Geopolityka, ludobójstwo i igrzyska olimpijskie: Soczi 2014 / Andrew Foxall

                                   (Shenfield, 1999, 149)

Chociaż Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl) często temu zaprzecza, igrzyska olimpijskie są i od dawna były polityczne (zob. np. Espy, 1979; Hill, 1992). Starożytne igrzyska olimpijskie (rozpoczęte w 776 r. p.n.e.) były możliwe dzięki rozejmowi (ekecheiria po grecku, co oznacza „powstrzymywanie się za ręce”) ogłaszanym na siedem dni przed i siedem dni po każdym festiwalu olimpijskim. Rozejm, który pozwolił zarówno zawodnikom, jak i widzom na bezpieczną podróż na festiwal i z powrotem, został wyryty na dysku z brązu i wyeksponowany w widocznym miejscu w Olimpii. Podczas rozejmu wstrzymano konflikty i wojny, zabroniono wstępu armii i innego personelu wojskowego do Elidy (a tym samym zagrażania igrzyskom), zawieszono spory prawne i wykonywanie kary śmierci (zob. olympictruce.org/). Mając to na uwadze (a także ponad dwie dekady krytycznego pisania o geopolityce), niniejszy Komentarz zawiera refleksję nad geopolityką współczesnych igrzysk olimpijskich. Czyniąc to, zwracam szczególną uwagę na Zimowe Igrzyska Olimpijskie 2014 w Soczi w Rosji i przywołuję „ludobójstwo” Czerkiesów z 1864 r. (do którego odnosi się motto).

Podczas gdy rozdział 5.3 Karty Olimpijskiej stwierdza, że „żadna forma demonstracji ani propagandy politycznej, religijnej lub rasowej nie jest dozwolona na terenach olimpijskich”, współczesny ruch olimpijski musiał stawić czoła bojkotom, konfliktom, protestom, atakom terrorystycznym i wojnom. Rzeczywiście, Senn (1999, 2) napisał, że wznowienie igrzysk olimpijskich przez barona Pierre’a de Coubertina miało wiele wspólnego z „poczuciem narodowego wstydu, jaki odczuwał w wyniku haniebnej klęski Francji w wojnie francusko-pruskiej z 1871”, podobnie jak w przypadku uniwersalnych ideałów, które obecnie mają ucieleśniać i reprezentować igrzyska. Od ich odrodzenia w 1896 r. igrzyska olimpijskie stały się przedmiotem różnych pokazów rzemiosła państwowego i scenicznego.

Często takie pokazy wywoływały kontrowersje. Podczas igrzysk w Londynie w 1908 r. Stany Zjednoczone odmówiły zanurzenia flagi w loży królewskiej podczas ceremonii otwarcia w proteście przeciwko brytyjskiemu imperializmowi w Irlandii (Dyreson, 2008). Igrzyska w 1916 roku zostały odwołane z powodu I wojny światowej. Igrzyska w Berlinie w 1936 r. stały się wizytówką narodowego socjalizmu (gdy podczas igrzysk zakazano jawnych przejawów antysemityzmu, tylko „aryjscy” sportowcy mogli reprezentować Niemcy). Igrzyska z 1940 i 1944 roku zostały odwołane z powodu II wojny światowej. Igrzyska w Melbourne w 1956 r. zostały zniweczone zarówno przez kryzys sueski, kiedy Francja, Izrael i Wielka Brytania najechały Egipt (w odwecie Egipt, Irak i Liban zbojkotowały igrzyska), jak i radziecką „Operację Whirlwind”, która stłumiła rewolucję na Węgrzech (w odpowiedzi Holandia, Hiszpania i Szwajcaria zbojkotowała igrzyska). W 1964 roku MKOl zakazał RPA udziału w Igrzyskach ze względu na politykę apartheidu (RPA powróciła na Igrzyska dopiero w 1992 roku, dwa lata po rozpoczęciu negocjacji w sprawie zakończenia apartheidu). W 1968 roku w Mexico City dwóch amerykańskich sportowców – Tommie Smith i John Carlos – zapewniło wizualne wsparcie dla ruchu Black Power w USA podczas ceremonii wręczenia medali za bieg na 200 metrów (obaj sportowcy otrzymali później dożywotnie zakazy od MKOl za swoje czyny). Igrzyska w Monachium w 1972 r. były naznaczone przemocą, kiedy ośmiu członków palestyńskiej grupy „Czarnego września” wzięło jako zakładników jedenastu członków izraelskiej drużyny olimpijskiej (pięciu Palestyńczyków, 11 Izraelczyków i policjant z zachodnich Niemiec zostali następnie zabici – patrz, Large, 2012). W 1976 roku ponad 30 krajów (większość z Afryki) zbojkotowało igrzyska olimpijskie, ponieważ IOChad odmówił zakazu udziału w igrzyskach Nowej Zelandii, która niedawno wysłała swoją narodową drużynę rugby na turniej w RPA. Igrzyska w Moskwie w 1980 r. zostały naznaczone bojkotem kierowanym przez Stany Zjednoczone (62 kraje poszły w ich ślady) w odpowiedzi na sowiecką inwazję na Afganistan (zob. Caraccioli i in., 2008), a igrzyska w Los Angeles w 1984 r. spotkały się z odwetem. Igrzyska Olimpijskie w Pekinie w 2008 r. były zakłócane w związku z sytuacja w zakresie praw człowieka w Chinach i traktowania przez to państwo chińskich obywateli (zwłaszcza Tybetu i Ujgurów), a Igrzyska Olimpijskie w Vancouver w 2010 r. były kwestionowane przez ludność Pierwszych Narodów.

