Zmarł prof. Andrzej Piskozub

Przez
Red.
-
0
1158

W środę 10 lutego, w wieku 88 lat odszedł od nas prof. Andrzej Piskozub. Jego pogrzeb odbędzie się na cmentarzu Srebrzysko w Środę Popielcową, 17 lutego, o godz. 13.30. 

To wielka strata dla środowiska naukowego, ale i artystycznego nie tylko Gdańska, ale i Polski. Profesor Andrzej Piskozub był bowiem człowiekiem niezwykle aktywnym, twórczym, wspominają go dziś  i pamiętać o nim będą nie tylko jego rodzina, współpracownicy i seminarzyści, ale również między innymi i środowisko literackie.

Biogram profesora zamieszczam (za Wikipedią) poniżej. Tu pozwolę sobie na kilka osobistych refleksji, miałem bowiem szczęście poznać prof.  Andrzeja Piskozuba osobiście. Wprawdzie nie zetknąłem się z nim w czasie moich studiów i przez długi czas nic nie wiedziałem o jego intelektualnych poszukiwaniach, nie znałem jego poglądów, ale koleje losu sprawiły, że mogłem później poznać go i jego poglądy bliżej.

Poznaliśmy się dopiero w 1990 roku w gdańskim oddziale ZLP. Profesor Piskozub był wówczas (od 1989 roku) prezesem naszego oddziału. Przyznam się szczerze, że i wówczas nie znałem jeszcze dorobku profesora, jakby tylko z boku obserwowałem jednak, że cieszy się on w gronie dopiero wówczas poznawanych przeze mnie naszych wspólnych kolegów znacznym szacunkiem. Zasługą profesora dla naszego oddziału było to,  że dzięki swojemu autorytetowi zdołał uchronić lokal naszego stowarzyszenia przy ulicy Mariackiej i ułożyć się z władzami miasta. To jemu i życzliwości kolejnych Prezydentów Gdańska, zawdzięczamy to, że lokal ten wciąż pozostaje przy nas, umożliwiając nam m.in. organizację spotkań autorskich, ale też wystaw itp.

Po raz pierwszy na płaszczyźnie intelektualnej spotkałem się z prof. Andrzejem Piskozubem w 1997 roku w związku z organizowaną wówczas przeze mnie sesją „Miejsce Gdańska w procesie powstawania narodowego państwa polskiego”, z okazji obchodzonego wówczas święta 1000-lecia Gdańska. Moim celem było ukazanie złożoności powstawania państw narodowych, procesu kształtowania się narodu i związku tych procesów z uwarunkowaniami gospodarczo-społecznymi. Chciałem ukazać nieuchronność wiązania się Gdańska z jego naturalnym zapleczem – ziemiami polskimi. Wydawało mi się więc oczywistym, by zaproponować profesorowi udział w tej sesji, co ten z chęcią przyjął. Tytuł referatu zaproponowanego przez profesora brzmiał: „Rola Wisły w dziejach Gdańska” i sądziłem, że będzie on wspaniałą ilustracją do mojej tezy.

Niestety, moje oczekiwania nie spełniły się. W każdym razie nie w pełni się spełniły, gdyż w referacie tym profesor wyraził pogląd, że: Prawdziwe dzieje Gdańska zaczynają się w połowie XIII wieku (…) kiedy to na prawie lubeckim lokował książę pomorski Świętopełek Wielki. Od powstania Gdańsk był miastem etnicznie niemieckim i takim pozostał przez następne siedem wieków, nim w 1945 roku spaliły go wojska marszałka Rokossowskiego.

Wydając artykuły z tej sesji w formie książkowej przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe w 1998 roku nie mogłem włączyć do niej zapisu z dyskusji. Te toczyły się w Sali Muzeum Archeologicznego, gdzie odbywała się sesja, a i w czasie obiadów w restauracji „Gdańskiej” państwa Marii i Henryka Lewandowskich, którzy wówczas wszystkim uczestnikom sesji zafundowali przez dwa dni jej trwania obiady i podwieczorki.

