Rozkwit starożytnej kultury Majów w Mezoameryce w ciągu prawie 3000 lat jest tradycyjnie związany ze skutecznymi praktykami rolniczymi, rozwojem kultury oraz postępem naukowym w matematyce i astronomii^1,2. Rozwój kulturowy starożytnych Majów można podzielić na cztery okresy: wczesny, środkowy i późny preklasyczny (1500 pne do 250 n.e.) oraz wczesny do późnego klasycznego (250 do 1200 n.e.) ³ .

Między 900 a 1100 rokiem n.e. Majowie doświadczyli społecznych i politycznych przemian w warunkach suszy, co skomplikowało pełne zrozumienie przyczyn i procesu ich upadku^4,5. Aby od okresu przedklasycznego mogło dochodzić do stałego, równomiernego rozwoju społecznego konieczne były wystarczające i ciągłe dostawy żywności. Ze względu na konieczność stałego zaopatrzenia w żywność za najważniejszą uprawę starożytnej kultury Majów uważa się kukurydzę². Wiedza rolnicza Majów została opisana jako spuścizna pradawnych praktyk rolniczych ⁶, przy czym zidentyfikowano ponad 600 gatunków roślin o określonych zastosowaniach ^7, 8 .

Istnieje coraz większa wiedza o tym, że ​​starożytni Majowie mogli zarządzać krajobrazem jako ogrodem leśnym na skalę lokalną i regionalną ^{9 , 10 , 11}. Beach i wsp.¹²  nazwali  okres od 3000 do 1000 lat kal. BP (1050 p.n.e.– 950 n.e.) Majaceńskim, wskazując, że to wówczas starożytni Majowie przekształcili krajobraz i system hydrologiczny na szerszą skalę regionalną. Zmiana ta obejmowała przekształcenie terenów podmokłych i dostosowanie ich do użytku rolniczego. Pohl i in. ¹³ donosi o wykorzystaniu kukurydzy z terenów podmokłych północnego Belize około 3000 r. p.n.e., a od 2500 p.n.e. zintensyfikowaniu uprawy kukurydzy. Na północny Półwyspu Jukatan, w regionie Yalahau, tereny podmokłe były zarządzane za pomocą wałów i tam¹⁴ .

Przedmiotem analizy jest wpływ zmian klimatu w przeszłości na starożytnych Majów, ich adaptację kulturową i odporność środowiskową, ponieważ większość badań paleoekologicznych koncentrowała się na suszach na obszarach zajmowanych przez Majów z późnego okresu klasycznego. Starożytna kultura Majów przystosowała się do zmieniających się warunków klimatycznych i do różnych warunków środowiskowych¹⁵. Wiele badań paleoklimatycznych ujawniło wpływ zmienności klimatu na kulturę i środowisko starożytnych Majów, a kilka innych badań sugeruje również, że okresy suszy odegrały główną rolę w ich rozwoju kulturowym i upadku^16,17. Okresy wilgotne, z naprzemiennymi krótkimi fazami suszy i przedłużającymi się suszami, zostały zidentyfikowane w szerszym regionie Majów w ciągu ostatnich 4000 lat^16,18, a były spowodowane głównie przesunięciami równoleżnikowymi międzytropikalnej strefy konwergencji⁵. W badaniach tych uznano również wpływ oscylacji południowej El Niño (ENSO) na dynamikę klimatu i ekosystemy ^{4 , 5 , 16 , 19 , 20 , 21}. Wpływ obecnej i przeszłej ENSO na południowy Meksyk i Amerykę Środkową jest znany z kilku badań ^22 , 23. Badanie geochemiczne przeprowadzone w Lago Puerto Arturo w północnej Gwatemali sugeruje, że suche warunki środowiskowe sprzyjały rolnictwu w późnym holocenie²⁴. I odwrotnie, bardziej wilgotne warunki w okresie preklasycznym hamowały rozwój intensywnej uprawy kukurydzy do około 400 roku p.n.e.²⁵.

Niedawne ENSO w 2016 r. spowodowało zmniejszenie opadów i warunki stresu fizjologicznego na drzewach na obszarze Półwyspu Jukatan (YP) wzdłuż gradientu opadów, przy czym gatunki drzew z najsuchszych miejsc były bardziej dotknięte w porównaniu z gatunkami drzew z najbardziej wilgotnych miejsc²⁶.

Dowody na uprawę kukurydzy od wczesnego okresu preklasycznego są dostępne z kilku zapisów dotyczących pyłków²⁵, dlatego pozostaje pytanie, w jaki sposób susze oddziaływały na roślinność i zmianę użytkowania gruntów w okresie przedklasycznym i klasycznym. Szczegółowe spojrzenie na dane paleoekologiczne od czasów wczesnego preklasyku może ułatwić nam zrozumienie znaczenia roli kukurydzy używanej przez starożytnych Majów w okresach zmniejszonych opadów na rozwój ich cywilizacji.

Stawiamy hipotezę, że w suchszych warunkach klimatycznych w zapisach pyłkowych wykrywa się zwiększoną obecność pyłku kukurydzy. Stąd w wilgotnych warunkach klimatycznych obecność pyłku kukurydzy będzie mniejsza. Rejestry okrzemek i pyłków z jeziora Tuspan²⁵ i Rio Hondo ²⁰ wskazują na przejście do wilgotnych warunków klimatycznych, które panowały między 1000 a 850 p.n.e. Rosenswiga i in. ²⁷ uważają ten okres, około 1000 roku p.n.e., za kluczowy dla rozwoju kulturowego, kiedy kukurydza zyskała na znaczeniu dla starożytnych kultur w Mezoameryce. Zdaniem Rosenswiga i in.²⁷nie należy tego wnioskować na podstawie zmian paleoekologicznych, około 1000 cal p.n.e., podczas gdy ta data wskazuje na kluczowy okres dla kukurydzy, po poprzednim ciągłym trendzie suszy między 4500 a 2800 cal rokiem BP (2550-850 p.n.e.) w Mezoameryce. Po 3500 roku p.n.e. (1550 p.n.e.) w kilku zapisach paleoekologicznych z Półwyspu Jukatan można zaobserwować otwarcie krajobrazu. Wylesianie spowodowane zmianą klimatu poprzedziło produkcję kukurydzy na obszarze Peten-Itza około 1000 cal p.n.e. ²⁸, ale nie jest to rozstrzygające dla wszystkich obszarów Półwyspu Jukatan.

Od wczesnego do środkowego preklasyku (1500–600 p.n.e.)

W przypadku wczesnego i środkowego preklasyku, nasze północne i najbardziej suche miejsca badawcze (Ria Lagartos 1 i 2) wskazują na rosnącą obecność kukurydzy wraz z silniejszą aktywnością ENSO około 1300-1100 p.n.e., 1000-800 p.n.e., 750-600 p.n.e.^29, 3. Susze z okresu środkowego preklasyku wykazują różnice regionalne w obrębie obszaru dystrybucji starożytnych Majów. Wczesne i środkowe przejście przedklasyczne wykazało zmienność geograficzną, pokazując, że najbardziej wilgotne miejsce (Peten-Itza) wykazuje ujemną korelację Pearsona wynoszącą Peten-Itza r (30) = −0, 48, p = 0, 01 między pyłkiem lasów tropikalnych a ENSO. Suche warunki klimatyczne na wschodnim półwyspie Jukatan wykryto między 900 a 600 rokiem p.n.e. oraz na innych obszarach nizin Majów²⁰, które mieszczą się w okresie 2800 cal BP³¹. Rdzeń Silvituc wykazuje znaczący pozytywny związek między lasem tropikalnym (r = 0,57), roślinnością zakłócającą (r = 0,59), kukurydzą (r = 0,63) i ENSO i mieści się w ramach czasowych między 800 a 600 p.n.e. osadnictwa w tym czasie okresu suszy. Stanowiska Ria Lagartos wykazały ujemną korelację między pyłkiem kukurydzy/tropikalnym a ENSO (Tabela 1 ).