Pomimo tej historii wciąż zaskakujące było to, że w czasie, gdy Rosja prowadziła operacje antyterrorystyczne [kontr-terroristichesskie operatsiya] na Kaukazie Północnym, MKOl przyznał Soczi Zimowe Igrzyska Olimpijskie 2014. Kiedy 4 lipca 2007 roku MKOl ogłosił Soczi gospodarzem Zimowych Igrzysk Olimpijskich, rosyjskie operacje antyterrorystyczne na Kaukazie Północnym trwały już prawie osiem lat. Następnie operacje zostały oficjalnie zakończone w kwietniu 2009 roku.

Pomimo wszystkich powtarzanych zapewnień, że igrzyska olimpijskie są „apolityczne”, nie mogę podzielać opinii Jacquesa Rogge (przewodniczącego MKOl, który również cieszy się tytułem hrabiego Rogge), Władimira Putina (prezydenta Rosji) oraz społeczności międzynarodowej (którego milczenie, z wyjątkiem Gruzji2, było ogłuszające), że Soczi jest „dopuszczalnym” gospodarzem igrzysk olimpijskich. Dlaczego Rosja i dlaczego Północny Kaukaz? Od 1991 roku Rosja dwukrotnie prowadziła wojnę na Kaukazie Północnym, za każdym razem w Czeczenii (1994-6 i 1999-2002). Rosyjskie bombardowanie z powietrza Groznego, stolicy Czeczenii, podczas zimowego oblężenia w 1994 r. (Alvarez, 2012). Dlaczego tutaj i dlaczego teraz, biorąc pod uwagę traktowanie przez Rosję swoich obywateli na Kaukazie Północnym? Według Freedom House (2006) od 1994 roku na Kaukazie Północnym w wyniku przemocy zginęło aż 200 tys. osób, w większości w wyniku działań rosyjskiego wojska. A co z tym, jak Rosja traktuje tych, którzy donoszą o wydarzeniach w Kaukazie Północnym? Gwałty, tortury i morderstwa dziennikarzy relacjonujących współczesne wydarzenia na Kaukazie Północnym – w tym między innymi 21 dziennikarzy zarejestrowanych przez „Committee to Protect Journalists”, organizację z siedzibą w Nowym Jorku, którzy zostali zabitych w Rosji w odwecie za ich pracę na Kaukazie Północnym od 2000 roku – jest dobrze udokumentowana (CPJ 2012). Dlaczego MKOl uznał Soczi za lepszą lokalizację igrzysk niż Salzburg (Austria) i Pyeongchang (Korea Południowa)? W końcu Soczi ma wilgotny klimat subtropikalny, a średnia temperatura w lutym (kiedy odbędą się igrzyska olimpijskie) wynosi +9,9oC (49,8oF), czyli znacznie powyżej zera. Według słów Borysa Niemcowa, rosyjskiego polityka opozycji, Soczi jest „jednym z niewielu miejsc w Rosji, gdzie zimą nie pada śnieg” (Keating, 2010). A co ze środowiskiem? Pomimo ostrzeżeń (m.in. World Wildlife Fund i Greenpeace), że budowa obiektów olimpijskich w strefie buforowej chronionego przez UNESCO Rezerwatu Biosfery Kaukazu i Parku Narodowego Soczi byłaby szkodliwa, MKOl zatwierdził plany w 2007 r. (UNEP 2010). Podczas gdy, jak Ferguson i in. (2011) zauważyli, że niepewność charakteryzuje „dziedzictwo” większości Zimowych Igrzysk Olimpijskich, a dokładnie to, jakie będzie dziedzictwo Soczi w tym kontekście, jest istotnym pytaniem.

