Streszczenie
Światło jest głównym elementem wizualnym w teatrze, ale w teatrze dramatycznym pozostaje podporządkowane tekstowi. Wraz z rozwojem koncepcji teatru postdramatycznego otwierają się możliwości światła w teatrze, a zwłaszcza muzykalność światła. W artykule badam wzajemne powiązania światła, muzyki i teatru oraz rolę muzykalności światła jako koncepcji, modelu i metody w poszerzaniu pojęcia teatru poprzez przegląd i refleksję nad procesami i działaniami twórczymi trzech oryginalnych przedstawień teatralnych, instalacji performatywnych i oper kantońskich. Eksperymentalne badanie muzykalności światła w kontekście interdyscyplinarnym i międzymedialnym ponownie uwzględnia dynamikę między teatrem a muzyką we współczesnym teatrze.
Słowa kluczowe: Lehmann, postdramatyczny, Appia, Robert Wilson, Notatki o świetle , Morbid Anatomy , Philip Glass, Bajka o niewdzięcznym wilku , Memento Mori.
Uwagi o świetle, muzyce i teatrze
Notes on Light to koncert wiolonczelowy skomponowany przez fińską kompozytorkę Kaiję Saariaho w 2006 roku. Anssi Karttunen, wiolonczelista solowy i wieloletni współpracownik kompozytora, tak pisał o tym utworze przed jego światową premierą:
Solista to nie tylko bohater Notes of Light. Musi także bronić swoich praw, walczyć, przewodzić, współpracować, a czasem także ulegać orkiestrze. Wszystko to sprawia, że „Notes of Light” jest bogatą podróżą, która może zaprowadzić nas do samego serca światła.
Światło jest w teatrze niezbędne. Wizualne obrazy występów można dostrzec jedynie w obecności światła. Jednakże znaczenie światła jako odrębnego elementu użytkowego zostało dostrzeżone dopiero na początku XX wieku wraz z rozwojem projektowania oświetlenia jako odrębnej i cenionej dyscypliny, związanej z ogromnym postępem technologicznym w zakresie elektrycznych urządzeń oświetleniowych, sterowania oświetleniem i technik oświetleniowych (Bergman 346)
Rozwój oświetlenia teatralnego jest również ściśle powiązany z okresem rozkwitu teatru dramatycznego, zatem estetyka światła w teatrze, wywodząca się głównie z tego okresu, wpisuje się w logikę estetyczną teatru dramatycznego. Światło podporządkowane jest tekstom, fabułom, postaciom i dramatycznym akcjom. Często synchronizuje się lub harmonizuje z tekstami, grą aktorską, ruchem i muzyką przedstawień. W teatrze światło ma przede wszystkim charakter funkcjonalny, reprezentacyjny, iluzoryczny i nastrojowy.
Znaczenie estetyki światła jako elementu sceny pozostaje dominujące i wywiera duży wpływ, szczególnie obecnie na poziomie instytucjonalnym, chociaż od lat sześćdziesiątych współczesny teatr stopniowo odchodzi od reprezentacjonizmu. W Teatrze Postdramatycznym Hansa-Thiesa Lehmanna , choć w jego twórczości światło nie jest głównym tematem, pewne cechy estetyczne teatru postdramatycznego, w szczególności wyzwanie, a nawet odrzucenie dominacji tekstu, rzucają nowe światło na znaczenie światła we współczesnym performansie.
„W postdramatycznych formach teatru tekst inscenizowany (jeśli tekst jest inscenizowany) jest jedynie równoprawnym składnikiem całościowej kompozycji gestycznej, muzycznej, wizualnej itp.” – mówi Lehmann (46). Nie ma już „całości teatru estetycznego, kompozycji słów, znaczeń, dźwięku, gestu itp., która posiadałaby konstrukcję holistyczną i oferowałaby się percepcji” (56). Zdobywając prawa na równi z innymi środkami teatralnymi, w tym z tekstem, światło zostaje wyzwolone z logocentrycznej hierarchii teatru dramatycznego; zyskuje potencjał niezależnego medium artystycznego, otwierając tym samym potencjał teatru w ogóle.
