„Złodziej! Złodziej! Do zabójcy! Do mordercy! Sprawiedliwość, sprawiedliwe niebo! Zgubiłem się, zostałem zamordowany, poderżnęli mi gardło, ukradli mi pieniądze”: skomponowana w 1668 roku słynna tyrada L’Avare do dziś rozbrzmiewa w teatrach całego świata. I w salach uniwersyteckich.
W podręcznikach XXI wieku Molière jest rzeczywiście nadal bardzo obecny, a sztuki, które czyta się uczniom, pozostają w dużej mierze tymi, które studiowały poprzednie pokolenia. Oprócz L’Avare, rodzice znajdą w aktach swoich uczniów również lekcje Les Fourberies de Scapin, Le Médecin pomimo lui, Le Malade imaginaire lub Le Bourgeois gentilhomme .W liceum proponuje się raczej teksty z L’École des femmes, Dom Juan, Le Misanthrope czy Tartuffe . Dlaczego wciąż i zawsze uczymy się tych komedii na lekcjach literatury? Spojrzenie wstecz na szkolnictwo tych komedii i jego historię.

W miarę stabilny zestaw

Od pierwszych programów szkolnych, napisanych w 1803 roku, Molière był przedstawiany jako istotna postać literatury francuskiej. Do 1880 roku wystawiono tam tylko trzy sztuki: Le Misanthrope , L’Avare i Les Femmes savantes, a ich studia, od 1880 do końca wieku, zostały wzmocnione. Ale to również w tym okresie, kiedy Jules Ferry był u władzy w 1880 roku, francuski jako dyscyplina rozwinął się w szkole średniej.

W tym kontekście panel rozważanych dzieł Moliera otwiera się w sposób ewidentny. Do szkolnego repertuaru weszły wtedy trzy nowe komedie: Le Tartuffe, Le Malade imaginaire i Le Bourgeois gentilhomme. W 1900 roku kanoniczny korpus dzieł Moliera składał się więc z sześciu utworów. Trzy z nich są oczywiście zarezerwowane dla klas wyższych: Le Misanthrope , Le Tartuffe i Les Femmes savantes . Trzy pozostałe to komedie, które szkoła republikańska uważa za najlepiej przystosowane do szkolenia młodych uczniów.

Jeśli nie wprowadzenie Precious Ridiculous w 1941 roku pod rządami państwa francuskiego, to zwłaszcza w ostatniej ćwierci XX wieku korpus rozszerzy się o nowe sztuki. Tę otwartość, zapoczątkowaną pod koniec lat 70., można z pewnością powiązać z wpływem, jaki miał wywrzeć na szerokiej publiczności film Ariane Mnouchkine Molière, który pojawił się na ekranach w 1978 roku.

Nowością jest przede wszystkim wprowadzenie farsy w klasach gimnazjalnych. W 1977 roku Le Médecin malgré lui (Lekarz mimo woli) i The Fourberies of Scapin (Szelmostwa Skapena) zajmują odpowiednio szóste i piąte miejsce. Oficjalne teksty z 2008 roku potwierdzają otwarcie farsowego korpusu wraz z pojawieniem się w klasie szóstej nowych tytułów, takich jak Latający Doktor, Sycylijczyk czy Malarz Miłość, Doktor Miłość.

Jeśli chodzi o szkoły średnie, programy nauczania z 1987 r. wprowadzają L’École des femmes. Spośród obecnie analizowanych sztuk tylko Dom Juan nigdy nie został oficjalnie włączony do programów, mimo że od lat 80. zdobywa wszystkie głosy autorów podręczników drugiego stopnia. Zbyt długo przetrzymywany w czyśćcu, dziś jest przedmiotem wszelkiej uwagi.

Przegląd postaci

A co z losami tych komedii? Czy ich mobilizacja jest taka sama w miarę upływu lat? Z wyjątkiem Les Femmes savantes (Pocieszne wykwintnisie), inne komedie nadal zajmują pierwsze miejsce w podręcznikach. Dopiero ten utwór, ofiara zbyt restrykcyjnej lektury aksjologicznej, świadczy o powrocie losu. Jej bohaterka Henriette, uważana przez szkołę republikańską za wzór francuskiej kobiety, przez dziesięciolecia skupiała wszystkie odczyty, a eksploatacja dramatu usztywniła się w tym obrazie kobiety idealnej.