Oczywiście podobne pytania dotyczące kosztów, bezpieczeństwa i przydatności można zadać w odniesieniu do innych miast-gospodarzy igrzysk olimpijskich (Broudehoux, 2007) i różnych mega-wydarzeń (Pillay i Bass, 2008): na przykład, kiedy Londyn otrzymał nagrodę Lato 2012 Olimpiada (podczas 117. Sesji MKOl w Singapurze w lipcu 2005 r.) Wielka Brytania (wraz ze swoimi sojusznikami) dokonała ostatnio inwazji zarówno na Afganistan, jak i Irak, a operacja bezpieczeństwa podczas Igrzysk Olimpijskich w 2012 r. była największą w Wielkiej Brytanii w czasie pokoju (koszt podobno przekroczył 1 miliard funtów i liczba 17 000 personelu sił zbrojnych rozmieszczonych na igrzyskach to więcej niż Wielka Brytania rozmieściła w Afganistanie w tym samym czasie). Jednak zamiast omawiać te kwestie, chcę skupić się na igrzyskach olimpijskich w Soczi w 2014 roku.

Oprócz władz rosyjskich (które traktują organizację olimpiady jako międzynarodowe uznanie dla reżimu), można zapytać, kto czerpie zyski z igrzysk olimpijskich w 2014 roku? Podczas gdy wielu uczonych zauważyło, że „ściekające” narracje o mega-wydarzeniach rzadko przynoszą korzyści lokalnej (lub szerszej) populacji (na przykład Harvey, 1989 i Ren, 2008), jest to szczególnie prawdziwe w przypadku 1000 a może więcej rodzin, które zostały przymusowo przesiedlone ze swoich posiadłości, aby zrobić miejsce pod budowę w Soczi (Moscow Times 2010) (zob. także Slavin, 2008). A co z „Ustawą olimpijską” (uchwaloną przez Dumę Państwową w grudniu 2007 r.), która zapewnia ramy prawne dla przekształcenia Soczi w miasto olimpijskie i, co ważne, określa proces regulujący nabywanie gruntów pod budowę obiektów olimpijskich? Wbrew rosyjskiemu kodeksowi ziemskiemu ustawa stanowi, że spory dotyczące konfiskaty będą rozstrzygane w sądzie w ramach skróconej procedury, która pozwala państwu samodzielnie ustalać cenę (Zarakhovich, 2008). W czasie, gdy ceny gruntów w Soczi wahały się od 100 000 do 200 000 dolarów za 100 m2 (lub sotka, standardowa rosyjska jednostka gruntu), Prawo Olimpijskie skutecznie dawało rosyjskiemu państwu prawo do płacenia zaledwie 50 dolarów za 100 m2 ziemi. A co z korupcją? Rosja zajmuje 133. miejsce na 176 w „Indeksie postrzegania korupcji” opublikowanym przez Transparency International (zob. http://cpi.transparency.org/cpi2012/results/) i naiwnością byłoby sądzić, że pewna część budżet – Rosja przeznaczyła ponad 327 mld rubli (około 10,85 mld USD) na Igrzyska Olimpijskie w Soczi, czyli mniej więcej pięciokrotnie więcej niż na Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Vancouver w 2010 roku (1,84 mld USD) – nie zostanie utracona na rzecz przestępczego półświatka. Odzwierciedlając to, co Müller (2011) nazywa „state dirigisme”, Olimpstroi (firma Olympic Construction, która jest również zaangażowana w koordynację i kierowanie inwestycjami) jest spółką państwową. W rzeczywistości oznacza to, że pozostaje on poza kontrolą Ministerstwa Sprawiedliwości, Rejestru Państwowego oraz służb podatkowych i celnych, a tym samym stwarza szerokie możliwości prania pieniędzy (Moscow Times, 2008). Koszty i straty, które z tego wynikają, są ogromne. Na przykład budowa drogi z Soczi do olimpijskiego „klastra górskiego” (w skład którego wchodzi kompleks biathlonowo-narciarski, tor bobslejowy, ośrodek narciarski i skocznia narciarska, a także park snowboardowy i ośrodek freestyle) w pobliżu Krasnej Polany będzie kosztować ok. 140 milionów dolarów za kilometr budowy, czyli ponad dwukrotnie więcej niż zwykły koszt takiej budowy według standardów międzynarodowych (Nemtsov i Milov, 2009).