Przejście od średniego do późnego preklasycznego (600 p.n.e. – 250 n.e.)

Między 550 a 200 rokiem p.n.e. odnotowano wilgotny okres, znany jako późny przedklasyczny okres wilgotny (LPHP)¹⁸, który zidentyfikowano w naszych rdzeniach osadów jako okres z niewielką ilością pyłku kukurydzy i zwiększonymi wartościami pyłku sklasyfikowanego jako elementy lasów tropikalnych. Szacowane średnie opady były do ​​20% wyższe podczas LPHP w porównaniu z wartościami obecnymi we wschodnim YP³². Współczynnik korelacji Pearsona obliczono dla zależności między taksonami lasów tropikalnych a ENSO. Dla tego podanego okresu nie wykryto żadnej korelacji, czego oczekiwano, biorąc pod uwagę warunki zwiększonego poziomu opadów.

Po LPHP obliczone współczynniki korelacji Pearsona wykazały korelację ENSO z mokrymi stanowiskami południowo-wschodniego półwyspu Jukatan, Rio Hondo i Silvituc (Rio Hondo r(3) = 0,84, p = 1; Silvituc r(22) = 0,37, p = 1; odpowiednio). Północne suche miejsca nie wykazały żadnej korelacji, podobnie jak bardziej wilgotne miejsce Peten-Itza. Obecność kukurydzy zaczęła wzrastać w naszych zapisach pyłkowych po redukcji lasów spowodowanej klimatem w Ria Lagartos, Chumpich, Peten-Itza, Silvituc i Rio Hondo w późnym preklasyku około 250-1 pne. Pyłek taksonów lasów tropikalnych rdzenia Rio Hondo silnie korelował z ENSO r(3) = 0,9, p = 1. Jesteśmy jednak świadomi małej liczby punktów danych dla tego rdzenia w tym przedziale czasowym.

Wczesny klasyk (250–500 n.e.)

We wczesnym okresie klasycznym elementy lasów tropikalnych na wszystkich stanowiskach wykazywały ujemną korelację z ENSO, z wyjątkiem jeziora Silvituc. Te ramy czasowe dobrze pasują do pierwszego opuszczenia obszaru Silvituc podczas wczesnego okresu klasycznego i zwiększonej obecności pyłku z roślinności wtórnej (Torrescano-Valle & Islebe, 2015), jak również uogólnionej redukcji pyłku kukurydzy we wszystkich innych zapisach pyłkowych.

Późny klasyk do klasycznego postu (500–1200 n.e.)

W okresie późnego klasyku północne suche stanowisko wykazuje dodatnią korelację między kukurydzą a ENSO (Ria Lagartos 1 r(15) = 0,46, p = 0,6). To dobrze pasuje do zwiększonej suszy zgłaszanej z północnego półwyspu Jukatan podczas późnego klasyku. Inne miejsca zgłoszone w tym badaniu wykazują ujemną korelację kukurydza / ENSO, ponieważ obszary te zostały opuszczone po 800 roku n.e.

Wzrost obecności kukurydzy we wczesnym i środkowym okresie preklasycznym obserwuje się po rosnącym trendzie suszy przed 3500 rokiem kal. BP (1550 p.n.e.). Kukurydza zwiększyła swoją obecność w północnej Mezoameryce po roku 1000 p.n.e.²⁷, co oznacza zwiększoną zmianę użytkowania gruntów w pobliżu zbiorników wodnych w tym regionie (ryc.  3 ). Wylesianie wywołane klimatem jest widoczne w 3000 roku kal. BP w jeziorach Peten-Itza ²⁸ i jeziorze Silvituc ³³, gdzie otwarciu krajobrazu sprzyjały zmniejszone opady.