Komedia nie oprze się feministycznej rewolucji lat 80. zdetronizowanej przez pomysłową Agnès z L’École des femmes, bardziej zgodnej z wartościami społeczeństwa, które opowiada się za równością płci. Zniknięcie „Kobiet wyuczonych z podręczników” świadczy zatem o ścisłym związku, jaki łączy literaturę szkolną ze społeczeństwem. Odzwierciedla zmiany społeczne, jakie przyniosła ostatnia ćwierć wieku XX .

Tekstów literackich nie uważa się już za gwarantujące wychowanie moralne; są raczej częścią tradycji humanistycznej, otwartej, wyzwalającej kultury, która musi odzwierciedlać społeczeństwo swoich czasów.

 

Jeśli chodzi o analizę fragmentów, to z czasem nie doszło w tym zakresie do znaczących zmian. Komedia Moliera jest wciąż odbierana jako krytyka społeczna i/lub moralna. Zauważamy również, że podręczniki szkolne często wzorowały się na odczytaniu treści, które z nich wynikały. W ten sposób antologie uczyniły z Bourgeois Gentilhomme (Mieszczanin szlachcicem) archetyp baletu komediowego, a Lekarza mimo woli archetypu satyry na medycynę.

Z reguły wybierane są zawsze te same utwory, i to od ponad wieku. Na przykład zawsze pierwsza scena I aktu Mizantropa stanowi uprzywilejowany fragment antologii drugiego cyklu, ilustrujący cechy sceny ekspozycyjnej.

Zmiany widać przede wszystkim w podejściu do postaci, a nie w całościowym odbiorze sztuki. Każda epoka odpowiada swojej wizji Molierowskich „bohaterów”.

W ten sposób Harpagon jest przez długi czas wykorzystywany jako kontrprzykład, który należy zaoferować młodzieży w celu zakotwiczenia świętych wartości rodziny. Aż do połowy XX wieku, z aksjologicznego punktu widzenia, to właśnie jej odrażająca i niepokojąca strona interesowała autorów podręczników. ^. Lektura zostaje następnie odwrócona, nadając postaci odczytywanej przede wszystkim rolę komiczną.

Przykład Dom Juana jest również bardzo odkrywczy. Do lat 70. piętnowano go jako kontrprzykład (w tym wypadku jako bohatera negatywnego) i piętnowano jako „wielkiego złego człowieka”. Od lat 80. tendencja się odwróciła, a podręczniki kwestionowały złożoność postaci, która ucieleśnia ludzką wolę władzy, szalone i pozbawione złudzeń pragnienie wolności, które fascynuje.

Kąt spektaklu teatralnego

Modyfikacja instytucjonalnego spojrzenia na cel nauczania literatury w szkole nie jest jednak jedynym wytłumaczeniem tej modyfikacji punktu widzenia na analizę postaci. Idzie to w parze ze wzrostem znaczenia od początku XXI wieku studiów nad teatrem w odniesieniu do performansu.

To właśnie coraz większe zainteresowanie pracą sceniczną pozwala odnowić w podręcznikach lekturę o charakterze molierowskim. Często właśnie w konfrontacji inscenizacji dramatu z różnych okresów tkwi bogactwo analizy komedii Moliera. Ta obserwacja ilustruje fakt, że dziś szkolna lektura sztuki Moliera nie może być oddzielona od tego, co czyni ją dziełem teatralnym.

Lektura teatru Moliera zawsze przechodzi przez pryzmat myśliciela poprzez śmiech, ale obraz dramatopisarza jest obrazem artysty kompletnego. Oprócz klasycznych inscenizacji, studentom pokazywane są wybory scenograficzne, które przenoszą komedie Moliera do świata innego niż ten, w którym powstały. Dzięki tym fotografiom tekst Moliera rezonuje z dzisiejszym światem.

Tak więc w podręcznikach od ponad wieku wciąż obecne są te same komedie; ale mogą być dostępne dla młodych ludzi tylko wtedy, gdy zostaną zaktualizowane za pomocą zainscenizowanych fotografii, które pozwolą nastolatkom zrozumieć, że czytanie Moliera jest nadal aktualne, ponieważ mówi nam o problemach, które wciąż nas dotyczą.

Ten artykuł został ponownie opublikowany z The Conversation na licencji Creative Commons. Przeczytaj oryginalny artykuł .