Studia nad teatrem postdramatycznym na pierwszy plan wysuwają także muzykalność teatru. Zdaniem Eleni Varopoulou, cytowanej w „ Teatrze Postdramatycznym” , muzykalność w teatrze „nie jest kwestią oczywistej roli muzyki i teatru muzycznego, ale raczej głębszą ideą teatru jako muzyki”. Umuzykalnianie w teatrze postdramatycznym nie dotyczy tylko języka, ale wszelkich środków teatralnych (Lehmann 91). Oznacza to potencjał muzykalizacji i muzykalności światła w teatrze. W rzeczywistości „tajemnicze pokrewieństwo muzyki i światła” w teatrze, jak zauważył Adolphe Appia, było rozważane od dawna (Appia i Beacham 51).
Wideo 1
Choć działa na różne zmysły, zarówno światło w teatrze, jak i muzyka są sztukami opartymi na czasie. Obydwa mają potencjał bycia abstrakcyjnymi, niejęzykowymi i nielogocentrycznymi, uwalniając się w ten sposób od jakiejkolwiek hierarchii tekstu. Obydwa są także mediami elastycznymi i potencjalnie polifonicznymi, co daje im możliwość działania wykraczającego poza tekst (Roesner 34).
Intymną relację światła i muzyki odnaleźć można w rozmaitych dziełach teatralnych, czego godnym uwagi przykładem są dzieła scenograficzne przestrzeni rytmicznej Adolphe’a Appii i kompozycja sceniczna Roberta Wilsona. Jednak dogłębne badania i dyskusje skupiające się na muzykalności światła i jej implikacjach dla teatru są nadal rzadkie.
W kolejnych częściach, poprzez przegląd i refleksję nad procesami twórczymi i działaniem trzech moich oryginalnych przedstawień z różnych gatunków, zamierzam zbadać i zbadać wzajemne powiązania pomiędzy światłem, muzyką i teatrem, a także potencjał muzykalności światło jako metoda, model i koncepcja w kontekście poszerzania pojęć światła w teatrze i teatrze współczesnym.
Chorobliwa anatomia (2016)
Wideo 2
Morbid Anatomy to performans-instalacja świetlna site-specific (2016) w funkcjonującym laboratorium patologii lokalnego szpitala klinicznego. Poszukiwania w tej pracy miały dwojaki charakter, poddając krytycznemu badaniu zarówno ugruntowaną estetykę światła w teatrze dramatycznym z perspektywy artystycznej, jak i napięcie między medycyną a człowiekiem z perspektywy humanistycznego medycyny. Główną strategią twórczą spektaklu (nieograniczoną do światła) była muzyka, mająca na celu przełamanie ograniczeń teatru dramatycznego z jego uprzywilejowaniem tekstu i estetyką przedstawienia.
Podstawowa struktura spektaklu została skonstruowana w oparciu o procedury patologiczne z życia wzięte, a nie tekst i sceny. Dla każdego „procedury” główną inspiracją kreacji było światło i związane z nim obrazy wizualne oraz dźwięk. Teksty pojawiały się dopiero później, pełniąc rolę punktu odniesienia koncepcyjnego i narzędzia komunikacji w zespole produkcyjnym, a nie dominującego scenariusza wydajność. Tekst został następnie muzycznie zdekonstruowany na elementy akustyczne, stając się jedynie jednym ze środków teatralnych, oddziałujących ze światłem, dźwiękiem, przestrzenią i performansem. Na przykład w „procedurze” zatytułowanej Próbka jako metodę wykorzystano czerwoną wiązkę światła lasera i akustyczny sygnał dźwiękowy skanera laserowego (urządzenia oświetleniowego), który był używany do skanowania rejestracyjnych kodów kreskowych próbek patologicznych zawierających tkankę ludzką. główne elementy wydajności i jako krytyka sposobu, w jaki istoty ludzkie są odczłowieczane i wprowadzane do systemu medycznego jako kody.
Element świetlny i akustyczny skanera laserowego wraz z wizualnymi obrazami czerwonej wiązki lasera oddziałującej z licznymi butelkami na próbki, przestrzenią laboratoryjną i wykonawcami, dźwiękami butelek wchodzących w interakcję z blatem, rytmicznie powtarzalnym ruchem wykonawców i muzycznie zdekonstruowany tekst, zostały przekształcone w utwór minimalistyczny, nawiązujący do wczesnej twórczości Steve’a Reicha i Philipa Glassa. Charakterystyczny dla muzyki minimalistycznej wydłużony, powtarzalny układ rytmiczny stworzył zmechanizowaną atmosferę w kontekście spektaklu i pełnił funkcję krytyki odczłowieczonego i uprzemysłowionego procesu systemu medycznego na poziomie semantycznym.