Spieraliśmy się z profesorem na temat pojęcia „etniczny”, które niektórzy wciąż błędnie pojmowali genetycznie. Zgodziliśmy się z tym, że niemieckość nie znaczy to samo co niemieckojęzyczność. Pamiętam, że podkreślałem zwłaszcza to, że proces kształtowania się narodu polskiego, ale i niemieckiego został zakończony dopiero w wyniku II wojny światowej, że przecież jeszcze pod koniec XVIII wieku pojęcie narodu odnosiło się wyłącznie do polskiej lub niemieckiej szlachty (Francuzi przyjęli je w dzisiejszym sensie dopiero w czasie rewolucji francuskiej po 1789 roku).

Nasze dyskusje nie wpłynęły na stanowisko profesora, który w przekazanym mi do druku referacie nie wprowadził żadnych zmian. Tak też się ukazał w druku. Na szczęście – z mojego punktu widzenia – rola Wisły jako czynnika integrującego Gdańsk z Polską została w tym referacie wyrażona. Każdy ma prawo do swych poglądów, mamy prawo się różnić. Książka wydana w nakładzie 1000 egzemplarzy jest dostępna w wielu bibliotekach i każdy może sobie i w tej kwestii wyrobić własne stanowisko.

Z czasem miałem możność poznać prace prof. Andrzeja Piskozuba. Trafiłem na nie przygotowując esej z zakresu historiozofii „Dostrzec sens dziejów”. Tu już nie mogłem pominąć pracy profesora „Cywilizacja w czasie i przestrzeni” wydanej w 1998 roku. Nasze poglądy nie spotkały się ponownie i po raz kolejny pojawił się spór. Prof. Andrzej Piskozub był zwolennikiem historiozofii Feliksa Konecznego i jego anachronicznego – moim zdaniem – podziału cywilizacji, ja zaś głosiłem i głoszę teorię jedności cywilizacji, która wprawdzie czasami mogła rozwijać się w wyniku migracji i utraty kontaktu ze swym praźródłem na setki, a nawet tysiące lat odrębnie, później jednak wracała do wspólnego nurtu.   

Pamiętam, że to profesor Piskozub w trakcie przygotowywania tego eseju do druku zaproponował mi wydanie go w ramach prac seminaryjnych Katedry Nauki o Cywilizacji Uniwersytetu Gdańskiego (udało mi się pozyskać jego pozytywną opinię prof. Marii Szyszkowskiej, najwybitniejszej – w mojej ocenie – intelektualistki polskiej tamtego okresu). Propozycję profesora oczywiście z wielką radością przyjąłem. Traktowałem to jako swego rodzaju nobilitację. W tekst eseju prof. Piskozób nie ingerował, jedynie w zamieszczonym do niego wstępie pozwolił sobie na uwagę, że to: Autora zatem prawem – ale i odpowiedzialnością – jest ocena wcześniejszych pojęć, publikacji i koncepcji z zakresu nauki o cywilizacji.

Profesor zwrócił mi też uwagę na to, że pominąłem w swych rozważaniach teorie Karola Poppera. Te (zwłaszcza teorię falsyfikowalności) uwzględniłem w kolejnym wydaniu tego eseju.

Mógłbym jeszcze wspomnieć o naszych wspólnych (prof. Andzreja Piskozuba z prof. Andrzejem Żurowskim i ze mną) rozmowach o koncepcji podziału administracyjnego Polski i wielu innych rozmowach, mógłbym napisać o mojej próbie pisania u prof. Andrzeja Piskozuba doktoratu…. mógłbym…

Pozostanę jednak tylko przy powyższych wspomnieniach. Ukazują one bowiem, z jak otwartym i wielkim umysłem mogliśmy się spotkać. Rozległość horyzontów, tolerancja, szacunek do innych… Wielki intelektualista, wielki Człowiek

Możemy zresztą spotykać się z nim dalej. Książki profesora są i będą wciąż dostępne, każdy może poznać poglądy profesora i podjąć z nimi dyskusję…. Odchodzimy wprawdzie… ale przecież nie całkiem.

                                                                                          Piotr Kotlarz

 

Andrzej Józef Roman Piskozub (ur. 5 lutego 1933 w Wolsztynie, zm. 10 lutego 2021) – polski historyk, geograf, specjalista w dziedzinie historii i geografii cywilizacji. Profesor Instytutu Historii Uniwersytetu Gdańskiego, założyciel i kierownik (1992–2002) Katedry Nauki o Cywilizacji na Uniwersytecie Gdańskim.

W 1953 roku ukończył Wyższą Szkołę Handlu Morskiego w Sopocie. Od 1956 roku pracował w tej uczelni jako asystent. W 1963 roku obronił pracę doktorską, w 1968 roku został doktorem habilitowanym, w 1975 roku profesorem nadzwyczajnym, zaś w 1984 roku – profesorem zwyczajnym. W 1999 roku został doktorem honoris causa Uniwersytetu Szczecińskiego.

W 1975 roku doprowadził do powstania na Uniwersytecie Gdańskim Zakładu Ekonomiki Transportu. W latach 1981–1984 był dziekanem Wydziału Ekonomiki Transportu tej uczelni. W latach 90. przeniósł się na Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie w 1992 roku utworzył Katedrę Nauki o Cywilizacji.

W zakresie historiozofii jego wkład polega m.in. na stworzeniu koncepcji kwadratu kulturowego, alternatywnego dla quincunxa Feliksa Konecznego.

Kierując Katedrą Nauki o Cywilizacji, napisał dwa podstawowe podręczniki z tej dziedziny: Polska w cywilizacji zachodniej (1995) oraz Cywilizacje w czasie i przestrzeni (1996); doprowadził do prawydania Tragicznych manowców Władysława Studnickiego (1995) oraz Religii Cesarstwa Rzymskiego i Chrześcijaństwa antycznego Tadeusza Zielińskiego (1999); przełożył dwa dzieła Arnolda J.Toynbee: Antyczna grecka myśl historyczna (2000) oraz Hellenizm. Dzieje cywilizacji (2002); współtłumaczył Naród europejski Richarda Coudenhove-Kalergiego (1997) i Władzę totalną Karla A. Wittfogla (2002). Jego książki, wyłonione z rozprawy habilitacyjnej: Gniazdo Orła Białego (1968) i Kształty polskiej przestrzeni (1970) oraz liczne artykuły z lat 70. i 80. zyskały mu opinię znawcy geografii historycznej Polski. Z tego tytułu powołany został w latach 1990–1991 w skład zespołu do opracowania koncepcji zmian w organizacji terytorialnej państwa w Urzędzie Rady Ministrów. Opracował tam autorski projekt podziału Polski na dziewięć regionów pochodnych od istniejących na tym terytorium regionów historycznych (1991). Tematykę tę rozwijał następnie w odniesieniu do regionów historycznych Rzeczypospolitej Obojga Narodów, uzasadniając swą tezę, że na bazie historycznych regionów Europy formować się będzie struktura terytorialna przyszłej Europy Regionów. Po przejściu na uniwersytecką emeryturę opublikował swe wspomnienia pod tytułem Już tylko cywilizacja (2006).

Należał do partii Ruch Obywatelski Akcja Demokratyczna (w 1991 z niej wystąpił, nie chcąc przystąpić z nią do Unii Demokratycznej). Jego synem jest prof. dr hab. Jacek Piskozub.

Za swą pracę i swe osiągniecia otrzymał wiele nagród i wyróżnień:

Ważniejsze publikacje:

  • Gniazdo Orła Białego. Warszawa 1968.
  • Dziedzictwo polskiej przestrzeni. Geograficzno-historyczne podstawy struktur przestrzennych ziem polskich. Wyd. Ossolineum, Wrocław 1987, s. 337. ​ISBN 83-04-02476-4​.
  • Podstawy metodologiczne nowego podziału makroregionalnego i jego rola w kształtowaniu środowiska kulturowego Polski Ludowej. [w:] Biuletyn KPZK PAN nr 142, 1989, Warszawa.
  • Elementy nauki o cywilizacji. Wyd. UG, Gdańsk 1992, s. 176. ​ISBN 83-7017-378-0​.
  • Między historiozofią a geozofią. Szkice z filozofii czasoprzestrzeni ludzkiej. Wyd. UG, Gdańsk, s. 248. ​ISBN 83-7017-519-8​.
  • Polska w cywilizacji zachodniej. Elementy nauki o cywilizacji II. Wyd. UG, Gdańsk 1995, s. 207. ​ISBN 83-7017-585-6​.
  • Czasoprzestrzeń cywilizacyjna. Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2003, s. 160. Seria: Dzieła Zebrane. Tom III. ​ISBN 83-7322-742-3​.
  • Sarmackie dziedzictwo. Traktat o czterech rodzimych ojczyznach. Wyd. ElSet, Olsztyn 2016. ​ISBN 978-83-64736-46-9​.

PODOBNE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA