Tworzenie chłopa jako innego: samokolonizacja w Imperium Rosyjskim i Związku Radzieckim / Jeppe Heino Hansen

Wstęp

Tworzenie Imperium Rosyjskiego jako warunkowej potęgi imperialnej rozpoczęło się, gdy imperia zachodnie kolonizowały obszary oderwane od rdzenia swojego imperium, jak na przykład hiszpańska kolonizacja obu Ameryk, brytyjska kolonizacja Indii czy francuska kolonizacja terytoriów na Karaibach. Rosja skolonizowała terytorium, rozszerzając swoje zewnętrzne granice, tworząc ciągłe imperium kontynentalne rozciągające się od Morza Bałtyckiego na zachodzie po Ocean Spokojny na wschodzie. Chociaż Imperium Rosyjskie w żadnym wypadku nie było jedyną potęgą państwową, która ugruntowała swoją pozycję poprzez ekspansję lądową,¹ Specyfika takiej ekspansji i kolonizacji od dawna angażuje badaczy zainteresowanych przestrzenią rosyjską.² Jednak niewiele badań angażuje się w głębsze mechanizmy funkcjonowania Imperium Rosyjskiego w kategoriach wzajemnych powiązań między tym, co nazywa się jego kolonizacją zewnętrzną i wewnętrzną,³ i chociaż książka Alexandra Etkinda Internal Colonization: Russia’s Imperial Experience(2011) wnosi użyteczny wkład w takie badania, jest jednak – jak zauważyło wielu uczonych – problematyczna.

Książka Etkinda była ogólnie recenzowana z pewnym wahaniem co do jego ogólnej argumentacji. Na przykład Anna Fournier argumentuje, że choć „Etkind przekonująco pokazuje, że orientalizm można zastosować do „swoich”, a nawet do siebie”, to należy zadać sobie pytanie, czy autokolonizacja jest „formą dyskursu spełniającą inne funkcje”⁴ Niedawno Maxim Chomyakov argumentował, że chociaż teoria Etkinda przyczynia się do zrozumienia samoorientalizacji i autoegzotyzacji, „podejście to oczywiście nie może uwzględniać różnych rodzajów dominacji, ucisku czy modernizacji i rozwoju, ponieważ postrzega je wszystkie poprzez soczewka teorii kolonizacji wewnętrznej”.⁵

Główny problem teorii kolonizacji wewnętrznej Etkinda polega, ogólnie rzecz biorąc, na tym, że nie uwzględnia ona różnych doświadczeń rosyjskiego imperializmu i przesadnie podkreśla rzekomą wyjątkowość ekspansji Moskwy. Naturalnie, doświadczenie kolonizacji musi być różne w zależności od tego, czy jest się rdzennym mieszkańcem Syberii, zniewolonym ze względu na kolor skóry i wyznawaną religię, czy też jest się samokolonizowanym chłopem, zniewolonym ze względu na swój status klasowy. Jak pisze Tamar Koplatadze:

… taka argumentacja [że Imperium Rosyjskie prowadziło kolonializm głównie wewnętrznie] nie tylko pomija kolonialny status podmiotu narodów Imperium Rosyjskiego i Związku Radzieckiego, ale także stwarza ryzyko promowania wizerunku Rosji jako łagodnego kolonizatora, surowego wobec siebie ale życzliwy wobec swoich zewnętrznych kolonii, a nawet korzystny dla nich⁶

Zamiast bronić lub potępiać teorię Etkinda, w tym artykule zamierzamy znaleźć i na nowo zdefiniować aspekty jego teorii samokolonizacji, które pasują lub są przydatne w badaniu imperiów rosyjskiego i sowieckiego – a być może także współczesnej Rosji. W związku z tym wymaga to wersji samokolonizacji, która nie twierdzi, jak Etkind, że nie ma powodu rozróżniać między rdzeniem a peryferiami Imperium Rosyjskiego ze względu na połączenie rosyjskich kolonii i jej rdzenia.

Artykuł rozpoczyna się od analizy różnych modeli rosyjskiej kolonializmu, wprowadzając rozróżnienie między nimi, ale także pokazując, w jaki sposób były ze sobą powiązane. Czyni tak, aby dojść do definicji terminu autokolonizacja, która odnosi się do tego, jak należy rozumieć przedrostek „ja” w odniesieniu do dychotomii „ja”/inny”, wokół której koncentruje się większość badań postkolonialnych. Twierdzę, że może i powinno odnosić się ono jedynie do dosłownego rozumienia tego terminu i nie może być stosowane do nikogo innego, gdyż tylko pogłębiłoby to oksymoroniczny charakter tego terminu. Następnie w artykule dokonana zostanie analiza instytucji pańszczyzny, jej zniesienia, Doktryny narodowościowej z 1833 roku i stalinowskiej dekulakizacji w kontekście tej wersji samokolonizacji. Analiza ta pokaże, w jaki sposób polityka skierowana przeciwko własnej ludności Rosji (ja) różniła się od kolonizacji rdzennej ludności na rosyjskiej przestrzeni peryferyjnej pod jednym kluczowym aspektem: rasizmem.

Podczas gdy Rosja ujarzmiła, a w niektórych przypadkach zniewoliła rdzenną ludność, rosyjscy chłopi również zostali ujarzmieni i odmienieni, aczkolwiek przy użyciu innych metod, strategii i celów. Chłopi byli typowo etnicznie Rosjanami, praktykowali prawosławie i mieszkali na obszarach wiejskich w pobliżu ośrodków metropolitalnych Moskwy i Petersburga. Ujarzmienie chłopów wymagało zatem różnych praktyk odmienności, ponieważ nie było wyraźnych różnic rasowych. Zamiast tego dyskurs władz rosyjskich w epoce cesarstwa skupiał się na podobieństwie chłopów do rdzennej ludności nierosyjskiej, którą postrzegali jako dziką lub barbarzyńską. W czasach sowieckich, gdzie pojęcie różnicy rasowej zostało w dużej mierze wykorzenione, władze zmieniły swoją strategię i zamiast tego skupiły się na osobistych charakterach chłopów w swoich metodach odmienności.

Celem tego artykułu nie jest zakończenie debaty na temat teorii Etkinda, ale raczej jej poszerzenie poprzez przywołanie przykładów zaczerpniętych z rosyjskiej twórczości literackiej od XVIII do XX wieku, z dziełami takich artystów jak Aleksander Radiszczow i Andriej Płatonow. Praca Etkinda, choć w niektórych obszarach wyraźnie błędna, ponieważ nie uwzględnia znacznej części rosyjskiego kolonializmu, oferuje przydatne poglądy na pewne aspekty rosyjskiego imperializmu, zwłaszcza jeśli chodzi o ideę kolonizacji własnej populacji, która może być przydatne do badania innych imperiów, jak również po naprawieniu pewnych niedociągnięć. Dodatkowo oddzielenie koncepcji wewnętrznej i samokolonizacji sprawi, że wewnętrzna kolonizacja rosyjskich peryferii będzie mogła zostać wpisana w większy system kolonizacji wewnętrznych na całym świecie.

Rozbiór rosyjskiej kolonializmu: kolonizacja zewnętrzna i wewnętrzna oraz samokolonizacja

Badanie imperializmu rosyjskiego obejmuje trzy formy kolonizacji: Kolonizację zewnętrzną, która jest aktem poszerzania granic poprzez podbój przyległych ziem, ale zakłada także nieuniknione ujarzmienie ludności tubylczej; kolonizacja wewnętrzna, która odnosi się do ciągłych wysiłków na rzecz zagospodarowania i kolonizacji terytoriów peryferyjnych, przy jednoczesnej rusyfikacji, chrystianizacji i ujarzmianiu ludów nienależących do dominującej kultury państwa kolonizującego. Te dwie metody kolonizacji nie są w żaden sposób specyficzne dla przestrzeni rosyjskiej, ale miały miejsce w wielu przestrzeniach, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, gdzie amerykańska ekspansja terytorialna na Zachód i późniejsze traktowanie rdzennych Amerykanów odbywały się w drodze procesów porównywalnych z postępowaniem Rosji.⁷

Ostatni sposób kolonizacji, jaki przeprowadziły imperia rosyjskie, jest oksymoronicznie nazywany „samokolonizacją”. Termin ten zaczerpnięto z kontrowersyjnej książki Etkinda, która po jej publikacji wywołała falę negatywnych reakcji, głównie związanych z tym, jak wydawało się, że umniejsza ona znaczenie cierpień, jakich rdzenna ludność doznała z rąk Imperium Rosyjskiego.⁸ Praca Etkinda na temat historii imperium rosyjskiego, widzianej przez pryzmat jego teorii rosyjskiej kolonizacji wewnętrznej, opiera się na pracach rosyjskich historyków, takich jak Siergiej Sołowjow (1820–1879) i Wasilij Kliuchewski (1841–1911), którzy obaj twierdzili, że Rosja skolonizowała się.⁹ Idee wysunięte przez Etkinda zrodziły się w serii artykułów datowanych na początek XXI wieku.¹⁰ Wkrótce po publikacji artykuły krytykowano za ideę autokolonizacji, gdyż dla wielu oznaczała ona całkowite zatarcie różnicy między „ja” a „innym”, „kolonizatorem” i „skolonizowanym”, czyli tradycyjnymi dychotomiami, wokół których artykułowana jest teoria postkolonialna. W związku z tym implikacje wersji Etkinda dotyczącej wewnętrznej kolonizacji polegają na zniszczeniu tych dychotomii, a co za tym idzie, (celowo lub nieumyślnie) lekceważy ona wiele różnych doświadczeń rosyjskiego kolonializmu, które istnieją w wieloetnicznym, wielokulturowym i wielojęzycznym bycie, który większość ludzi nazywa Rosją . Na kolejnych stronach przedstawię mój pogląd na pracę Etkinda i zasugeruję sposoby włączenia terminu samokolonizacja do badań nad rosyjskim imperializmem bez podważania dychotomii pomiędzy tłumionymi i tłumiącymi.

Etkind nie jest bynajmniej jedynym uczonym badającym Imperium Rosyjskie pod kątem kolonizacji wewnętrznej. Steven Sabol, który porównuje kolonizację wewnętrzną w Rosji i Stanach Zjednoczonych, argumentuje, że: „Kolonizacja wewnętrzna (…) obejmowała zestaw polityk, programów i strategii mających na celu włączenie ziemi oraz społeczną i kulturową integrację ludzi w kolonizujące struktury państwowe i instytucje”.¹¹ Podobną definicję prezentuje Dittmar Schorkowitz, pisząc: „[Kolonizacja wewnętrzna] nastąpiła po podboju, aneksji i penetracji obcych dotychczas ziem i „innych” kultur, które z czasem przekształciły się w integralne części imperium”.¹² Z definicji tych wynika, że ​​terminu „kolonizacja wewnętrzna” nie można zastosować do etnicznych Rosjan, którzy byli kolonizowani głównie w sercu Imperium Rosyjskiego, ponieważ nie byli oni „innymi” i w dużej mierze nie zamieszkiwali postrzeganej „dziewiczej krainy”. Niemniej jednak właśnie to czyni Etkind w swojej prac y„Kolonizacja wewnętrzna”. Uderzającą cechą tych definicji, której nie ma w definicji Etkinda, jest to, że wewnętrzna kolonizacja oznacza podporządkowanie „innego” dominującej kulturze. Zamiast tego definicja Etkinda brzmi: „…kolonizacja wewnętrzna oznacza specyficzną kulturowo dominację w granicach narodowych, rzeczywistą lub wyobrażoną”.¹³ definicję tę można skrytykować za niejasność i przyczynianie się do zatarcia różnic, a tym samym zaniedbywanie różnych doświadczeń rosyjskiego imperializmu, podkreśla ona ważną kwestię dla Etkinda:każdyw przestrzeni rosyjskiej może być podmiotem skolonizowanym.

Jednym z najlepszych przykładów niekonwencjonalnych podmiotów skolonizowanych w Rosji są masy chłopskie. Przez stulecia byli poddawani niewoli, ograniczani w swobodzie poruszania się i przymusowo przenoszeni do kołchozów. Byli więzieni, bici i zabijani. Jak zobaczymy, podczas europeizacji w XVIII wieku uznano je za nienadające się do modernizacji i choć chłopi walczyli u boku rosyjskich oficerów w wojnach napoleońskich, na wyzwolenie z niewoli musieli czekać kolejnych 50 lat. Następnie, uzyskawszy swobodę przemieszczania się, popadli w głębokie zadłużenie u swoich byłych panów, otrzymując część swojej ziemi na zasadzie pożyczki. W czasach sowieckich ruch chłopów został ponownie ograniczony, gdy Stalin wymusił na nich kolektywizację, po której nastąpiły procesy dekulakizacji.

Główny argument Etkinda, że ​​kolonizacja wewnętrzna i samokolonizacja w Rosji to podobne procesy, opiera się na jego lekturze Kronika pierwotna , która opisuje powstanie czegoś, co niektórzy postrzegają jako pierwsze państwo rosyjskie, znane jako Rus, a później Ruś Kijowska. Opowiada historię Ruryka, rzekomo szwedzkiego wikinga, który został zaproszony do rządzenia skłóconymi miastami-państwami i stworzenia spójnej całości. Fakt, że Rurik został zaproszony z obcego kraju do zjednoczenia miast-państw, prowadzi Etkinda do argumentacji, że…:

Jeśli X wykonuje Y do Z, jak w stwierdzeniu „Wielka Brytania kolonizuje Indie”, oznacza to, że X i Z istniały tam przed wystąpieniem Y. Ale ta prosta logika nie sprawdziłaby się w przypadku kolonizacji Rosji, ponieważ według Sołowiewa i Kliuczewskiego Rosja ukonstytuowała się w procesie kolonizacji. Nie było X poprzedzającego Y i żadnego Z różniącego się od X. (…) Skoro skolonizowane obszary nie zachowały swojego specjalnego statusu, lecz zostały wchłonięte przez państwo rosyjskie, nie ma powodu rozróżniać rosyjskich kolonii od jej ośrodka metropolitalnego . Wraz z terytorialnym rozwojem państwa Rosja kolonizowała nowo zawłaszczone terytoria, ale także (choć prawdopodobnie w różnych formach) kolonizowała siebie w rdzeniu imperialnym, które wielokrotnie poddawało się temu procesowi kolonizacji.¹⁴

W ten sposób Etkind argumentuje, że Rosja zawsze ulegała samokolonizacji, gdy rozszerzała swoje terytorium, i jako taka, zgodnie z tą interpretacją, rdzeń i peryferie stają się tym samym. W tym sensie Etkind odrzuca pojęcie rasy w rosyjskiej kolonizacji zewnętrznej i wewnętrznej, biorąc pod uwagę, że pozostanie to ta sama kolonizacja, jakiej poddawani byli etniczni Rosjanie.

Jednak w rzeczywistości nie ma to miejsca w przypadku rosyjskiej kolonizacji, ponieważ w rosyjskich praktykach kolonialnych był wyraźny element rasizmu. Ofiary rosyjskiej kolonizacji zewnętrznej i późniejszej wewnętrznej kolonizacji rosyjskiej były przez władze określane mianem inorodetów (innej narodowości), inoweretów (innej wiary) lub nemetów (od nemoj , czyli niemy).¹⁵ Przedrostki tych słów (ino-ine-) ujawniają rasizm zawarty w tych terminach:ino– pochodzi od słowainoyoznaczającego „inny” lub „inny”, natomiastne-jest zaprzeczeniem. Oznacza to, że ludy skolonizowane definiowano według kryteriów związanych z rosyjskością; byli innego pochodzenia (niż rosyjski), innej wiary (niż prawosławie) i nie znali języka (języka rosyjskiego). Z takich ocen wynika, że ​​rosyjskość była miarą cywilizacji w szeroko rozpowszechnionej formie etnocentryzmu. Nawet zewnętrzne kolonizacje lądowe różniły się od siebie, jak zauważa Michał Chodarkowski. Rosja napotkała zupełnie inne narody i podmioty na swoich zachodnich i wschodnich granicach: na Zachodzie istniały jasno określone granice i przeważali ludy białe i chrześcijańskie, podczas gdy na Wschodzie nie było wyraźnych granic i istniała mnogość różnych narodów, języków i kultur, którzy byli głównie plemienni i koczowniczy.¹⁶ Dodatkowo proces kolonizacji Kaukazu na południu wymagał setek lat wysiłków militarnych przeciwko ludom tureckim. Dlatego też, podczas zewnętrznej kolonizacji Imperium Rosyjskiego, w różnych regionach stosowano różne strategie. Dlatego twierdzenie, że nie ma powodu rozróżniać rdzenia i peryferii, wydaje się co najmniej naciągane.

Strategie podboju i kolonizacji wewnętrznej zmieniały się z biegiem czasu, co pokazuje przykład kolonizacji ziem środkowoazjatyckich. W latach sześćdziesiątych XIX wieku, gdy Imperium Rosyjskie wkroczyło w głąb Azji Środkowej, a mianowicie do Chanatu Kokand i Emiratu Buchary, zastosowano ideę tabula rasa . Według Jennifer Keating narracja imperialna przedstawiała krajobraz jako „pozbawiony właścicieli, mieszkańców i cech charakterystycznych” i był postrzegany jako „miejsce do odwiedzenia i obserwacji, a nie do zatrzymania się”.¹⁷ Jednakże pod koniec XIX i na początku XX wieku rasistowską teorię aryjczyków zastosowano do podboju Azji Środkowej. Teorię tę wykorzystano do uzasadnienia podboju Azji Środkowej, ponieważ Rosjanie postrzegali Tadżyków jako naród pochodzenia aryjskiego,¹⁸ i w tym sensie podbój Azji Środkowej postrzegał jako wyzwolenie „bratniczego ludu” z „jarzma barbarzyństwa”.¹⁹ W tym przypadku kolonizacja Azji Środkowej była wyraźnie motywowana uprzedzeniami rasowymi.

Brak rasy w zastosowaniu przez Etkinda terminu „kolonizacja wewnętrzna” wydaje się jeszcze bardziej dziwny, biorąc pod uwagę, że uczeni regularnie posługują się pojęciem rasy w swoich badaniach nad tym pojęciem. Ogólnie rzecz biorąc, w kontekście innym niż rosyjski, kolonizacja wewnętrzna odnosi się do podporządkowania rasowego w granicach państw kolonizujących. Na przykład John R. Chavez pisze, że „…kolonializm wewnętrzny stara się wyjaśnić podrzędny status grupy rasowej lub etnicznej we własnej ojczyźnie w granicach większego państwa zdominowanego przez inny naród”,²⁰ i Stephen Wyn Williams napisali w 1977 r., że:

W „sytuacji kolonialnej” [kolonizacja wewnętrzna] ogólnie oznacza „dominację przez odmienną rasowo i kulturowo obcą grupę podboju, narzuconą w imię dogmatycznie potwierdzonej wyższości rasowej, etnicznej lub kulturowej, materialnie gorszej rdzennej ludności. Istnieje kontakt pomiędzy różnymi kulturami. Zdominowane społeczeństwo jest skazane przez metropolię na instrumentalną rolę. Wreszcie, istnieje odwoływanie się nie tylko do przymusu utrzymania stabilności politycznej, ale także do kompleksu stereotypów rasowych i kulturowych w celu legitymizacji zwierzchnictwa metropolitalnego.²¹

Ponadto badanie doświadczeń Afroamerykanów w zakresie wewnętrznego kolonializmu jest niemożliwe bez pojęcia rasizmu.²² Mając to na uwadze oraz fakt, że Rosja, podobnie jak Stany Zjednoczone, jest państwem wielonarodowym, zdumiewający jest fakt, że Etkind w swojej pracy na temat rosyjskiej kolonizacji wewnętrznej zdecydował się na wykreślenie rasy z równania. Biorąc pod uwagę, że doświadczenia samoskolonizowanego rosyjskiego chłopa i wewnętrznie skolonizowanej tubylczej jednostki na Syberii muszą być odmienne, zastosowanie przez Etkinda terminu „kolonizacja wewnętrzna” jest problematyczne. Główną tego przyczyną jest fakt, że rasizm nie odegrał żadnej roli w samokolonizacji rdzenia Rosji, ale odegrał znaczącą rolę w wewnętrznej kolonizacji ziem peryferyjnych przez Rosję. W związku z tym najbardziej widoczną cechą odróżniającą kolonizację wewnętrzną od samokolonizacji jest rasizm.

W badaniach nad Imperium Rosyjskim co jakiś czas natkniemy się na teksty, które dowodzą, że głównymi ofiarami rosyjskiego kolonializmu byli właśni ludzie Imperium²³ oraz że władze rosyjskie były tolerancyjne, a nawet życzliwe wobec ludności, którą wchłonęły w wyniku podboju kolonialnego.²⁴ Drugie z dwóch twierdzeń dotyczy tego, w jaki sposób władze rosyjskie pozwoliłyby ludziom zachować status społeczny sprzed kolonizacji, o ile zaakceptowaliby cara jako swojego przywódcę i przeszli na prawosławie. Jeśli doszło do powstania ze strony określonej grupy kolonizowanej, np. odmowy przejścia na prawosławie, odbierano im prawa.²⁵ W takim przypadki podobnie jak w Kabardzie w 1779 r. Rosja pojawiła się z armią i zmusiła ją da zadeklarowania wierności i poddania się carowi rosyjskiemu.²⁶ Zatem fakt, że wiele narodów nierosyjskich dotarło do stosunkowo wysokich stanowisk w Imperium Rosyjskim, nie neguje faktu, że rdzenna ludność Syberii, Azji Środkowej i Kaukazu była poddawana rasistowskiej polityce przez to samo imperium. Ponadto incydent w Kabardzie jest bardzo dobrym przykładem tego, jak wewnętrzna kolonizacja rzeczywiście wiązała się z pojęciem rasy. W Imperium Rosyjskim istniała praktyka nadawania praw grupom ludzi, którą Jane Burbank i Frederick Cooper nazywają „polityką różnicy”. Prawa zostały nadane w oparciu o kategorie takie jak zawód, religia i pochodzenie etniczne.²⁷ Zatem nawet w ramach specjalnych praw, jakie czasami przyznawano ludom skolonizowanym, takich jak zwolnienie ze służby wojskowej i podatki²⁸ element rasowy był niewątpliwie obecny.

Bardziej problematyczne jest jednak pierwsze z dwóch powyższych twierdzeń, jakoby głównymi ofiarami rosyjskiego kolonializmu byli „własni ludzie” Cesarstwa. Do kogo odnosi się wyrażenie „własny lud”? Tekst Alexandra Morrisona „Imperium Rosyjskie i Związek Radziecki: za wcześnie, aby mówić o echach?” wydaje się sugerować, że może odnosić się do każdego. „Niektórzy historycy określają [naród rosyjski] jako główne ofiary „ich” imperium”^{29 –} pisze Morrison, odnosząc się do eseju recenzyjnego Austina Jersilda dotyczącego pięciu różnych dzieł, z których wszystkie dotyczą konkretnego przypadku rosyjskiego kolonializmu na wschodniej, południowej i zachodniej granicy Cesarstwa.³⁰  Żadna z prac nie opisuje sposobu, w jaki Rosja kolonizowała etnicznych Rosjan, a raczej to, jak traktowała ludność zamieszkującą jej peryferie, w przeważającej mierze niebędącą etnicznie Rosjanami. Zatem pytanie brzmi: czy te narody należały do ​​„własności” Rosji, czy też zostały zmuszone do stania się częścią Imperium Rosyjskiego? Wyrażenia „własny naród” w tym kontekście użyto prawdopodobnie w odniesieniu do faktu, że Imperium Rosyjskie włączyło ludy skolonizowane do struktur imperialnych, jednak lekceważyło ono wyraźnie istniejące pojęcia rasizmu i podkreślało potrzebę stosowania innego słownictwa w badaniach akademickich na Imperium Rosyjskim. Podkreśla to konieczność wprowadzenia słownictwa odróżniającego kolonizację wewnętrzną skierowaną przeciwko narodom nierosyjskim od kolonizacji osób należących do „ja” rosyjskiego, czyli osób należących do dominującej tożsamości kulturowej w Rosji.

Etkind używa terminu samokolonizacja głównie w odniesieniu do rosyjskich ruchów na wschód, mających na celu kolonizację wewnętrznych ziem Syberii.³¹ Zatem samokolonizacja staje się czynnikiem kolonizacji wewnętrznej i podkreśla jego argument, że samokolonizacja i kolonizacja wewnętrzna są nierozróżnialne. Chociaż Etkind szeroko bada w swojej książce instytucję pańszczyzny, nie używa w odniesieniu do niej terminu samokolonizacja. Moim zdaniem, a potencjalnie także Etkinda, poddaństwo było głównym sposobem kolonizacji własnego narodu przez Rosję. Jednak najważniejszą cechą pańszczyzny w odniesieniu do centralno-peryferyjnego elementu kolonizacji jest to, że pańszczyzna była głównie funkcją społeczną w centralnych obszarach Imperium Rosyjskiego.³² Dlatego proponuję wprowadzenie słownictwa, które stanowi, że samokolonizacja i kolonizacja wewnętrzna są odrębnymi, choć równoczesnymi procesami kolonizacji. W tym znacznie bardziej uporządkowanym spojrzeniu na rosyjskie sposoby kolonizacji kolonizacja wewnętrzna odnosiłaby się do ujarzmienia przez Imperium Rosyjskie narodów nierosyjskich do niższego statusu; samokolonizację należy z kolei rozumieć dosłownie w odniesieniu do dychotomii ja/inny: należy rozumieć kolonizację ludzi, którzy mają wspólne pochodzenie etniczne, język, religię itp. z podmiotem kolonizującym i obejmować przymusowe wysiedlenia Rosjan w odległe obszary, jak np. działo się to w okresie pańszczyzny, a w znacznie większym stopniu podczas dekułakacji i czystek stalinowskich. W związku z tym moja propozycja zapewniłaby możliwość studiowania, omawiania i analizowania różnych aspektów i wydarzeń w rosyjskiej historii imperializmu bez niezamierzonego umniejszania znaczenia kolonizacji w innych częściach Cesarstwa. Dzięki temu badania nad rosyjskimi peryferiami będą miały szansę na wpisanie się w większy system badań nad kwestiami rasowymi w wewnętrznie skolonizowanych przestrzeniach na całym świecie, otwierając jednocześnie szerszą dyskusję na temat samokolonizacji w Rosji i gdzie indziej. Poniżej pokażę, jak wyglądałoby badanie rosyjskiego chłopstwa od 1649 do 1933 roku przez pryzmat mojej wersji teorii samokolonizacji. Uwzględnia powiązania z wewnętrzną kolonizacją rosyjskich ziem peryferyjnych i skupia się na tym, jak władze rosyjskie konstruowały odmienność chłopów narodu.

Konstruowanie odmienności siebie: chłopstwo w imperium rosyjskim

Około rok po tym, jak Rosja założyła swoją pierwszą osadę na wybrzeżach Oceanu Spokojnego,³³ Instytucja pańszczyzny powstała w 1649 r. w odpowiedzi na czas kłopotów (1598–1613), po którym niezwykle ważne stało się zapewnienie carowi stałego wsparcia ze strony szlachty. Przed 1649 rokiem chłopi mogli opuszczać ziemię swojego pana i po każdym sezonie wyruszać do pracy na innych ziemiach u innego pana. Oznaczało to, że właściciele gruntów potencjalnie mogli doświadczyć niedoborów pracowników na następny sezon. Aby zadowolić właścicieli ziemskich, władze zdecydowały o całkowitym zakazie przemieszczania się chłopów.³⁴ Według Etkinda pańszczyzna stała się ważna w rozwoju niedawno podbitych terytoriów Syberii, ponieważ właściciele ziemscy otrzymali pozwolenie na przenoszenie swoich majątków, a poddani (chłopi niewolniczy) na zakładanie majątków ziemskich na rosyjskim terytorium Syberii.³⁵ Jednak pomimo tych specjalnych praw przyznanych właścicielom ziemskim większość rosyjskich chłopów pańszczyźnianych pozostała w centralnych regionach Rosji, ale chociaż system pozostał niezmieniony, stosunkowo niewielu chłopów pańszczyźnianych zostało przeniesionych na terytoria wschodnie. Jak twierdzi Willard Sunderland:

Moskiewscy właściciele pańszczyźniani, podobnie jak ich następcy w okresie cesarstwa, zwykle niechętnie przesiedlali swoich podopiecznych na duże odległości. Przedsięwzięcie było kosztowne, ale co ważniejsze, bliżej domu było tak dużo otwartej ziemi do wykorzystania, że ​​zachęta do wysyłania chłopów dalej była niewielka.³⁶

W latach 1858–1859 chłopi pańszczyźniani stanowili 37,7% populacji, czyli 22 500 000 ludzi.³⁷ Poddaństwo nie było jednak szeroko rozpowszechnione w całym imperium i stawało się coraz mniej powszechne w miarę oddalania się od Moskwy i Petersburga. W regionach położonych w pobliżu tych miast chłopi pańszczyźniani mogą stanowić nawet 70 procent populacji.^j38 W centralnej Rosji pańszczyzna pełniła ważną funkcję: utrzymywała szlachtę na pozycji władzy, a biedni pozostawali biedni. „W swoich zasadniczych obszarach – pisze Etkind – „poddaństwo było mechanizmem polityki społecznej i zachowania stylu życia”. Chłopi pańszczyźniani byli poza prawem. Ich panowie mogli zastawiać hipotekę lub sprzedawać swoich poddanych według własnego uznania (chociaż rodziny poddanych były sprzedawane jako jedna całość), a także kupować nowych. „Zarząd, a nie zysk, był jego funkcją użyteczności”; Etkind kontynuuje: „stosowaną metodą był raczej przymus niż inwestycje; jego celem była raczej reprodukcja ludności i kolonizacja ziemi niż produkcja towarów”.³⁹ Pańszczyzna nie była jedynie środkiem do produkcji dóbr konsumpcyjnych i handlowych, była ważnym elementem mechanicznym rosyjskiego koła zębatego: utrzymywała chłopstwo w pozycji uległości, a arystokracji pełne brzuchy, a w pewnym stopniu przyczyniła się do do rozwoju niedawno podbitych ziem Rosji.