Późny preklasyczny okres wilgotny (LPHP), z brakiem kukurydzy w zapisach pyłkowych, pośrednio wskazuje, że dostępne były inne zasoby roślin jadalnych. W tym okresie również w wielu zapisach paleoekologicznych nizin Majów ^{20 , 24 , 25 , 33} występuje wzrost wartości taksonów pyłków lasów tropikalnych. Po LPHP nastąpił wzrost kukurydzy we wszystkich zapisach, zwłaszcza podczas późnej suszy preklasycznej (150–250 n.e.), kiedy kukurydza znacznie zwiększyła swoją obecność w zapisach pyłkowych Ria Lagartos, Peten-Itza, Silvituc i Chumpich. Następnie obecność kukurydzy ponownie spadła po 250 roku n.e., gdy regionalne opady zaczęły się stabilizować ³². Późna susza przedklasyczna wykazała spadek opadów o co najmniej 20% w większości części YP w porównaniu z poprzednim okresem i była najsilniejszą suszą ostatnich 2000 lat na północnym półwyspie Jukatan. Zostało to również zaobserwowane w aktualnych danych ENSO 2016., które spowodowały spadek opadów nawet o 34% na północy Półwyspu Jukatan ²⁶ . Jezioro Peten Itza jest najbardziej wilgotnym ze wszystkich miejsc, ze średnimi rocznymi opadami wynoszącymi ok. 1600 mm, zmniejszone opady mogły spowodować mniejszy stres (straty?) w lasach tropikalnych. W okresie preklasycznym pojawiła się bardziej zintensyfikowana forma rolnictwa będąca wynikiem adaptacja do zwiększonej liczby ludności i obniżonych poziomów opadów^34,35. Zintensyfikowaną działalność rolniczą osiągnięto między innymi dzięki tarasowaniu, uprawie pól, nawadnianiu i kanałom³⁵. Kukurydza mogłaby zatem być wykorzystywana z większą intensywnością rolnictwa w odpowiedzi na regionalne susze i wylesianie spowodowane klimatem lub zmianę użytkowania gruntów przez człowieka. Poza obszarem rdzenia starożytnych Majów, z Kostaryki, Kerr ³⁶ przedstawia podobne dowody na wzrost upraw kukurydzy w okresach suszy. Uprawa kukurydzy w Laguna Bonillita osiągnęła szczyt w 150 roku n.e. podczas późnej suszy przedklasycznej.

Po suszy w późnym okresie przedklasycznym średni wzrost opadów ponownie odpowiada spadkowi procentowej zawartości pyłku kukurydzy we wszystkich rdzeniach (ryc.  3 ). Po 250 roku n.e. w społeczeństwach Majów zaobserwowano złożone procesy zmian społecznych wraz ze wzrostem liczby ludności na nizinach Majów Środkowych, aż do Terminalu Classic ³⁷ .

Widma pyłkowe z okresu klasycznego świadczą o zmniejszonej obecności pyłku kukurydzy po ok. 300 n.e., dostarczając pośrednich dowodów na to, że główne praktyki agroleśne nie były uzależnione głównie od kukurydzy. Taksony roślinności zakłócającej są stale obecne w okresie klasycznym, spadając po okresie klasycznym terminalnym (ryc.  3 ). Susze dotknęły selektywnie półwysep Jukatan, biorąc pod uwagę geograficzne rozmieszczenie badanych rekordów pyłkowych. Czas, rozmieszczenie geograficzne i reakcja na czynniki środowiskowe wskazują na mozaikę zmian paleoekologicznych i paleoklimatologicznych. Dzisiejsza analiza anomalii klimatycznych Półwyspu Jukatan pokazuje, że istnieje pięć różnych skupisk anomalii opadów ³⁸, efekt przestrzenny tych anomalii na roślinność jest szczególnie widoczny w warunkach ENSO przy zmniejszonych opadach²⁶. Wszystkie sześć rekordów pyłkowych mieści się w tych skupiskach anomalii opadów. Widma pyłków kopalnych odzwierciedlają bardziej suche warunki środowiskowe w danych okresach i zostały wykryte w skali regionalnej^30,39. Obecnie południowo-wschodnia i południowo-zachodnia część Półwyspu Jukatan są najbardziej wilgotnymi obszarami tego regionu, a kukurydza skorzystała na zmniejszonych opadach w tych regionach. Susza z późnego okresu preklasycznego miała najsilniejszy wpływ w połączeniu ze zmianami użytkowania gruntów przez człowieka na roślinność w południowo-wschodniej i południowo-zachodniej części (rdzenie Rio Hondo i Silvituc).

Dane kopalnych pyłków kukurydzy i ich związek ze zmiennymi poziomami opadów wskazują na zwiększoną produkcję kukurydzy po 300–200 p.n.e. w odpowiedzi na regionalne suche warunki klimatyczne, lokalne warunki środowiskowe i zaburzenia lasów tropikalnych. Starożytna kultura Majów nie opierała się wyłącznie na kukurydzy, ponieważ dostępnych było wiele innych gatunków roślin jadalnych. Zgadzamy się z Tuxillem i in.⁴⁰, że kukurydza pomagała powstrzymać głód w okresach suszy. Geograficzny zasięg susz i ich wpływ na lasy tropikalne oraz uprawę kukurydzy jest kluczowym czynnikiem pozwalającym zrozumieć, jak rozwinęła się starożytna kultura Majów.

W tym badaniu przeanalizowaliśmy obecność skamieniałego pyłku kukurydzy z kilku rdzeni osadów Półwyspu Jukatan (YP) i północnej Gwatemali, związanych ze zmiennością ENSO w ciągu ostatnich ~ 4000 lat (ryc.  1 ). Analiza danych obejmuje numeryczną zależność wcześniejszych sygnałów ENSO w porównaniu z obecnością skamieniałego pyłku kukurydzy. Przeanalizowano sześć rdzeni osadów zlokalizowanych wzdłuż gradientu opadów (800–1500 mm/rok) w suchych obszarach lasów tropikalnych na Półwyspie Jukatan i w północnej Gwatemali. Chronologiczną kontrolę wszystkich rdzeni osiągnięto za pomocą datowania radiowęglowego AMS i oryginalnych danych kalibracyjnych. Wszystkie metody zostały przeprowadzone zgodnie z odpowiednimi wytycznymi i przepisami instytucjonalnymi, krajowymi i międzynarodowymi. Zastosowano następujące rdzenie (patrz informacje uzupełniające dla rozszerzonych danych z sześciu zapisów pyłkowych):

1. 1.Ria Lagartos 1, położony w północnej części YP. Na obszarze tym średnie roczne opady wynoszą 500 mm, a średnia roczna temperatura wynosi 26ºC. W pobliżu tego głównego obszaru znajdują się sezonowo zalewane suche lasy i lasy namorzynowe. W tym miejscu pobrano rdzeń o długości 1,90 m ²⁹ .
2. 2.Ria Lagartos 2, patrz Ria Lagartos 1 w celu uzyskania informacji o miejscu ³⁰ .
3. 3.Jezioro Silvituc znajduje się w południowej części YP w stanie Campeche. Średnie roczne opady na tym obszarze wynoszą 1300 mm/rok, przy średniej rocznej temperaturze 26ºC. Pobrano rdzeń osadu o średnicy 1,35 m. Obecnie dominującym typem roślinności jest sezonowy suchy las tropikalny ³³ .
4. 4.Rio Hondo znajduje się w południowo-wschodniej części YP w stanie Quintana Roo. Pobrany rdzeń osadu ma długość 8 m i znajduje się na obszarze o rocznych opadach 1300–1400 mm, o średniej rocznej temperaturze 26,5 ºC. Roślinność składa się z mieszanki namorzynów i niskich lasów tropikalnych ²⁰ .
5. 5.Jezioro Chumpich znajduje się w południowej części YP, najbliższe stanowisko archeologiczne odpowiada Uxul, które jest ~50 km od Calakmul i ~30 km od El Mirador. Jezioro ma 1,7 km długości i 1,3 km szerokości, otoczone jest niskim zalewowym lasem, który łączy je z innymi pobliskimi jeziorami, takimi jak San Felipe i dorzecze Mirador (Wahl i in., 2007). Opady wahają się od 1300 do 1500 mm rocznie. Roślinność składa się głównie z tropikalnych lasów średnich, charakteryzujących się obecnością Brosimum alicastrum , Manilkara zapota , Talisia olivaeformis i Pimenta dioica . Niski las prezentuje gatunki takie jak Haematoxylum campechianum, Metopium brownei, Bucida buceras, Cladium jamaicense i Cyperaceae ⁴¹ .
6. 6.Jezioro Petén-Itza znajduje się w północnej Gwatemali, w dystrykcie Peten. Aby zapoznać się z charakterystyką jeziora, patrz Islebe i in. ¹⁷ . Rdzeń miał 5,45 m długości. Średnie roczne opady wynoszą około 1600 mm, a średnia roczna temperatura wynosi 25ºC. Roślinność wokół jeziora składa się głównie z lasów tropikalnych z gatunkami m.in. z rodzin Moraceae i Fabaceae.

W Tabeli 2 przedstawiono wszystkie taksony z sześciu zapisów pyłkowych.

Ekstrakcja pyłku

Do ekstrakcji pyłku ze wszystkich rdzeni osadów zastosowano acetolizę ⁴², a szczegółowe metody odsyłamy do oryginalnych publikacji. Oryginalne diagramy pyłkowe są dostępne w odpowiednich odnośnikach. Zidentyfikowane ziarna pyłku Zea mays wszystkich rdzeni mieściły się w zakresie od 65 do 90 mikronów. Dodatkowe szkiełka pyłkowe z różnych rdzeni skanowano pod kątem Z. mays , aby uniknąć brakujących ziaren. Zea mays zidentyfikowano na podstawie wielkości i morfologii porów, aw razie wątpliwości zastosowano kontrast fazowy.

Zea mays

Wśród głównych źródeł pożywienia wykorzystywanych przez kulturę Majów w okresie przedklasycznym i klasycznym były Brosimum alicastrum i Zea mays^43,44. Drzewa B. alicastrum (orzechy chlebowe) są powszechne w okolicach obszarów milpa⁴⁵, a ich nasiona są używane do dziś przez rolników Majów⁴⁶. Brosimum alicastrum mogło być ważnym źródłem pożywienia dla starożytnych Majów. Gospodarowanie orzeszkami chlebowymi zostało potwierdzone przez analizę węgla drzewnego z północnej Gwatemali ⁴⁷, która wskazuje na szerokie wykorzystanie tego gatunku drzew.