Charakterystyczne dla wczesnych dzieł Philipa Glassa addytywne i cykliczne procesy zostały osadzone w rytmicznym schemacie skanera laserowego, butelek z próbkami i zdekonstruowanego tekstu. Dzięki temu rytmicznemu wzorowi zmanipulowano czas i wydawało się, że został on rozciągnięty do (prawie) ponadczasowości, co doprowadziło do innego doświadczenia percepcyjnego, które było niewyobrażalne w spektaklu skoncentrowanym na narracji. Przedłużająca się powtarzalność w połączeniu ze stosunkowo niewielką zawartością informacyjną stworzyła otwartość na percepcję i interpretację światła i performansu. Na poziomie strukturalnym kompozycyjna struktura minimalizmu pozwoliła na pewną formę spójności między światłem a innymi środkami teatralnymi w ramach tej samej „procedury”.
Inne „procedury” powstały w oparciu o podobną koncepcję muzyczną i proces kompozycyjny. Po ustaleniu różnych „procedur” zostały one ponownie zaaranżowane muzycznie, aby stworzyć ogólny przebieg występu. Uwzględniono także ciemność, długą pauzę, ciszę i tempo ruchu zarówno wykonawców, jak i widzów podczas przechodzenia każdej „procedury” na różnych ławach laboratorium i potraktowano je muzycznie, tworząc istotne części spektaklu. przepływ muzyczny. Ogólny przepływ energii, tempo, dynamika i natężenie światła oraz inne środki teatralne w całym przedstawieniu zostały ułożone niczym kompozycja muzyczna. W tej muzycznej kompozycji ujawniona została także dramaturgiczna struktura światła i spektaklu.
Muzyka wspierała także proces twórczy i próby na poziomie praktycznym. Używałem metronomu, aby znaleźć odpowiednie wzorce tempa i rytmu światła i występu, a także pomóc w próbach. Ćwiczenie gry na instrumencie muzycznym stało się metaforą i metodą procesu próby ze światłem. Dramaturg/asystent reżysera, sama będąca pianistką, pomagała w notowaniu rytmicznego wzorca każdej „ procedury” okazu wraz z zapisami nutowymi dla celów dokumentacji.
Memento Mori: Sonata na światło (2017)
Wideo 3
Memento Mori: Sonata for Light to performatywna instalacja świetlna (2017), prezentowana w galerii sztuki skupiającej się na fotografii współczesnej. Choć praca została zaprezentowana w formie instalacji, koncepcja twórcza była w istocie długotrwałym performansem, którego każdy cykl trwał osiem minut i piętnaście sekund i powtarzał się w godzinach otwarcia galerii przez cały okres trwania wystawy.
Światło ma kluczowe znaczenie w fotografii. Żaden obraz fotograficzny nie istnieje bez światła. W Camera Lucida , wpływowym tekście Rolanda Barthesa na temat fotografii, czas i śmierć to stałe tematy leżące u podstaw fotografii. Barthes wspomina także, że fotografie, które mu się podobały, „były skonstruowane na wzór klasycznej sonaty” (27). Instalacja będąca dialogiem światła z galerią sztuki fotograficznej jest kontemplacją światła, muzyki, czasu i śmierci. Muzykalność światła, szczególnie w odniesieniu do formy sonaty, staje się kluczową koncepcją, inspiracją, konstrukcją i tytułem instalacji.
Kiedy widzowie wkraczali do prostokątnej przestrzeni galerii, zastali rozrzuconych po niej sześć wolframowych żarówek dających ciepłe, rozproszone światło. Żarówki te zwisały z góry, gołe na stojakach, wewnątrz osłony lampy stołowej lub pod osłoną lampy z tkaniny. Były też trzy kamery na statywach, z usuniętymi obiektywami i zastąpionymi małymi wolframowymi reflektorami halogenowymi lub białymi reflektorami LED. Aparaty nie otrzymywały światła do tworzenia obrazów, lecz same je emitowały. Pośrodku znajdowała się prostokątna biała kasetona świetlna wielkości pojedynczego łóżka/trumny, na której leżała nieruchomo i cicho gipsowa replika słynnej maski pośmiertnej L’Inconnue de la Seine . Na drugim końcu, z dala od wejścia, pod ścianą i obok stojaka oświetleniowego z płócienną osłoną lampy, umieszczono jednoosobową sofę, zwróconą twarzą w stronę wspomnianej skrzynki z maską pośmiertną i trzema kamerami. Podłoga była pełna drobnych kawałków szarego granitu.
Chociaż sonata była główną strukturą muzykalności światła, byłem bardzo świadomy i świadomy, aby unikać bezpośredniego tłumaczenia światła i muzyki jeden na jednego. Zamiast tego wydobyłem esencję formy sonatowej dla rozwoju muzykalności światła: grę dwóch kontrastujących tematów lub dwuczęściową strukturę tonalną osadzoną w czteroczęściowej strukturze ekspozycja-rozwój-rekapitulacja-koda.
Rozproszone, ciepłe światło żarówek wolframowych oraz ostre, jasne i mocne światło małych reflektorów halogenowych i białych reflektorów LED stały się dwoma kontrastującymi tematami. Każda pojedyncza żarówka wolframowa emituje światło o stale zmieniającej się intensywności, według różnych, powtarzalnych wzorców rytmicznych o różnym czasie trwania, w sposób przypominający muzykę minimalistyczną. Niektóre pojawiają się i znikają powoli niczym oddech. Niektórzy oddychali powoli i nagle umierali. Niektóre emitowane przynoszą światło nagle i powoli przygasają. W tym samym czasie małe reflektory migały spontanicznie w różnych stałych odstępach czasu, czemu towarzyszył mechaniczny, rytmiczny dźwięk otwierania i zamykania migawki trzech kamer.
Czteroczęściowa budowa sonaty była podstawą spójnej formy i struktury każdego cyklu „sonaty na światło”. Każdy cykl zaczynał się od części „ekspozycji” z dwiema żarówkami wolframowymi, jedną na stojaku pod tkaniną, a drugą wiszącą nad maską pośmiertną, zapalającą się i gasnącą z przesunięciem w fazie o około 180 stopni, jak podczas dialogu . Pozostałe żarówki i reflektory wolframowe wraz z dźwiękami migawki aparatu dołączyły do działu rozwoju. W podsumowaniu powróciła konfiguracja światła z dwoma wolframami, podobna do „ekspozycji”.
Cykl zakończył się kodą polegającą na nagłym i pojedynczym zapaleniu białej kasety świetlnej zimnymi białymi świetlówkami, po czym nastąpiło całkowite zaciemnienie i cisza trwająca 10 sekund. Potem rozpoczął się kolejny cykl.
Aby szczegółowo skonstruować horyzontalny czasowy i dynamiczny rozwój cyklu, zamiast polegać na testach, skomponowano całkowitą „partyturę” poziomego czasowego rozwoju światła i dźwięku. Zamiast nut, pięciolinii i klucza, w tej „lekkiej partyturze” komponowano i muzycznie układano intensywność i czas każdego dźwięku światła i migawki.
Ta horyzontalna, czasowa koncepcja światła stanowi wyraźny kontrast z konwencją projektowania oświetlenia w teatrze dramatycznym, a także w wielu dziełach sztuki świetlnej, w których światło jest tworzone tak, aby skupiać się na tworzeniu migawkowego obrazu pod względem wertykalnej czasowości, a w które zmiany w składzie światła są interpretowane jedynie jako nieistotne tymczasowe przejścia. Czerpiąc z koncepcji horyzontalnej czasowości w kompozycji muzycznej, w pracach skupiają się przejścia, transformacje i zmieniająca się dynamika światła, co prowadzi do muzykalności światła.
Dla konstrukcji wspomnianej muzykalności ważna była także przestrzeń. Chociaż każde światło miało powtarzalny rytmiczny wzór, różne fizyczne lokalizacje, kierunki i temperatury barwowe światła, wraz z obiektami w przestrzeni oraz zmieniającą się intensywnością i czasem, spowodowały ciągłą transformację światła i cieni w przestrzeni, ogólny natężenie światła w przestrzeni i fakturę samej przestrzeni. Przestrzeń światło-cień była w niektórych przypadkach stosunkowo cicha i statyczna, a w innych momentach stawała się gwałtownie agresywna, niczym utwór muzyczny o zróżnicowanej dynamice, tempie i barwie.