Najbardziej uderzającą cechą rosyjskiej samokolonizacji jest to, że typowym podmiotem kolonialnym byłby rosyjski prawosławny chłop. Chociaż niektórym podbitym narodom, zgodnie z polityką różnicy, przyznano prawo do posiadania poddanych, ludy niechrześcijańskie wchłonięte przez imperium nie zostały zniewolone. Według Etkinda niektórzy poddani byli staroobrzędowcami, jeszcze mniej Tatarów, ale wśród ortodoksyjnych ludów słowiańskich były miliony poddanych.⁴⁰ Potwierdzają to szacunki Willarda Sunderlanda z niedawnego artykułu, w którym szacuje się, że w 1861 r. wśród wyemancypowanych chłopów pańszczyźnianych było 13 308 800 Rosjan. Dla porównania było to 1 500 000 Litwinów, 2 606 000 Białorusinów, 6 271 500 Ukraińców i 593 200 różnych narodowości.⁴¹ Jednocześnie na Syberii pańszczyzna rozprzestrzeniła się w niewielkim stopniu.⁴²

Życie w niewoli było trudne^k43 Jednak  większość rosyjskiej szlachty metropolitalnej nie była świadoma trudów chłopskich lub tuż za granicami głównych miast Rosji była im obojętna. W zbiorze opowiadań Aleksandra Radiszchowa Podróż z Petersburga do Moskwy (Puteshestvie iz Peterburga v Moskvu, 1790) podróżujący szlachcic z Petersburga wysiada z powozu, aby znaleźć chwilę wytchnienia na wyboistej drodze. Jest niedziela i widząc chłopa orzącego swoje pole, od razu dochodzi do wniosku, że chłop musi być staroobrzędowcem, bo w niedzielę nie pracowałby ktoś przestrzegający prawosławnych zasad. Kiedy jednak z nim rozmawia, dowiaduje się, że chłop jest zmuszony pracować w niedzielę na swoim polu, aby wyżywić rodzinę, ponieważ przez resztę tygodnia pracuje na polach swojego pana. Podróżnik natychmiast zaczął konstruować różnicę kulturową między sobą a chłopem, ale zamiast tego odkrywa pokrewieństwo. Dowiaduje się, że jedyną zasadniczą różnicą między nimi jest klasa. Radiszczow nie podaje żadnego opisu wyglądu chłopa. Zamiast tego skupia się na tym, że wyznaje on tę samą wiarę co podróżujący szlachcic i motywuje go potrzeba wykarmienia swojej rodziny. Podróżnik pochodzi oczywiście z zeuropeizowanego centrum Rosji, gdzie chłop został skonstruowany jako „zacofany” i „niecywilizowany”, ale dowiaduje się, że nie ma między nimi zasadniczej różnicy. To skłania podróżnika-narratora do dostrzeżenia niesprawiedliwości w sposobie, w jaki Rosja traktuje swoją ludność chłopską: „…kto dał wam nad nim władzę?” narrator myśli sobie: „Prawo. – Prawo?’⁴⁴

Spotkanie podróżnika z chłopem jest przykładem podziału między rosyjskimi metropoliami a wsią tuż za granicami miast. Mieszkańcy miast (niezależnie od klasy) byli w dużej mierze nieświadomi lub obojętni na cierpienia swoich rodaków na wsi. Narrator-podróżnik, chroniony przed kontaktem z cierpiącymi chłopami w swoim stosunkowo luksusowym życiu miejskim, ma trudności z interpretacją sytuacji, w której poddany jest zmuszony pracować na swoim polu w niedzielę. Jak przekonuje Valeria Sobol: „Egzotyczny „inny” odkryty przez narratora w trakcie podróży to rzeczywiście cierpiący rosyjski chłop”.⁴⁵

Dzieło Radszczewa, choć zakazane przez Katarzynę Wielką, stanowi wstęp do dyskusji o pańszczyźnie, która nasiliła się po wojnach napoleońskich, ale służy też jako przypomnienie, że teoria samokolonizacji jest z konieczności głównie podejściem klasowym. Nie ma różnicy etnicznej ani religijnej pomiędzy kolonizatorem a skolonizowanym, są raczej różnice kulturowe oparte na klasie, zawodzie i położeniu geograficznym. W większości przypadków kolonialnych istnieje wyraźne rozróżnienie między „ja” a innym, które zwykle dotyczy rasy i religii. W rosyjskiej samokolonizacji, a zwłaszcza w niewoli, rozróżnienie między „ja” a „innym” jest niezwykle trudne. Chłopami pańszczyźnianymi byli biali, Rosjanie i prawosławni, zupełnie jak ich panowie. Jednak konstrukcja różnicy kulturowej między „ja” a „innym” pozostała ważna w rosyjskiej samokolonizacji, jak w każdym przypadku kolonialnym. Homi Bhabha w swojej książce The Location of Culture (1994) pokazuje, jak ważne dla władzy kolonialnej jest ustalenie różnic kulturowych:

Różnica kulturowa to proces ogłaszania kultury jako „możliwej do poznania”, autorytatywnej, adekwatnej do konstrukcji systemów identyfikacji kulturowej. […] [Różnica kulturowa to proces oznaczania, poprzez który wypowiedzi na temat kultury lub kultury różnicują, dyskryminują i upoważniają do wytwarzania pól siły, odniesienia, stosowalności i pojemności.⁴⁶

Według Bhabhy moc kolonizacyjna opiera się na konstruowaniu różnic kulturowych, aby móc zidentyfikować aspekty tożsamości wymagające cywilizacji. W ten sposób ustanawia się dyskurs uzasadniający uległość drugiego, w tym przypadku chłopa rosyjskiego. „Orientalizacja poddanych”, pisze Etkind, „była częścią poznawczej maszynerii pańszczyzny: traktując ludzi jak własność, należało skonstruować różnicę między nimi a sobą”.⁴⁷

Zdaniem Etkinda Imperium Rosyjskie dokonało wizualnej zmiany poprzez niesławny podatek od brody Piotra Wielkiego – reformę często określaną jako reformę europeizacyjną, ponieważ dotyczyła głównie arystokracji, którą Piotr chciał gładko ogolić zgodnie z europejską modą . Etkind argumentuje, że w rzeczywistości miało to pośrednio na celu stworzenie widocznej różnicy między chłopstwem a resztą społeczeństwa.⁴⁸ O ile rasizacja chłopstwa mogła być pośrednią konsekwencją wprowadzenia podatku od brody, o tyle trudno określić, jakie dokładnie były intencje Piotra w sprawie podatku od brody, jak wskazuje Jewgienij Akeljew: „…ani jeden ze znanych dekretów cara lub listach przedstawia motywy, dla których zakazał noszenia brody”.⁴⁹ jednak Akeljew znajduje wskazówki, że wprowadzenie podatku od brody mogło mieć na celu zdystansowanie narodu rosyjskiego od ludów azjatyckich, których brody Piotr rzekomo postrzegał jako przejaw barbarzyństwa:

Wydaje się zatem, że Piotr i jego zwolennicy postrzegali zwyczajową praktykę zapuszczania długiej brody jako wizualny kod sygnalizujący [ sic! ] przynależność do „niepolitycznego” (lub niecywilizowanego) narodu. Walka z brodą była dla Piotra walką z elementami barbarzyństwa, ze zwyczajami „busurmańskimi”, czyli odziedziczonymi od Tatarów.⁵⁰

Innymi słowy, była to polityka mająca na celu wniesienie narodowi rosyjskiemu rzekomej formy cywilizacji, podczas gdy chłopom „nie zapewniono” takich usług, ponieważ pozwolono im zachować brody. Po wprowadzeniu reformy gładko ogolona twarz stała się symbolem bogactwa, władzy i cywilizacji, natomiast chłopskie brody oznaczały „barbarzyństwo” i „zacofanie”. Podatek od brody to tylko jeden z przykładów tego, jak chłopstwo było postrzegane jako nienadające się do reform europeizacyjnych, ale jak zobaczymy, w XIX wieku wraz z wzrostem nacjonalizmu i słowianofilstwa chłopstwo wzbudziło wielkie zainteresowanie słowianofilów i narodników właśnie dlatego, że nie podlegały europeizacji. Dlatego wielu poszukiwało definicji rosyjskości wśród chłopów narodowych. Poszukiwania pozostały jednak w dużej mierze niejednoznaczne i istniały różne poglądy na temat interpretacji i definiowania rosyjskości.

W XIX wieku zmienił się ogólny stosunek do chłopstwa. Jak pisze Marc Raeff: „…pod wpływem oświecenia i sentymentalizmu chłop był coraz częściej postrzegany jako „dziecko natury”, zdolne do wychowania cywilizacyjnego i samodyscypliny [ sic! ]’.⁵¹ Podobnie jak to miało miejsce od XVII wieku, Rosja w XIX wieku nadal twierdziła, że ​​ma wyższość nad Wschodem, ale ponieważ w XVIII wieku aspirowała do zajęcia pozycji w zachodnioeuropejskiej sferze kulturalnej, Rosja (coraz częściej po rewolucji francuskiej i zwłaszcza po wojnach napoleońskich) starał się zdystansować od Zachodu. Debata na temat pańszczyzny, którą wielu, w tym car Aleksander I (1801–1825), chciało znieść, ostatecznie doprowadziła do emancypacji chłopów pańszczyźnianych w 1861 r.

Najlepszym przykładem zmiany podejścia jest Doktryna narodowościowa Mikołaja I. Sformułowana przez jego doradcę Siergieja Uwarowa w 1833 r. Doktryna składała się z trzech filarów: „Ortodoksja, autokracja, narodowość”. Chociaż doktryna ta nie miała bezpośredniego wpływu na chłopstwo jako takie, podkreślała sposób, w jaki car postrzegał naród rosyjski. To ortodoksja była cechą definiującą rosyjskość i jako taka wyznacza ostateczne oderwanie się Imperium Rosyjskiego od Europy. W związku z tym posunięcie to wywołało zainteresowanie rosyjskim narodem , biorąc pod uwagę, że stanowili oni dużą grupę demograficzną, której nie dotknęła europeizacja i byli postrzegani jako autentycznie rosyjscy.

Większe zainteresowanie narodem osiągnęło początkowo punkt kulminacyjny w ruchu słowianofilskim w latach czterdziestych XIX wieku, który nawoływał do „powrotu do ludu”,⁵² zanim narodnicy w latach 70. XIX w. zapoczątkowali swój ruch „wychodzenia do ludu” [chożdenie w narodzie], próbując za pomocą propagandy socjalistycznej nieść oświecenie chłopstwu. Misją narodników było podniesienie świadomości chłopstwa i w tym pojęciu jest coś zasadniczo uprzedzonego. Pojęcie nacjonalistów prowadzących kolonializm wbrew woli państwa, czyli kolonizującej władzę, pojawiało się także w innych miejscach w historii. Partha Chatterjee opisuje podobny przypadek w Indiach:

Dla [indyjskich nacjonalistów] chłopi byli prości i nieświadomi, nieświadomi faktu, że ich ubóstwo było wynikiem wyzysku rządów kolonialnych i dlatego potrzebowali budzenia się do nowej świadomości, kierowania i prowadzenia do skutecznych działań politycznych działania organizacji nacjonalistycznej. […] … zarówno polityka kolonialna, jak i nacjonalistyczna postrzegała chłopstwo jako przedmiot swoich strategii, na który należy oddziaływać, kontrolować go i zawłaszczać w ramach odpowiednich struktur władzy państwowej.⁵³

Ponieważ narodniczestwo nie działało na zlecenie państwa, lecz działało przeciwko państwu, wielu zostało aresztowanych za działalność rewolucyjną zarówno w metropoliach, jak i na obszarach wiejskich. Ruch ukazuje Rosję jako społeczeństwo pełne sprzeczności i zamazanych różnic między „ja” a „innymi”. Pokazuje jednak także ogólny stosunek ludności metropolitalnej Rosji do chłopstwa. Zarówno zwolennicy państwa, jak i jego przeciwnicy próbowali wykorzystać chłopstwo w dążeniu do swoich spraw.

O emancypacji ogólnonarodowej dyskutowano w kręgach intelektualnych już od XVIII w., kiedy to Aleksander I wyemancypował chłopów pańszczyźnianych w Liwlandii i Kurlandii (1816-1819). Jednak taką reformę wprowadzono dopiero w 1861 r. Istnieją różne poglądy na temat tego, co dokładnie zmieniło się od niepowodzenia Aleksandra w zniesieniu pańszczyzny w całym kraju:⁵⁴ część badaczy uważa, że ​​katalizatorem emancypacji było rosyjskie „zacofanie”, ujawnione w klęsce w wojnie krymskiej (1853–1856)⁵⁵ , zaś Elise Kimerling Wirtschafter wskazuje na pojawienie się w Rosji nowych klas społecznych – m.in. robotników fabrycznych i miejskiej klasy średniej, przez co Tabela rang Piotra Wielkiego stała się przestarzała.⁵⁶ Jednak w latach sześćdziesiątych XIX wieku grupy te pozostały niewielkie.

Reforma z 1861 r. była kompromisem pomiędzy interesami rządu, szlachty i zniewolonych chłopów.⁵⁷  W istocie reforma nie oznaczała wolności dla chłopów. Jak Rosja nauczyła się z bezrolnej emancypacji w krajach bałtyckich w latach 1816–1819, chłopom trzeba było przyznać ziemię.⁵⁸  Właściciele ziemscy nie byli jednak zadowoleni z rezygnacji z działek i zamiast tego zgodzili się na kompromis i sprzedaż ziemi byłym chłopom pańszczyźnianym. Oczywiście chłopów pańszczyźnianych nie było stać na opłacenie ziemi, więc zamiast tego zadłużyli się u właścicieli ziemskich i musieli czerpać zyski ze swojej ziemi, aby spłacić hipoteki. Układ ten skutecznie trzymał chłopów przywiązanych do ziemi,⁵⁹ , a byli poddani byliby wolni od długów dopiero 49 lat po dwuletnim okresie przejściowym,⁶⁰  czyli w 1912 r.

Emancypacja następowała stopniowo i objęła znacznie więcej ludzi, niż tylko zniewolonych przez Rosjan chłopów. Według szacunków Willarda Sunderlanda w 1861 r. wyemancypowano 24 279 500 chłopów pańszczyźnianych.⁶¹ Fakt, że Imperium Rosyjskie uwolniło z niewoli więcej ludzi niż jakikolwiek inny naród, prowadzi Sunderlanda do wniosku, że Rosja była tak samo liberalna, jak jej zachodnioeuropejscy odpowiednicy, jeśli chodzi o „zniesienie niewoli”.⁶² Biorąc jednak pod uwagę charakter reform, jasne jest, że ani carowi, ani szlachcie ziemskiej nie chodziło o dobro chłopów. Poddaństwo w Rosji pokazuje, że ktokolwiek sprawował władzę nad tym ogromnym państwem, nie miał problemu z ujarzmianiem i wykorzystywaniem dużych grup ludzi (bez względu na ich przynależność etniczną). Petersburg zbudowano na krwawych plecach chłopów pańszczyźnianych; chłopi pańszczyźniani ścigali siły Napoleona aż do Paryża i pod wodzą szlachetnych oficerów ponieśli ciężką klęskę na Krymie. Nawet przy tych składkach reforma, która położyła kres poddaństwa, zapewniła, że ​​chłopi byli nadal zależni od swoich byłych panów przez kolejne 51 lat.⁶³ Na pierwszym miejscu był interes szlachty obszarniczej, a chłopi nie byli nawet na drugim miejscu. Tendencja do osłabiania chłopstwa nie zmieniała się przez całą epokę cesarstwa i choć po 1917 roku przybrała inną formę, podobne procesy kształtowały się w czasach sowieckich.

Eliminacja Kułaków jako klasy, czyli przymusowa kolektywizacja chłopów

Samokolonizację w czasach imperium rosyjskiego charakteryzowała dostrzegana potrzeba zaspokajania życzeń szlachty ziemskiej poprzez sprowadzenie klasy chłopskiej do niższego statusu i nadanie właścicielom ziemskim prawa do traktowania ludzi jak swojej własności. Dokonano tego poprzez inny dyskurs i nawet jeśli w 1861 r. car przyznał dawnym chłopom pańszczyźnianym swobodę przemieszczania się, chłopi w dalszym ciągu byli postrzegani jako zacofani i potrzebujący cywilizacji. Grupy takie jak narodnicy skłonne były wierzyć, że chłopom potrzebna jest zachodnia edukacja, co pokazuje, jak wizerunek chłopów kreowany przez władzę wpływał nawet na intelektualistów, którzy, jak można sugerować, powinni byli wiedzieć lepiej.