Powinniśmy również zapytać, kto jeszcze mógłby skorzystać na skupieniu globalnej (lub przynajmniej zachodniej) uwagi na Kaukazie Północnym? Arnold (2012) zwrócił uwagę na zagrożenia bezpieczeństwa w regionie, które stanowią zagrożenie dla igrzysk, w tym na radykalny islam. Od drugiej wojny czeczeńskiej (1999-2002) pojawiały się sugestie, że Emirat Kaukaski (CE) – główne źródło wewnętrznej rebelii w Rosji – ma bliskie powiązania z Al-Kaidą, a Doku Umarow, przywódca CE, oświadczył, że Północny Kaukaz częścią światowego dżihadu. Obecnie ataki terrorystyczne są w regionie niemal codziennością. Stwierdzenie, że byłoby zaskoczeniem, gdyby bojownicy nie planowali ataków na Igrzyska, byłoby niedoszacowaniem prawdopodobieństwa, że to zrobią (lub już robią). W maju 2012 roku poinformowano, że rosyjskie i abchaskie służby bezpieczeństwa przejęły skład broni – w tym broń lekką, miny, pociski, amunicję, pociski przeciwpancerne i rakiety ziemia-powietrze, dziesięć kilogramów trotylu, miotacze ognia i mapę topograficzną. mapę Soczi – i aresztowali trzech mężczyzn oskarżonych o przynależność do CE i planowanie ataku na igrzyska (zob. BBC 2012).

W swoim przemówieniu do MKOl w ramach starania się Rosji o organizację igrzysk olimpijskich w lipcu 2007 roku, Putin (wyjątkowo mówiąc po angielsku) argumentował, że chociaż Rosja ma długą historię goszczenia imprez sportowych, „nie mieliśmy jeszcze zaszczytu świętowania Zimowych Igrzysk Olimpijskich ” (Putin 2007) 3. Całe (geo)polityczne rozumienie igrzysk olimpijskich i uzasadnienie ich organizacji można również sprowadzić do „świętowania”. W tym kontekście można pomyśleć o innych wydarzeniach, które można „świętować” w 2014 roku. Co powiecie na 150. rocznicę wygnania narodu czerkieskiego przez rosyjskie wojska cesarskie w 1864 r., wydarzenie opisane przez Shenfielda (1999) jako „zapomniane ludobójstwo”, a Richmond (2009) jako „pierwsze współczesne ludobójstwo”4? Te dwa wydarzenia są znacznie bliższe, niż się wydaje; Krasnaja Polana5, miejsce olimpijskiego „Górskiego Skupiska”, jest także miejscem bitwy pod Kbaada, która oznaczała ostateczną klęskę narodu czerkieskiego pokonanego przez wojska carskie w 1864 roku. ”, w krajobrazie nie ma pomnika ani innego miejsca na żałobę lub wspomnienie, które wskazywałoby, gdzie żołnierze cara Aleksandra II paradowali, aby uczcić zwycięstwo nad Czerkiesami. W rzeczywistości plac apelowy, na którym armia świętowała swoje zwycięstwo, jest teraz pogrzebany pod helidromem, który powita elity na olimpijskich imprezach narciarskich w 2014 roku. Aby dodać do tego trochę perspektywy, pozwolę sobie zacytować Bullough (2010: 8):

Podczas pierwszego nowoczesnego ludobójstwa na ziemi europejskiej – pięćdziesiąt lat przed wymordowaniem tureckich Ormian, dziewięćdziesiąt lat przed holokaustem – prawdopodobnie aż 300 000 Czerkiesów zginęło z głodu, przemocy, utonięć i chorób, kiedy Rosja wypędziła ich z ich ziem w wyniku ostatniej klęski w 1864 roku.

