O „Murach” Jacka Kaczmarskiego / Piotr Kotlarz

Jacek Kaczmarski (1992). Autorstwa Paweł Plenzner, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11092764

Temat „Murów” Jacka Kaczmarskiego postanowiłem podjąć na lamach „WOBEC” w wyniku lektury artykułu z portalu onet.pl „Mury” śpiewała cała polska. Niewielu wie, że to utwór zagraniczny¹.

Nie wiem, co skłoniło autora do tego, by wybrać właśnie taki, w gruncie rzeczy bardzo daleki od prawdy, tytuł dla swego artykułu. Nie wiem też z jakiego powodu miesza później pojęcia i utwory. Pisze: Ten protest song stał się tak popularny w niektórych krajach, że błędnie uważany jest w nich za rodzimą kompozycję. W latach 80. „Mury”, do której słowa napisał w 1978 r. Jacek Kaczmarski, śpiewane były na niezliczonych wiecach, demonstracjach, protestach i strajkach w całej Polsce. Ta, oryginalnie powstała dekadę wcześniej katalońska pieśń „L’Estaca”, czyli „Bez wolności”, stała się światowym symbolem walki o demokrację. Utwór został przetłumaczony na wiele języków, w tym m.in.: arabski, białoruski, rosyjski czy jidysz.

A przecież, choć oba utwory można określić mianem protest songów, „L’Estaca”  i „Mury” Jacka Kaczmarskiego to dwa różne utwory, choć łączy je wspólna muzyka.

„L’Estaca” (w jezyku katalońskim: stawka, w innym znaczeniu może też słowo cel. Piosenka ta nosi też w polskich tłumaczeniach tytuł „Pal” – jaki pierwotnie zamierzał nadać swemu tekstowi Lluis Llach)  to piosenka napisana i skomponowana przez katalońskiego piosenkarza i autora tekstów Lluísa Llacha w 1968 roku. Powstała w czasie dyktatury w Hiszpanii generała Franco i była przeciwko niej protestem. Od tego czasu stała się hymnem licznych ruchów wolnościowych i politycznych, w tym m.in.: rewolucji tunezyjskiej, ruchu protestu przeciwko izraelskiemu premierowi Netanjahu, zaś jego białoruska adaptacja stała się w 2020 r. symbolem walki o demokrację. W Hiszpanii regularnie śpiewany przez tłumy na demonstracjach o niezależności Katalonii. Utwór został skomponowany w 1968 r. przez katalońskiego barda Lluísa Llacha w czasie dyktatury Franco w Hiszpanii i jest wezwaniem do zjednoczenia oraz działania, aby zdobyć wolność².

Ale też prawdą jest to, że symbolem walki społeczeństwa polskiego stały się „Mury” Jacka Kaczmarskiego, które powstały w 1978 roku, by bardzo szybko stać się hymnem polskiej opozycji. Tak, do napisanie tej pieśni zainspirowała Kacz­mar­skie­go pieśń katalońskiego pieśniarza Lluisa Llacha„L’estaca”. Au­tor miał oka­zję zo­ba­czyć na­gra­nie, na któ­rym Llach wy­ko­ny­wał utwór przed dzie­się­cio­ty­sięcz­ną wi­dow­nią. Zgro­ma­dze­ni trzy­ma­li w dło­niach świecz­ki i gło­śno śpie­wa­li re­fren³.

Tak brzmią pierwsze zwrotki pieśni Jacka Kaczmarskiego:

On natchniony i młody był
Ich nie policzył by nikt
On dodawał pieśnią sił
Śpiewał, że blisko już świt

Świec tysiące palili mu
Znad głów unosił się dym
Śpiewał że czas by runął mur
Oni śpiewali wraz z nim

Do inspiracji swej pieśni utworem Lluisa Llacha przyznawał się Kaczmarski wielokrotnie, choć słowo inspiracja jest tu nie do końca odpowiednie. Jak przypomina Adam Białas: Autor (Kaczmarski) przyznał później, że ta piosenka go prześladuje, bo ludzie źle ją interpretują. Mówił, że śpiewa o egzystencjalnej samotności piosenkarza, który zawsze jest sam, i o tym, jak w miejscu obalonych ścian pojawiają się nowe. Nie sam tekst piosenki katalońskiego barda, lecz jej wykonanie i jej odbiór przez publiczność zainspirował polskiego poetę. 

Nie mamy prawa wątpić w prawdziwość słów Jacka Kaczmarskiego, ale nawet jeśli takie były jego intencje, to jego utwór został niemal natychmiast odczytany właśnie w duchu pieśni Lluisa Llacha. Przy tym w dalszej części pieśni Kaczmarskiego nie ma żadnych podobieństw, poza ideą, do pieśni hiszpańskiego barda. Ideę ten odbiorcy odczytali wspaniale i nic dziwnego, że to właśnie ją uznali za swe przesłanie. 

I choć sam Kaczmarski nadał swemu tekstowi w jakiejś mierze ton pesymistyczny, to jednak zwyciężyło jej optymistyczne przesłanie. W jego pieśni słyszymy:

Mało kto wie, że „Proces” Kafki był inspirowany sztuką rosyjskiego dramaturga.. „Sprawa Kiereńskiego. Kafka nadał jej jednak sens ogólnoludzki..

Obraz wyróżniający: Jacek Kaczmarski (1992). Autorstwa Paweł Plenzner, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11092764