Chociaż badania Aleksandra Etkinda na temat wewnętrznej kolonizacji Rosji niemal wyłącznie skupiają się na przedrewolucyjnej epoce w historii Rosji, w jego pracy zauważa się, że „[t]otalitaryzm w stylu sowieckim był logicznym rezultatem [wewnętrznej kolonizacji Imperium Rosyjskiego] ’,⁶⁴ , a w jego pracy argumentuje się, że badanie epoki imperialnej może pomóc w zrozumieniu okrucieństw popełnionych w czasach sowieckich na własnej ludności.⁶⁵ Mimo to głównym tematem pracy jest epoka imperialna. Może to wynikać z faktu, że – jak zauważa sam Etkind – historycy radzieccy porzucili ideę samokolonizacji, ponieważ „nie pasowała ona do ich podejścia klasowego”.⁶⁶ Rzeczywiści narracja o samokolonizacji opiera się na dyskryminacji klasowej, która była bardzo powszechna w Imperium Rosyjskim od czasu wprowadzenia przez Piotra Wielkiego państwa usługowego i Tabeli Rang. Nie oznacza to jednak, że różnice między klasami zniknęły w epoce sowieckiej, ale raczej, że samokolonizacja zniknęła z badań nad historią Rosji usankcjonowanych przez władze sowieckie. Etkind rzeczywiście uznaje fakt, że – jak twierdzi – prawo majątkowe, które zniesiono w 1917 r., zostało później „przywrócone (…) w formie „pochodzenia społecznego”, które w odwrotny sposób dyskryminowało tych, którzy pochodzili ze szlachty lub duchownych”.⁶⁷

Tak więc, choć Etkind przyznaje, że w czasach sowieckich samokolonizacja trwała w różnych formach, w jego pracy nie bada się, w jaki sposób te różne formy się zmaterializowały. Chociaż podstawowy fundament samokolonizacji, czyli zmiana tożsamości własnego narodu i podporządkowanie niektórych warstw społecznych niższemu statusowi, jak zobaczymy, pozostał, jak zobaczymy, zmieniły się wartości, które powinien uosabiać idealny człowiek: skupienie się na jednostkę zastąpiono skupieniem na kolektywie, co było powszechne zarówno w ośrodkach miejskich, jak i na wsiach Związku Radzieckiego.

Literacką reprezentację tej nowej rzeczywistości można znaleźć w powieści Andrieja Płatonowa The Foundation Pit ( Kotlovan, napisany w 1930 r., wydany w ZSRR w 1987 r.). Kiedy robotnicy wykopu odkopują kilka pustych trumien, okazuje się, że trumny należą do pobliskiego kołchozów, do których Safronow i Kozłow, dwaj proletariusze z kopalni, poszli głosić socjalizm. Bohater powieści Woszczew podąża za chłopem z powrotem do kołchozu, aby dostarczyć trumny, ale odkrywa, że ​​Safronow i Kozłow zostali zamordowani. Następnie Chiklin, przekonany proletariusz na miejscu pracy, przybywa w celu zbadania sprawy i wraz z Woszczewem angażują się w likwidację kułaków w kołchozie nadzorowanym przez tajemniczą postać zwaną Aktywistą. W kołchozie widnieją groteskowe przedstawienia sznura koni, które dobrowolnie kolektywizują się, a wszyscy chłopi reprezentowani w jednej grupie zwanej „kolektywem” mówią jednogłośnie. Co więcej, kury, które nie składają jaj, są klasyfikowane jako wrogowie klasowi, a niedźwiedź pracujący jako młotek kowalski jest szczególnie biegły w wywęszaniu kulaków. Niedźwiedź chodzi od gospodarstwa do gospodarstwa, ostrzegając innych o obecności kulaków. W ten groteskowy, satyryczny sposób Płatonow przedstawia okropności stalinowskiej dekułakizacji, która, jak się szacuje, do końca 1929 r. dotknęła 600–650 000 gospodarstw domowych (czyli około 3 000 000 osób).⁶⁸

Proces dekułakalizacji, który miał miejsce w latach 1917–1937, był nie tylko zgodnie z obietnicą procesem redystrybucji ziemi i eliminacji klasy właścicieli ziemskich (tzw. kułaków ), ale także brutalnym i represyjnym środkiem mającym na celu zwiększenie wkładu chłopstwa w gospodarkę. aparat państwowy.⁶⁹ Zatem to względy ekonomiczne skłoniły władze radzieckie do przymusowej kolektywizacji chłopstwa. W czasach cesarstwa chłopstwo stanowiło większość ludności, jednak jego składka podatkowa była stosunkowo niewielka i po rewolucji bolszewicy szukali sposobów na zwiększenie wkładu chłopstwa do państwa.⁷⁰ W Rosji dekułakizacja, czyli raskulachivanie, odnosi się konkretnie do zajęcia mienia, podczas gdy na Zachodzie obejmuje także wysiedlenie i przymusową kolektywizację milionów chłopów uznawanych zakułaków.⁷¹ W niniejszym tekście termin ten będzie używany w odniesieniu do sposobów egzekwowania polityki oraz zajęcia mienia.

To nie przypadek, że władze sowieckie używały terminu kułak w odniesieniu do domniemanego wroga państwa. Termin ten, który dosłownie oznacza „pięść”, jest powiązany z chciwością⁷² i odnosiło się do chłopów będących posiadaczami ziemskimi, którzy dzierżawili ziemię i sprzęt rolniczy mniej zamożnym chłopom. W tym sensie używano go przed rewolucją, ale nie odnosiło się to do konkretnej klasy, jak miało to miejsce po rewolucji w słownikach państwowych.⁷³ To skutecznie konstruowało odmienność bogatszych chłopów i uzasadniało przymusową kolektywizację i ich wysiedlenia. Jednak identyfikacjakułakówbyła niezwykle arbitralna i podlegała ciągłym zmianom, w wyniku czego proces dekułakacji był skierowany na całą klasę chłopską, a co za tym idzie, dyskurs przeciwko kułakomj ako takim przedstawiał chłopstwo jako chciwego wroga rewolucji komunistycznej.

Do kułaków można było zaliczyć nie tylko potomków szlachty ziemskiej epoki cesarstwa, ale także chłopów posiadających pewną ilość majątku . Na przykład, jeśli rodzina posiadała wyrafinowaną maszynę rolniczą, można by ich uznać za kułaków , a niektórzy zostaliby nawet uznani za kułaków na podstawie posiadania kilku krów lub konia.⁷⁴ W tym sensie władze sowieckie stworzyły oficjalny dyskurs przedstawiający chłopów jako chciwych i bogatych (co samo w sobie jest obraźliwe w komunistycznym światopoglądzie), co uzasadnia ich ujarzmienie. Jednak, jak argumentuje Sheila Fitzpatrick, wynalezienie kułaków nie było zakończone przed zakończeniem samego procesu dekulakizacji. Dowolność zastosowania tożsamości kułackiej była wyrazem trudności władz w jej zdefiniowaniu, argumentuje Fitzpatrick:

[ale gdy chłop] został formalnie zdekułakowany, nie było już miejsca na dalsze spory na temat jego statusu: był raskulachennym, czyli z definicji byłym (dekułackim) kułakiem. Tym samym sowiecką likwidację klasy kułackiej można wręcz uznać za ostateczny krok w jej wynalezieniu.⁷⁵

Ostatecznie dekułakyzacja, przymusowe wysiedlenia chłopstwa i deportacje tzw. kułaków do obozów pracy w odległych rejonach stały się kluczową częścią ujarzmienia mas i systemu GUŁag, przekonuje Ludmiła Łobczenko: „Nie tylko szef dekulakizowane [ raskulachennykh ] rodziny były ofiarami bezprawia, arbitralności i przemocy, ale także kobiety, dzieci i bezradni starcy”.⁷⁶

Dowolność, z jaką przeprowadzono identyfikację kułaków , wywołała strach w samym chłopstwie. Chłopi upewniali się, że skonsumowali lub zniszczyli wszelkie posiadane zapasy żywności, a niektórzy nawet zabijali bydło, aby uniknąć pieczęci kułackiej.⁷⁷ WThe Foundation Pitnarrator naśladujący dyskurs sowiecki przedstawia ten aspekt życia w warunkach dekulakizacji w sposób satyryczny:

Po wymordowaniu ostatniego bydła chłopi zaczęli jeść wołowinę i polecili to samo wszystkim domownikom: przez ten krótki czas jedli wołowinę jak na komunii – nikt nie chciał jeść, ale mięso drogich i znajomych zwłok należało ukryć we własnym ciele i chronić tam przed własnością społeczną.⁷⁸

Chłopów podzielono na trzy kategorie: Kulaki , bednyaki (biedni chłopi) i serednyaki (średni chłopi), z których jedynymi, którzy byli bezpieczni przed deportacją lub mordem, byli bednyaki . Serednyaki byli często uważani za współpracowników kułaków i dlatego strach przed obsadzeniem w roli serednyaka był tak samo wielki, jak strach przed obsadzeniem w roli kułaka.⁷⁹ W Dole fundacyjnym chłop tak bardzo boi się znaczka „średniego chłopa”, że ze wszystkich sił stara się nie przewrócić po uderzeniu w twarz, aby Chiklin nie założył, że ma „skłonności kułackie” i może zachować „prawo do życia biednego chłopa”⁸⁰ Następnie Cziklin zadaje chłopu śmiertelny cios w brzuch, a ciało chłopa układa się na stosie martwych chłopów i w ten sposób chłop zostaje zakwalifikowany jako kułak. Oznacza to, że uznaje się go za kułaka po tym, jak zostanie za to ukarany, co dobrze pasuje do tego, w jaki sposób w rzeczywistości przebiegał proces dekulakizacji, jak ocenia Andriej Susłow: „Zwykle właściwy akt „dekulakizacji” rozpoczynał się przed ostatecznym podjęto decyzję”.⁸¹

Serednyaki znaleźli się w niezręcznej sytuacji, ponieważ nie należeli ani do bogatych, ani do biednych chłopów. Jak twierdzi Fitzpatrick, „zajmowali oni teren pomiędzy dwiema skrajnościami”.⁸² Nieufność odczuwana do średnich chłopów przypomina nieufność kolonizatorów wobec hybrydowości, jak pisze Homi Bhabha:

…w samej praktyce dominacji język mistrza staje się hybrydą – ani jednego, ani drugiego. Nieobliczalny skolonizowany podmiot – na wpół uległy, na wpół opozycyjny, zawsze niegodny zaufania – stwarza nierozwiązywalny problem różnic kulturowych pod samym adresem kolonialnej władzy kulturalnej.⁸³

Oznacza to, że w przypadku serednyaki , hybrydy bedniaka i kułaka , wyartykułowanie różnicy kulturowej serednyaki stało się niemożliwe pomimo ogromnych zasobów, jakie biurokracja radziecka włożyła w zdefiniowanie różnych kategorii klasowych.^4e Ostatecznie chyba łatwiej było pozwolić, aby decyzje o tym, czy rodzina jest kułacka, podejmowali ludzie na miejscu, jak widzieliśmy na przykładzie Susłowa z obwodu i jak ich przedstawiono w Dole fundacyjnym. Jak pisze Yelena Kiryanova:

Sposób realizacji przez ośrodek zadań obowiązkowych i jego „przydziały” dotyczące ogólnego odsetka gospodarstw podlegających dekułakacji, w połączeniu z arbitralnością władz lokalnych, którym przyznano prawo decydowania, kogo dokładnie należy uważać za kułaka , pogłębiły dotkliwość [ proces dekulakizacji]. Nierzadko takie decyzje miały charakter arbitralny [jak] zbiegi okoliczności [ sluchaynye momenty ], rozliczenia, stosunki sąsiedzkie, osobiste przyjaźnie lub wrogość. Ostatecznie dekulakizacja dotknęła nie tylko zamożną elitę wsi, ale także częściowo serednyaki .⁸⁵

Przymusowa kolektywizacja i wysiedlenia skutecznie pozbawiły chłopów swobody poruszania się, jaką otrzymali w 1861 r., kiedy zniesiono pańszczyznę. Jako taki stanowi wystarczający przykład tego, że rewolucja październikowa nie oznaczała końca polityki samokolonizacji. Dodatkowo arbitralność kategoryzacji chłopów przypominała politykę różnicy i niepewności prowadzoną przez Imperium Rosyjskie, w ramach której grupom ludzi nadano prawa (które można było łatwo odebrać) w oparciu o kategoryzację ich pochodzenia etnicznego, zawodu i religii. Powtarzając politykę niepewności, władze sowieckie również w 1931 r. zaatakowały chłopów w kolektywach, odbierając im prawa. W rezultacie osoby, które z własnej woli zrzekły się majątku, mogły nagle zostać przypisane do kułaków,⁸⁶ podkreślając niepewność i arbitralność sowieckiej metanarracji. Praktyki te były przez władze sowieckie usprawiedliwiane dyskursem inności skierowanym do tzw.kułakówi w rzeczywistości były polityką samokolonizacji skierowaną przeciwko całemu chłopstwu w celu wyzysku gospodarczego. Podobnie jak instytucja pańszczyzny, która przez wieki wyzyskiwała chłopstwo, dekulakizacja i przymusowe wysiedlenia były sposobem na zwiększenie wkładu chłopstwa na rzecz ludności miejskiej – polityka przypominająca stare imperium.

Wniosek

Choć omawiana w tym artykule książka Aleksandra Etkinda była krytykowana za brak szacunku dla różnych form zniewolenia w obrębie Imperium Rosyjskiego, niektóre elementy jej argumentacji są przydatne do badania kondycji chłopstwa. W artykule tym krytycznie nawiązano do prac Etkinda i zaproponowano inny sposób badania rosyjskiego imperializmu, który został podzielony na trzy sposoby kolonizacji: zewnętrzną, wewnętrzną i samokolonizację. Sam nie wymyśliłem tych terminów, ale zaczerpnąłem je z prac Etkinda. Moje podejście różni się tym, że wolę oddzielać te trzy typy kolonizacji, podczas gdy Etkind znacznie je do siebie zbliża.

Artykuł ten dotyczył chłopstwa rosyjskiego i sowieckiego w zaproponowanym przeze mnie sztywnym rozumieniu terminu samokolonizacja i skupiał się na tym, jak metanarracje władz przedstawiały ich postrzeganych jako „niecywilizowanych” rodaków. Analizy pańszczyzny i dekulakizacji skupiały się na sposobie, w jaki władze krzywdziły chłopów, mimo że dzielili oni z nimi pochodzenie etniczne, język i religię. Pokazuje, że władze zarówno Imperium Rosyjskiego, jak i Związku Radzieckiego nie postrzegały chłopów jako części siebie, ale próbowały uformować ich w coś innego. W czasach cesarstwa wiązało się to z brodami chłopskimi, których Piotr Wielki porównywał do „hord dzikusów”, natomiast w czasach sowieckich wiązało się to z ideologią państwową i kreacją idealnego sowieckiego człowieka, który powinni dążyć do poświęcenia się dla dobra ogółu. Władze radzieckie używały terminu kuła , aby przedstawić chłopów jako ludzi bogatych i chciwych, którzy dla własnej korzyści działali przeciwko kolektywowi.