Dla Bullougha (2010: 9) najbardziej zaskakujące jest to, że:

… świat zareagował na rzeź w górach z pustą obojętnością … Podczas gdy celowe zniszczenia tureckich Ormian i europejskich Żydów są pamiętane i nauczane w szkołach jako ponure ostrzeżenia przed nieludzkością ludzkości, ludobójstwo Czerkiesów nawet nie jest znane w kraju, w którym to się stało.6

Myślałem o krytyce Bullougha, kiedy 21 maja 2012 r. Czerkiesi na całym świecie obchodzili 148. rocznicę ich ludobójstwa.

Wracając do wątpliwej decyzji MKOl o przyznaniu Soczi Igrzysk Olimpijskich 2014 i długiej listy pytań powyżej. Chociaż MKOl odrzucił prośby „NoSochi2014” (czołowego ruchu popierającego Czerkiesów) i innych (zwłaszcza Gruzji) o rozważenie zmiany miejsca Igrzysk Olimpijskich w 2014 r., Karta Olimpijska zezwala na wycofanie igrzysk z miasta-gospodarza, jeżeli narusza swoje zobowiązania. Punkt 4 Karty Olimpijskiej stanowi, że celem igrzysk jest:

współpracować z kompetentnymi organizacjami i władzami publicznymi lub prywatnymi w dążeniu do oddania sportu w służbie ludzkości i tym samym popierania pokoju

Czy działania państwa rosyjskiego na Kaukazie Północnym „służą ludzkości”? A raczej, w jaki sposób zostały one przedstawione w ten sposób? Czy to naprawdę możliwe, że konceptualizacja MKOl dotycząca „promowania pokoju” rozciąga się na wojnę i zabójstwo, ludobójstwo i gwałt, tortury i morderstwo?

W 1992 roku MKOl wezwał społeczność międzynarodową do przestrzegania tradycji ekecheiriaanew (świętego pokoju) i poprosił o zaprzestanie wszelkich działań wojennych podczas igrzysk olimpijskich i poza nimi. W rezolucji 48/11 z dnia 25 października 1993 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ wezwało państwa członkowskie do przestrzegania rozejmu olimpijskiego od siódmego dnia przed każdymi igrzyskami do siódmego dnia po nich. Do 2007 roku rozejm olimpijski podpisało 180 krajów, w tym Rosja (Zgromadzenie Ogólne ONZ 2007). Nie powstrzymało to Rosji od wojny z Gruzją w sierpniu 2008 roku i nie powstrzyma Rosji przed świętowaniem ludobójstwa narodu czerkieskiego w 1864 roku.

Oczywiście każde miasto-gospodarz igrzysk olimpijskich lub innego mega-wydarzenia działa w ramach własnej złożonej i spornej historii geopolitycznej. Jeśli chodzi o Rosję, jest jednak coś innego. Rząd nie tylko odmówił publicznej lub prywatnej dyskusji na temat „ludobójstwa” Czerkiesów (a tym samym pozostawił przestrzeń niezbędną do krytyki i debaty na temat związku miejsca i pamięci), ale także znormalizował pisanie historii na nowo.

                                    Andrew Foxall

Przypisy:

2 W listopadzie 2008 roku Gruzja zwróciła się do MKOl o przeniesienie Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2014 z Soczi, powołując się na względy bezpieczeństwa.
3 Pełne nagranie przemówienia Putina jest dostępne w serwisie YouTube pod adresem http://www.youtube.com/watch?v=_aNo3DxWaW4
4 20 maja 2011 roku Gruzja jako pierwszy kraj oficjalnie uznała „Ludobójstwo Czerkiesów”, zob. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=234725Krasnaja Polana oznacza po można również przetłumaczyć jako „Czerwona Łąka” lub nawet „Czerwona Dolina”. Uważa się, że „czerwona” część nazwy odnosi się do krwi Czerkiesów przelanej w bitwie pod Kbaadą w 1864 r. 6 18 maja 1994 r. prezydent Borys Jelcyn przyznał, że „[czerkieski] opór przeciwko XIX w.] była słuszna”, ale nie uznał „winy rządu carskiego za ludobójstwo”. Od tego czasu kolejne rządy na Kremlu odmawiały rozmów w tej sprawie. Patrz http://www.rferl.org/content/article/1341730.html

Bibliografia