[Giovanni Boccaccio urodził się około 1313 roku we włoskim mieście Certadlo. Był znamienitym przedstawicielem prozy i poezji włoskiej w XIV wieku (zasłynął jako twórca nowożytnej nowelistyki). Wielu uznawało go za ojca ówczesnej literatury gdyż w tej o to dziedzinie poświęcił praktycznie całe swoje życie. Zmarł w miejscu swoich narodzin, w Certadlo, około 1375 roku.]
Dorobek literacki włoskiego pisarza
Giovanni Boccaccio w swoim dorobku ma wiele ciekawych dzieł, mniej bądź bardziej znanych. Był twórcą poematów inspirowanych literaturą antyczną oraz odzwierciedlających jego najbliższe otoczenie i osobiste przeżycia.
Najbardziej rozpowszechnionym tekstem Boccaccia był oczywiście słynny Dekameron, określany mianem „komedii ludzkiej”, stanowiący w czasie zarazy czarnej śmierci (w I połowie XIV stulecia) idealną rozrywkę, zwłaszcza dla niewiast, gdyż w sposób bardzo realistyczny omawiał wszystkie stany ówczesnego społeczeństwa w czasie nadchodzącego zagrożenia. Taki też zresztą był główny cel pojawienia się owego tekstu w średniowiecznych Włoszech.
Spośród wielu dzieł Boccaccio dość znany jest jego kilkutomowy traktat O przypadkach sławnych mężów (łac. De Casibus Virorum Illustrium). Jego dzieła, których tematyka poświęcona jest kobietom są mniej znane, a przecież i one zasługują na uwagę. Stworzył on pierwszą księgę poświęconą niewiastom O sławnych niewiastach (De mulieribus claris (1360 – 1362 r., poprawiane do 1375 r.). Ten swego rodzaju traktat moralizatorski zawiera sto dwie biografie kobiet mitycznych, antycznych i średniowiecznych. Jeszcze bardziej interesujący jest jego utwór Corbaccio (ok. 1365) będący swego rodzaju ostrą inwektywą skierowaną przeciwko kobietom.
Wcześniej, w wiekach średnich, temat kobiet w swym dorobku podnosiło bardzo nieliczne grono pisarzy. Przy tym wielu autorów ukazywało je najczęściej w sposób bardzo negatywny, postrzegając je jedynie jako niecne istoty wabiące swym niewieścim wdziękiem grono niewinnych mężczyzn.
Corbaccio czyli Labirynt miłości albo skrzeczący kruk
Boccaccio pisał o kobietach pozytywnie, ale i spod jego pióra wyszła ostra na ich temat krytyka. Kilka lat od napisania wspomnianego De mulieribus claris, stworzył Corbaccio, przedłożone na język polski jako Labirynt miłości albo skrzeczący kruk, dzieło całkowicie przeciwne niewiastom. Bohaterem utworu jest dusza męża znajdującego się w miejscu określanym w utworze jako „Chlew miłości”. Sam zresztą twórca pisał:
Pisząc to dzieło, nie tylko spłacam dług wdzięczności, ale i bez wątpienia wielu ludziom pożytek przynoszę…
Corbaccio, którego polski przekład pojawił się dopiero w 1923 roku, określane jest jako „kruk”, znane wszystkim ptaszysko pojawiające się już w słowiańskim bestariuszu, będące
najczęściej symbolem miłości, ale również agresji oraz pomówień, często też wyrywające
mózg i oczy swoim ofiarom.
W dzieła Boccaccia Labirynt miłości czyli skrzeczący kruk można odnaleźć liczne aluzje do twórczości samego Dantego, różnych powszechnie znanych schematów czy po prostu poruszanych w tamtym okresie wątków (także i autobiograficznych jak chociażby pobyt w Neapolu i jego miłość do Marii).
(…) Rozmyślałem, nie wiem już po raz który, o tej całej niedoli, którą miłość cielesna ze sobą sprowadza. I rozpatrując całą przeszłość, analizując wszystkie słowa i czyny, doszedłem do wniosku, że bez najmniejszej winy z mojej strony, byłem okrutnie dręczony przez kobietę, którą jak głupiec uczyniłem jedyną swoją panią…
Będącą opowieścią odnoszącą się do kobiet, dzieło Boccaccia opiera się na wędrówce, podczas, której główny bohater wędruje z duchem, chwaląc życie poświęcone literaturze z dala od kobiet. Rozmowa toczy się tu na temat kobiet rzeczywistych, a nie tych prawdopodobnie „wymyślonych” niczym u Dantego czy Petrarki. Sam również opis dawnej miłości Boccaccia, nieodwzajemnionej i niespełnionej w gruncie rzeczy z winy samego autora (po czasie zrozumiał, że był przez nią po prostu dręczony), pokazuje nam ile w rzeczywistości uczucie do niewiasty może znaczyć dla przeciętnego mężczyzny. Bohater dzieła wspominał tutaj ból i przeogromne cierpienie wynikające z tamtej relacji. Nadal jednak bił się on wielokrotnie z uporczywie nachodzącymi go myślami, zastanawiając się nad tym dlaczego to wszystko potoczyło się w takim, a nie innym, w bardziej dla niego pomyślnym kierunku.
(…) Nie ona, lecz ty sam jesteś przyczyną swojej zgryzoty. Czyż Cię bowiem gwałtem do miłości ciągnęła?