Skonstruowano dodatkową warstwę muzyczną angażującą obecność widzów. W tej instalacji nie było jednego wyznaczonego punktu widzenia. Widzowie mogli podczas oglądania pracy stać nieruchomo, poruszać się lub siedzieć na sofie. Fizyczna obecność i arbitralny ruch widzów w przestrzeni galerii oraz dźwięk tworzony przez ich kroki poruszające się po drobnych granitowych kawałkach wchodziły w interakcję i zmieniały minimalistyczną przestrzeń światło-cień oraz kompozycję dźwiękową, pozwalając na większą różnorodność dynamiki i żywotności „utwór muzyczny” w różnych przypadkach. Dzięki różnym warstwom muzycznej struktury kompozycyjnej instalacji światło uzyskało autonomiczność i stało się samodzielnym wykonawcą.
Bajka o niewdzięcznym wilku (2019)
Wideo 4
Bajka o niewdzięcznym wilku to instalacja świetlna-spektakl opery kantońskiej w teatrze czarnej skrzynki Uniwersytetu w Calgary, prezentowana w ramach Międzynarodowej Dorocznej Konferencji Performance Studies 2019.
W odróżnieniu od Morbid Anatomy i Memento Mori: Sonata for Light spektakl świetlny powstał w oparciu o kantoński scenariusz operowy, składający się z tekstów i struktury muzycznej ściśle wpisującej się w konwencję tradycyjnej chińskiej formy sztuki. Dlatego rola muzykalności światła przesunęła się z oryginalnej kreacji i strukturyzacji dzieła na przełamywanie granic i negocjacje z inną formą sztuki i jej estetyką.
Na pustej scenie teatru z czarną skrzynką z bladym tłem dwaj kantońscy artyści operowi wystąpili w przestrzeni otoczonej ośmioma lampami stołowymi wykonanymi z wolframowego źródła światła, które były całkowicie widoczne dla widzów i stanowiły część scenografii. Artysta/performer światła (ja) znajdował się po jednej stronie sceny, poza kręgiem lamp stołowych, ponownie widoczny dla widzów. Artysta/performer światła we współczesnym kostiumie kontrolował na żywo światło za pomocą konsoli oświetleniowej i jednocześnie odgrywał rolę w kantońskim scenariuszu opery.
Zamiast synchronizować i harmonizować ze strukturą muzyczną tradycyjnej opery kantońskiej, muzyczna struktura kompozycyjna światła w tym dziele została zainspirowana muzyką minimalistyczną składającą się głównie z powtarzalnych wzorów rytmicznych, ale z subtelnymi zmianami tempa i dynamiki, dzięki czemu jest bardziej organiczna i mniej uporządkowana. Muzykalność światła stanowiła ogromny kontrast w stosunku do opery kantońskiej, która historycznie rozwinęła się na podstawie tradycyjnych metrum i rymów starożytnych chińskich wierszy. Różne fizyczne lokalizacje, kierunki i natężenie światła w interakcji z występami wykonawców opery kantońskiej, samej artystki światła i przestrzenią, nieustannie przekształcały przestrzeń i spektakl za pomocą różnych świateł i cieni w oparciu o strukturę muzyczną, a jednocześnie współgrały -występował, komentował i krytykował historię i występ na scenie.
Technologiczny aspekt światła również odegrał rolę w modelowaniu muzykalności światła i wydajności. Konsola oświetleniowa była połączeniem oprogramowania świetlnego na komputer PC i kontrolera muzycznego MIDI, pierwotnie zaprojektowanego do wykonywania muzyki na żywo z możliwością manipulacji próbkami muzycznymi. Zdolność próbkowania systemu sterowania pozwala na większą elastyczność podczas jammowania na żywo i kreatywność w zakresie muzykalności światła, co prowadzi do silniejszej dynamiki pomiędzy światłem a występem opery kantońskiej podczas występów na żywo. Ogólna muzykalność światła w spektaklu stworzyła ciągły dialog i napięcie z tradycyjną formą sztuki i przekształciła całe przedstawienie w kompozycję polifoniczną, poszerzając wyobraźnię i pojęcie zarówno tradycyjnego przedstawienia, jak i światła.
