Zdjęcie – Timor. Zdjęcie satelitarne wyspy. Z Wikimedia Commons, bezpłatnego repozytorium multimediów.
Wstęp
Timor to wyspa położona na północ od wybrzeży Australii, na zachód od Papui – Nowej Gwinei i na wschodnich rubieżach Indonezji, a konkretnie indonezyjskiej prowincji Nusa Tengarra. Powierzchnia wyspy wynosi około 35 tysięcy kilometrów kwadratowych, jej wschodnia część zaledwie 15 tysięcy kilometrów.
Część zachodnia wyspy, zwana Timorem Zachodnim, należy do Indonezji, natomiast część wschodnia stanowi o połowę mniejsze niepodległe państwo – Timor Wschodni. Jest to spuścizna epoki kolonialnej kiedy to tereny wyspy rozdzielili w przeszłości Holendrzy i Portugalczycy.
Wyspę zamieszkują głównie Malajowie i Papuasi, których łączy wspólny język oraz kultura. Mieszkańcy z tego rejonu są mistrzami wzornictwa tkackiego, których to wyrobów poszukuje się na kresach Azji, a nawet w Europie. Jest to jednak jeden z najsłabiej rozwiniętych krajów na świecie, gdzie dochód narodowy na głowę jednego mieszkańca nie przekracza 200 dolarów rocznie.
Słowo Timur w języku bahasa indonesia oznacza „wschód” bądź wschodni koniec wysp Sundajskich. W XIV wieku mówiono raczej o regionie, gdyż przybyli tutaj Europejczycy, a do końca XX wieku wyspę uważano za koniec świata.
Największy rozgłos zyskała w historii część wschodnia Timoru, który ostatecznie uzyskał niepodległość na przestrzeni lat 1999-2002.
Losy Timoru
Historia Timoru jest wciąż dość nieznana. Niewiele o nim wzmianek w literaturze, gdyż jest o maleńkie państewko z bardzo nielicznym narodem.
Przypadek Timoru należy bowiem postrzegać w kontekście całej Indonezji gdzie przemoc była czymś na porządku dziennym. Timor to też przykład sztucznie wykreowanego państwa, o którym najstarsze informacje pochodzą z XIII-wiecznych źródeł chińskich i japońskich. Wyspą zainteresowano się dzięki produkcji drzewa sandałowego zachęcającego do przybycia w czasach nowożytnych Portugalczyków rozpoczynających podbój.
Timor to bastion katolicyzmu, dzieło ostatnich dekad gdzie mieszkańcy jego wschodniej części tuż przed inwazją indonezyjską byli jeszcze w większości muzułmanami po zajęciu kraju przez zdominowaną przez muzułmanów Indonezję. Dlatego też był on wcześniej trudną placówką dla grona misjonarzy, który stanowi ciekawy przypadek pokazujący jak religia jest wykorzystywana w działalności narodowowyzwoleńczej. Swoich sił próbowali
tutaj dominikanie, franciszkanie, jezuici.
Kościół katolicki przez wiele lat napotykał tu sporo przeszkód w stosunkach z tubylcami choć w 1940 roku powstała ostatecznie diecezja Timoru. Pierwszym bp był Jose Jaquima Ribeiro. W 1977 roku były wybory już nowego biskupa – Don Martinho da Costa Lopes’a walczącego o byt przybywających uchodźców, chęć nawiązania z nimi dialogu, dokumentowanie dokonanych zbrodni. W wyniku decyzji Watykanu doszło jednak do odrzucenia kandydatury Lopesa jednak na rzecz Carlosa Beli.
Carlos Filipe Ximenes Belo nazywany był człowiekiem o „miękkim charakterze”, posłuszny początkowo względem ówczesnych władz. Zbierał on liczne informacje na temat wydarzeń w Timorze, pomagał desydentom, organizował spotkania. W 1988 r. nastąpiło nadanie mu godności biskupa. Otrzymał też w pełni zasłużoną Pokojową Nagrodę Nobla. Ówcześnie panujący prezydent Suharto nie spotkał się jednak osobiście z Carlo Belo podczas wręczania nagrody co tak oto podsumowano:
Taktyka Indonezyjczyków jest przejrzysta. Chcą pokazać, że dbają także o ich [Timorczyków] religijną odrębność, ale nie podoba się im „zły biskup”, który miesza się do polityki…
Zmiany dokonane w kościele katolickim nastąpiły w ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat. Przed inwazją żyło tutaj 1/3 chrześcijan, dziś 96% mieszkańców Timoru Wschodniego to katolicy.
Kwestie religijne
Powody wzrostu wiary chrześcijańskiej to głównie wynik prężnego rozwoju instytucji i działalności społecznej, katolicyzm odbierany jest jako swego rodzaju oaza spokoju, specyfika chrześcijaństwa łączona jest z martyrologią Timoru, wyniku terroru i walk o utraconą niepodległość.
Timorczycy są bardzo religijnym narodem, miejscowe kościoły co niedzielę pękają w szwach, ale mimo to wiara katolicka dla całego społeczeństwa idealnie współgra z tradycyjnymi wierzeniami i obrzędami przez co w ramach tego Kościoła funkcjonuje obecnie metropolia (archidececja) Dili (stolica), w skład której wchodzą dwie decezje – Baucau i Malian.
Wiele zmieniło się podczas papieskiej pielgrzymki w 1989 roku. Okazuje się, że Jan Paweł II był jedynym przywódcą, który odwiedził okupowany Timor Wschodni. Jego przyjazd był połączony z akcją propagandową Suharto. Najpierw sfotografowano przywódcę Kościoła jak ściska dłoń Suharto, po czym wykonano z tego zdjęcia wielki bilbord. Papież wygłosił tam pamiętną homilię o potrzebie pojednania, po czym poleciał do Dżakarty poświęcić katedrę, która została zbudowana z państwowym dofinansowaniem. Działacze niepodległościowi oraz Indonezyjczycy wykorzystali jednak przyjazd do własnych celów. Był to bowiem bardzo dobry moment do manifestacji swoich transparentów z hasłami „Uwolnić Timor Wschodni”, „Indonezja precz!”. Wizyta uznana była za demonstrację pokojową, kamień milowy do odzyskania niepodległości gdyż 20 maja 2002 Timor Wschodni odzyskał pełną niepodległość, stając się pierwszym suwerennym państwem powstałym w XXI wieku.
Zakończenie
Trudno dzisiaj o jednoznaczne oceny tragicznej historii Timoru. Zarówno zwolennicy niepodległości, jak i włączenia jej do Indonezji mają swoje racje. Naturalna geografia polityczna skłaniałaby do przyłączenia całego Timoru do Indonezji niemniej jednak Indonezja w okresie panowania Suharto to reżim neokolonialny, a że separatyzm zogniskował się wokół katolicyzmu jest rzeczą przypadkową. Nie jest wykluczone, że gdyby Indonezja była krajem zdominowanym przez katolicyzm — Timor skupiłby swój ruch wyzwoleńczy wokół islamu.
Bibliografia:
Bartkowiak, T. (1978). Timor – wyspa nieznana. Warszawa.
Bieleń, S. (2006). Państwa upadłe, w: Organizacja Narodów Zjednoczonych – bilans i perspektywy, red. Symonides, J. Warszawa.
Iwański, T. (1975). Portugalia na zakręcie, Warszawa.
Olszewski, W. (1996). Timor Wschodni i jego problemy, „Sprawy Narodowościowe” z.1. 1996.
Sobczyk, H., Świć, H. (1991). Indonezyjska wyspa Timor, „Czasopismo Geograficzne” nr 1-2. 1991.
Agnieszka Banaś
Agnieszka Banaś: absolwentka trzech kierunków na stopniu magisterskim – Wydziału Nauk Społecznych (archiwistyka i zarządzanie dokumentacją), Wydziału Filologicznego (Literatura europejska) oraz Wydziału Teologicznego (Turystyka i Kultura Śródziemnomorska). Obecnie doktorantka na Wydziale Filologicznym (literaturoznawstwo), redaktorka działu Historia nauki w czasopiśmie Pharmacopola, członkini Polskiego Towarzystwa Historyków Oddział w Opolu, archiwistka w Kurii Diecezjalnej i autorka kilkudziesięciu publikacji z zakresu literatury dawnej i historii medycyny. Zainteresowania badawcze skupione wokół epidemii, medycyny, śmierci, orientalistyki chrześcijańskiej oraz hagiografii w tekstach staropolskich.