Dzieło Labirynt albo skrzeczący kruk to również odpowiedź Giovanniego Boccaccia na jego wcześniejsze, znamienite dzieło, wspomnianą pierwszą, europejską biografię dotyczącą
słynnych kobiet. Sam już tytuł Labirynt… dotyczy miejsca, które to autor odkrył wraz z nieszczęśliwymi z miłości ludźmi. Również i on odczuwa tutaj swe złamane serce i nie może uwierzyć, jak kobieta, którą tak przecież mocno miłował, bezproblemowo go wykorzystała. W jakiejś mierze możemy dostrzec w dziele włoskiego pisarza swoistą mizogonię, nieprzychylny wizerunek kobiet, będący w dużej mierze nawiązaniem do jednej z nowel pochodzącej z Dekameronu, gdzie przedstawiona została zemsta uczonego na wdowie, która to nie była przychylna jego uczuciu…
(…) Najchętniej [kobiety] nazywają się szlachetnymi damami, a jednak prawie nigdy nazwa ta w rzeczywistości nie odpowiada. Kobieta jest zwierzęcą, niedoskonałą istotą o obrzydliwych namiętnościach, którymi brzydzę się na samo wspomnienie…
Mężczyźni, czego często nie są świadome kobiety, doskonale zdają sobie sprawę z tego jak są przez nie traktowane:
(…) Z zakochanych czynią matołków i nierozumne bydło! Grę swoją umieją tak zamaskować, że jej wielu głupców nie miarkuje ani nie przeczuwa, dokąd ona prowadzi…
Tak samo było z resztą w przypadku Boccaccia, który to opętany miłością do kobiety. nie
widział, że tak naprawdę nie ma jej dla siebie.
Umęczyłem się myślami do tego stopnia, że już zaczynałem pragnąć śmierci…
Sam autor nie wiedział co ma tak naprawdę począć z samym sobą po porzuceniu przez kobietę. Stąd prawdopodobnie wynikła chęć napisania dzieła, które w efekcie być może dało mu jakieś ukojenie w tak ciężkiej dla niego sytuacji. Owy tekst nie był jednak czymś zupełnie nowym w literaturze, ale w pewien sposób dał nam możliwość poznania w jaki sposób postrzegają niewiasty niektórzy mężczyźni oraz jakie mają o nich zdanie, choć obraz ten oddaje raczej ich emocje niż rzeczywistość.
Utwór Boccaccia jest pełen cynizmu, a nawet wręcz sporej ilości nienawiści. Przez wielu uważany także za paszkwil, całkowite przeciwieństwo wzmiankowanego katalogu dotyczącego słynnych niewiast. Corbaccio nie bez powodu został do dnia dzisiejszego określany pewną satyrą na kobiety, charakteryzuje go bardzo ostry ton, jest tekstem pełnym sarkazmu i oskarżeń.
Domniemanym powodem powstania tego dziełu była prawdopodobnie wspomniana zdrada
pewnej wdowy, w której to niepotrzebnie ulokował swoje nieodwzajemnione uczucia sam
autor dzieła, Boccaccio.
Tekst włoskiego pisarza bez wątpienia jest wart uwagi i przypomnienia w dorobku tego jakże wybitnego twórcy wieków średnich.
Agnieszka Banaś
Bibliografia:
Banaś A. (2019). Dekameron reakcją mieszkańców Florencji na epidemię dżumy w 1347
roku. ACTA UROBOROI – W KRĘGU EPIDEMII II. red. M. Dąsal, A. Smakosz.
Wydawnictwo SKN Uroboros.
Besala J. (2010). Miłość i strach. Dzieje uczuć kobiet i mężczyzn. Wydawnictw ZYSK i S –
KA.
Boccaccio G. (1984). Labirynt miłości albo skrzeczący kruk. Tłum. E. Boye. Wydawnictwa
Artystyczne i Filmowe.
Bogucka M. (2006). Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI.
Wydawnictwo Trio.
Heistein J. (1987). Historia literatury włoskiej. Wydawnictwo Ossolineum.
Klaniczay T. (1986). Renesans. Manieryzm. Barok. Tłum. J. Śląski. Wydawnictwo Naukowe
PWN. Obara – Pawłowska A., Wróbel D. (2017). Kobieta niepoznana na przestrzeni dziejów.
Wydawnictwo UMCS.
Utrio K. (1998). Córki Ewy. Historia kobiety europejskiej. Tłum. M. Gąsiorowska.
Wydawnictwo 69.
Winniczuk L. (1932). Kobieta w starożytności. Drukarnia Naukowa.
Zabłocki S. (2010). Literatura nowołacińska. Średniowiecze. Renesans. Barok. Wydawnictwo Neriton.
Żaboklicki K. (1980). Giovanni Boccaccio. Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
Nota o autorze:
Agnieszka Banaś – absolwentka trzech kierunków na stopniu magisterskim – historii, filologii polskiej oraz turystyki i kultury śródziemnomorskiej. Obecnie doktorantka literaturoznawstwa Uniwersytetu Opolskiego, redaktor działu historia nauki w czasopiśmie „Pharmacopola”, archiwistka w opolskiej Kurii Diecezjalnej, członkini Polskiego Towarzystwa Historyków oddział w Opolu i autorka kilkudziesięciu publikacji z zakresu historii medycyny i literatury dawnej. Zainteresowania badawcze skupione wokół epidemii, dawnej medycyny, literatury XVI – XIX wieku, śmierci, orientalistyki chrześcijańskiej oraz hagiografii.
Obraz wyróżniający: Portret Boccaccia autorstwa Raffaella Sanzia Morghena według Vincenza Gozziniego, 1822. Z Wikimedia Commons, repozytorium wolnych multimediów.