Muzykalność światła i teatru
Poprzez szczegółowe badanie procesów twórczych w dziełach trzech różnych gatunków, dokonuje się przeglądu różnorodnych możliwości muzykalności światła we współczesnym performansie i instalacji performatywnej. Za pomocą muzyki będącej koncepcją, modelem i metodą, ze szczególnym uwzględnieniem muzyki minimalistycznej, muzykalność tworzona jest w świetle.
Muzykalność światła ma ogromny potencjał w zakresie inspirowania, kształtowania i strukturyzacji procesu twórczego oraz dzieł zamiast tekstu. Muzykalność wywodząca się ze światła może rozszerzyć się na inne środki teatralne, które mogą rozwinąć formę i dramaturgię całego przedstawienia.
Umuzykalnione przedstawienie światłem i jego charakterystyczną abstrakcyjną, percepcyjną i pozajęzykową właściwością oraz czasowością może wyzwolić się z ograniczeń logocentryczności i reprezentacjonizmu teatru dramatycznego. W specyficznym kontekście tradycyjnego performansu muzykalność światła może również przyczynić się do przemyślenia na nowo tradycyjnych form sztuki, a także teatru światła i współczesnego. Powstałe w ten sposób splątanie muzykalności światła i performansu prowokuje do ponownej propozycji światła w teatrze i ponownego wyobrażenia sobie logiki estetycznej współczesnego teatru.
Dzięki kompozycji i efektowi estetycznemu wytworzonemu poprzez muzykalność samo światło staje się autonomiczne, wyrywa się z hierarchii teatru dramatycznego i tradycyjnego spektaklu i staje się samodzielnym performerem.
Chociaż opisuję tutaj światło jako „wykonawcę”, ten świetlny „wykonawca” niekoniecznie jest antropomorficzny, ale raczej zachowuje w przedstawieniu swoją charakterystyczną, nieludzką właściwość, z własną logiką estetyczną odmienną od ludzkiego performera. Podobna logika estetyczna może rozciągać się także na inne nieludzkie elementy teatralne, w tym dźwięk, scenografię i media cyfrowe. Koncepcja nieludzkich elementów wykonawczych i ich muzykalności mogłaby poszerzyć, aktualne w naszych czasach, pojęcie współczesnego teatru.
Podobnie jak w muzyce Notes of Light , światło nadal broni swoich praw, walczy, przewodzi, współpracuje z teatrem, a czasem mu się poddaje, prowadząc do samego serca światła, muzykalności i współczesnego teatru.
Bibliografia
Appia, Adolphe i Richard C. Beacham. Adolphe Appia: Teksty o teatrze . Routledge, 1993.
Barthes, Roland. Camera Lucida: Refleksje na temat fotografii . Przetłumaczone przez Richarda Howarda, Vintage, 2000.
Bergman, Gösta M. Oświetlenie w teatrze . Almqvist i Wiksell International, 1977.
Karttunen, Anssi. „ Nota programowa „Notatki o świetle ” (2006). Kaija Saariaho , 2015. Dostęp: 5 marca 2020.
Lehmann, Hans-Thies. Teatr postdramatyczny . Przetłumaczone przez Karen Jürs-Munby, Routledge, 2006.
Roesner, Dawid. Muzykalność w teatrze: muzyka jako model, metoda i metafora w teatrze . Routledge, 2016.
Amy Chan *
* Amy Chan jest artystką zajmującą się oświetleniem i teatrem. Jej główne zainteresowania artystyczne to eksploracja muzykalności, teatralności i performatywności światła w teatrze i instalacji. Uzyskała tytuł magistra sztuk pięknych (z wyróżnieniem) w dziedzinie projektowania oświetlenia uzyskany w Hong Kong Academy for Performing Arts. Jej kluczowe badania dotyczące światła w teatrze postdramatycznym były prezentowane na międzynarodowych konferencjach i sympozjach oraz publikowane w recenzowanych czasopismach. Więcej informacji na temat jej twórczości można znaleźć na stronie https://www.amychan-light.com/ .
Prawa autorskie © 2020 Amy Chan
Critical Stages/Scènes critiques e-ISSN: 2409-7411
Ten utwór jest objęty licencją
Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY-NC-ND 4.0.
Link do artykułu: