym i mniej ryzykownym niż rozpoczynanie kampanii wojskowych na odległość. Biorąc pod uwagę, że bardzo pożądanym greckim hoplitom płacono zwykle w srebrnych i złotych monetach, głównym skutkiem ubocznym tej polityki musiało być to, że pomogła ona uczynić rekrutację dużych sił najemnych przywilejem królewskim (Bresson 2020), zmniejszając w ten sposób zagrożenia dla tronu, zarówno krajowe, jak i zagraniczne. Ostatecznie jednak systematyczne przechowywanie bardzo dużych ilości srebra w skarbcach królewskich, zamierzone lub nie, przyczyniło się do upadku imperium perskiego i zapoczątkowało jego zastąpienie przez hellenistyczne królestwa Macedonii Antygonidów i Egiptu ptolemejskiego oraz Seleucydów Imperium na Wschodzie.

Pod rządami Achemenidów starożytnej Persji osiągnięto największą akumulację metali szlachetnych odnotowaną w historii starożytnej, odpowiadającą około 5000 ton metrycznych srebra. Chociaż badania wykazały, w jaki sposób Aleksander Wielki i jego następcy przetwarzali te gigantyczne ilości poprzez bicie monet, pochodzenie srebra pozostaje jak dotąd w dużej mierze nieznane. Określone w tej pracy ilości izotopów ołowiu na srebrnych monetach perskich i aleksandrowych wskazują, że źródła bulionu znajdują się na południowym Morzu Egejskim, w Macedonii i Tracji, podczas gdy ołów pochodzący z pseudomonet z wczesnych królestw Indii znacznie różni się od pozostałych, dlatego też Indie są wykluczone jako źródło. Pełne zrozumienie, w jaki sposób i kiedy wydobyto tak ogromne ilości srebra egejskiego i ostatecznie trafiło do perskich skarbców, staje się nowym wyzwaniem dla przyszłych badań.