Działania ewakuacyjne w związku z pożarem, Kettle Complex Fire, 2015. Z Wikimedia Commons, bezpłatnego repozytorium multimediów.
Zmiany klimatyczne powodują ekstremalne i nie do zniesienia warunki w wielu częściach świata. Pogłębiający się problem podsycił debatę na temat klasyfikacji i ochrony migrantów klimatycznych na mocy prawa międzynarodowego. Nazywani „ zapomnianymi ofiarami świata ” migranci klimatyczni to osoby najbardziej dotknięte niekorzystnymi skutkami zmian klimatycznych. Migracja spowodowana klimatem jest już rzeczywistością w obecnym świecie ze względu na występowanie ekstremalnych zjawisk, takich jak powodzie i cyklony. Według raportu o zagrożeniach ekologicznych (2022) liczba osób przymusowo wysiedlonych wzrosła do 89,3 mln. Według Banku Światowego do 2050 roku liczba ta osiągnie 143 miliony. Pomimo wyraźnych dowodów naukowych łączących zmianę klimatu z migracją, ewolucja międzynarodowych ram prawnych nie uległa istotnemu rozwojowi.
Idea migrantów wywołanych klimatem jest w dyskursie publicznym od 1985 r., kiedy ekspert UNEP Essam El-Hinnawi ukuł termin „uchodźcy ekologiczni”, oznaczający osoby zmuszone do opuszczenia swoich ojczyzn z powodu głębokich zakłóceń środowiskowych. Brak konsensusu w sprawie rozwiązania tej kwestii jest szczególnie zauważalny, ponieważ różne terminy, takie jak „uchodźca klimatyczny”, „migranci klimatyczni” i „migranci ekologiczni” są używane zamiennie. W tym artykule skupimy się na wieloaspektowej ewolucji międzynarodowych instrumentów prawnych i ich skuteczności w rozwiązywaniu problemów związanych z migracją spowodowaną klimatem. Po drugie, jak różne rządy na całym świecie oceniają ten problem i mechanizmy, które wdrażają w odpowiedzi.
Aktywistka trzymająca znak „Zmiana klimatu = więcej uchodźców klimatycznych” podczas światowego strajku klimatycznego w Melbourne, 20 września 2019 r.
Termin „migracja spowodowana klimatem” jest stosunkowo nowy, a zatem nie jest objęty międzynarodowymi przepisami dotyczącymi uchodźców. Podczas gdy migrantom klimatycznym przysługują niektóre z podstawowych praw w ramach obecnego systemu prawa międzynarodowego, brakuje podstawowych mechanizmów ochrony. Na przykład Konwencja dotycząca statusu uchodźców z 1951 r. i wniosek z 1967 r. w szerokim zakresie zapewniają prawa człowieka osobom uciekającym przed prześladowaniami lub przemocą. Z trzech kluczowych powodów uchodźcy związani ze zmianami klimatu nie są chronieni na mocy Konwencji dotyczącej statusu uchodźców z 1951 roku:
- Przyczyny związane z klimatem nie są objęte konwencją, która ogranicza status uchodźcy do osób prześladowanych z określonych powodów, takich jak rasa, religia, narodowość lub poglądy polityczne.
2. Konwencja wymaga, aby prześladowanie było dokonywane przez czynnik ludzki, taki jak państwo lub podmiot niepaństwowy.
3. Podczas gdy większość migracji spowodowanych klimatem ma miejsce wewnątrz kraju danej osoby, konwencja wymaga, aby uchodźcy przebywali poza krajem zamieszkania w celu uzyskania ochrony.
Dlatego też obecny system prawa międzynarodowego musi być przystosowany do obsługi złożonych przypadków uchodźców klimatycznych.
Chociaż kilka organów ONZ próbowało zająć się kwestią migrantów klimatycznych, tylko wielostronne konwencje i rezolucje Rady Bezpieczeństwa ONZ mają uprawnienia do ustanowienia wiążącego prawa międzynarodowego. Na przykład Zgromadzenie Ogólne ONZ nie przedstawiło konkretnych sugestii politycznych, mimo że uznało potrzebę ochrony migrantów klimatycznych w niewiążącej rezolucji. Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (IOM) utworzyła dział zajmujący się kwestiami związanymi z migracją, środowiskiem i zmianami klimatu, ale potrzebuje pomocy w generowaniu wsparcia dla nowych wiążących konwencji. Ponadto Organizacja Praw Człowieka ONZ (UNHRC) używa terminu „migranci środowiskowi” zamiast uchodźcy klimatyczni. UNHRC twierdzi, że termin „uchodźca” jest „mylący”, ponieważ termin „uchodźca” wiąże się z migracją między państwami, podczas gdy w przypadku zmian klimatu wysiedlenia mają głównie charakter wewnętrzny.
W świetle tego wszystkiego, spory sądowe dotyczące klimatu stały się środkiem dla migrantów klimatycznych w różnych krajach. Międzynarodowe ramy prawne „non-refoulment” oferują zachęcającą ścieżkę dla migrantów klimatycznych. Na przykład w sprawie Ionae Teitiota przeciwko Nowej Zelandii Komitet Praw Człowieka ONZ (UNHRC) uznał, że zasada non-refoulement może być stosowana. Argument skarżącego został odrzucony, ponieważ UNHRC argumentowała, że nie groziło mu bezpośrednie zagrożenie życia. Niemniej jednak w orzeczeniu uznano, że przymusowy powrót osoby, której życie byłoby zagrożone ze względu na skutki zmiany klimatu, może naruszać prawo do życia na mocy art. 6 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOiP). W 2021 r. francuski sąd uznał pierwszego w kraju migranta pochodzącego z Bangladeszu, który ucierpiał ze względu na środowisko. Francuski sąd uznał, że odesłanie mężczyzny do jego kraju ojczystego jest niebezpieczne ze względu na zanieczyszczenie powietrza. Nie wiadomo jeszcze, czy wyrok ten będzie miał wpływ na inne kraje europejskie; sprawa ta może jednak zachęcić rządy i sądy do systematycznego rozpatrywania spraw migrantów klimatycznych.
W miarę jak zmiany klimatyczne się nasilają, narody na całym świecie zaczynają stawić czoła nadchodzącemu kryzysowi wysiedleń spowodowanych klimatem. Australia i Tuvalu podpisały pierwszy na świecie traktat dotyczący uchodźców. Na mocy porozumienia mieszkańcy Tuvalu – narodu o krytycznym znaczeniu, który wkrótce zostanie zatopiony i obecnie boryka się z niekorzystnymi skutkami zmian klimatycznych – uzyskali dostęp do Australii. W porozumieniu znanym jako Traktat o Unii Falepili Australia zobowiązała się do wdrożenia szlaków migracyjnych, aby pomóc ludności Tuvalu w obliczu zagrożenia podnoszącym się poziomem mórz. W miarę nasilania się zmian klimatycznych rola porozumień takich jak to między Australią a Tuvalu zyskuje na znaczeniu.
Pozytywny ton w tej kwestii zasygnalizowały także Stany Zjednoczone. Podpisując dwustronne traktaty z Wyspami Marshalla, Mikronezją i Palau, Stany Zjednoczone przyznały obywatelom tych narodów wyjątkowy status „legalnych nieimigrantów”. Porozumienie Wolnego Stowarzyszenia (COFA) umożliwia również obywatelom Marshalla swobodne życie i pracę w Stanach Zjednoczonych. Wreszcie Unia Europejska uznaje zmianę klimatu za istotny czynnik wywołujący migrację, jak podkreślono w Europejskim Zielonym Ładzie i różnych sprawozdaniach. W wielu raportach UE zidentyfikowała problem migracji spowodowanej klimatem, jednak nadal nie ma standardowej definicji terminu „uchodźcy klimatyczni”. Ten brak definicji prowadzi do spójności w podejściu państw członkowskich UE.
Reakcja społeczności międzynarodowej na migrację spowodowaną klimatem musi być bardziej spójna i adekwatna. Nie można przecenić pilności migracji spowodowanej klimatem i potrzeby znalezienia rozwiązań. Pomimo jasnych badań naukowych łączących zmianę klimatu z przymusowymi wysiedleniami, istniejące ramy międzynarodowe nie chronią dotkniętych nimi osób. Uznanie migracji spowodowanej klimatem za kwestię praw człowieka i podkreślenie potrzeby podejścia opartego na prawach ma kluczowe znaczenie.
Choć podejmowane są indywidualne działania w drodze sporów klimatycznych i dwustronnych traktatów między narodami, reakcja społeczności międzynarodowej jest opieszała. Pomimo przyjęcia wielu ram, takich jak ramy adaptacyjne z Cancun z 2010 r. i inicjatywa Nansen z 2012 r., realia, o czym świadczą sprawy sądowe i wzrost migracji, wymagają bardziej zdecydowanych działań. Bez kompleksowych reform prawa międzynarodowego światu grozi zaostrzenie kryzysu humanitarnego.
Co więcej, z biegiem czasu społeczność międzynarodowa może odczuwać coraz większą presję, aby odejść od status quo. Mogłoby to obejmować zmianę Konwencji dotyczącej uchodźców z 1951 r., aby uwzględnić uchodźców klimatycznych, lub zawarcie nowego międzynarodowego traktatu dotyczącego migrantów klimatycznych i ich praw. Należy również zrozumieć, że spory klimatyczne mają swoje ograniczenia i nie stanowią panaceum na ochronę migrantów klimatycznych. Jednak jego wykorzystanie nadal stanowi krytyczny krok w wypełnianiu reżimu ochrony klimatu.
Radhey Wadhwa
Radhey Wadhwa jest doktorantem na Uniwersytecie Jawaharlala Nehru w New Delhi, specjalizującym się w zmianach klimatycznych i bezpieczeństwie środowiskowym. Ukończył także studia magisterskie ze stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Jawaharlala Nehru w New Delhi. Zainteresowania badawcze obejmują bezpieczeństwo środowiska, podejście oparte na powiązaniach z celami zrównoważonego rozwoju (SDG) oraz politykę zagraniczną Rosji. Można go znaleźć na X (dawniej Twitter) i LinkedIn .
Link do artykułu:
Opinion – Assessing National and International Responses to Climate-Induced Migration
Cała zawartość serwisu (z wyjątkiem obrazów) jest publikowana na licencji Creative Commons