Majowie z Yucatec wybrali odmiany kukurydzy o różnych cyklach, a mianowicie kukurydzę o krótkim cyklu, trwającym od 7 do 10 tygodni, oraz kukurydzę o długim cyklu, trwającą 12 i 16 tygodni⁴⁰. Czas trwania cyklu pozwala kukurydzy uniknąć wewnątrzsezonowej suszy, która występuje w porze deszczowej. Ponieważ sadzenie następuje na początku pory deszczowej, susza wewnątrzsezonowa może zbiegać się z dwoma kluczowymi fazami rozwojowymi i zwiększonym zapotrzebowaniem na wodę, takimi jak rozwój kłosów lub wzrost ziaren kukurydzy w kolbie ⁴⁰. Z tego powodu Majowie tradycyjnie mieszali różne odmiany kukurydzy na tym samym poletku. Odmiany kukurydzy o krótkim cyklu zapewniają rozwój kłosów przed sezonową suszą i są znane jako nal t’eel, xt’uup nal i x-mejen nal. Odmiany o długim cyklu gwarantują wyższą produkcję ziarna w przypadku dobrej pory deszczowej i są znane jako X-nuuk nal, Ts’ı´it’it bakal, Bek’ech bakal ⁴⁰. Oczekiwana produkcja tradycyjnej odmiany Maya milpa wynosi 2,5 tony ha-1 na cykl sadzenia ⁴⁸. Podczas gdy produkcja B. alicastrum zależy od wieku, a drzewa w wieku 25 lat produkują do 19 ton rocznie świeżych nasion ⁴⁹, co odpowiada 4 tonom suchych nasion rocznie o wilgotności do 80% ⁵⁰. Jednak wpływ suszy i rosnących temperatur na produkcję biomasy zależy od stopnia przystosowania gatunków do stresu wodnego. Efektywność wykorzystania wody (WUE) wykazała związek między produktywnością roślin a zużyciem wody ⁵¹ . Z tego punktu widzenia kukurydza ma przewagę, ponieważ jej produktywność może wzrosnąć bez zmiany tempa zużycia wody, osiągając wzrost WUE ⁵² . Niektóre uprawy kukurydzy mogą odnotować WUE na poziomie 5 μmol mol ^-1 , podczas gdy B. alicastrum wykazuje maksymalną WUE na poziomie 1,5 μmol mol ^-1 49. Ponadto strategie przycinania mogą poprawić WUE. Zwiększenie liczby rzędów i gęstości nasadzeń pomaga zmniejszyć wpływ na parowanie wody z gleby i jest skuteczną strategią w regionach suchych ze zmiennymi epizodami opadów i dużym zapotrzebowaniem na parowanie ⁵³ .

Analiza danych

Podejście interpolacyjne Zea Maysa

Liczebność pyłków na każdym stanowisku podzielono na typy roślinności: Zea mays , roślinność zakłócająca i lasy tropikalne (ryc.  2 ). Standaryzację danych przeprowadzono za pomocą funkcji Z-score, aby uzyskać porównywalne wartości między zapisami pyłków z miejsc Rı́o Hondo, Ria Lagartos, Silvituc, Chumpich, Peten Itza i zmienności ENSO w jeziorze Pallcacocha (intensywność koloru czerwonego) ⁵⁴ . Aby ustalić zgodność czasową między witrynami, zastosowano oprogramowanie statystyczne R w wersji 4.0.5 (R Core Team, 2021), zastosowano funkcję interpolacji pakietu „psych” ⁵⁵ wraz z „readxl” ⁵⁶ i „corrplot” ⁵⁷paczki. Zmienność ENSO dostarczyła modelowi chronologię, a 20-letni przedział czasowy został wykorzystany do modelowania interpolowanych wartości w każdym zapisie pyłkowym, zachowując niezmienioną pierwotną chronologię zapisów pyłkowych. Dane z Laguna Pallcacocha, których nie można było sparować, nie zostały wykorzystane. Interpolacji dokonano w celu uzyskania porównywalnych danych dotyczących pyłku we wszystkich miejscach iw tych samych ramach czasowych, bez utraty danych dotyczących pyłku. Obliczone dane wyjściowe porównano z każdą oryginalną krzywą danych, aby zweryfikować trend nowo modelowanych danych w stosunku do oryginalnych danych. Po uzyskaniu modelowanych danych pyłkowych z poszczególnych zapisów, wykreślono złożony zestaw danych Z wyników danych pyłkowych dla każdego typu roślinności na ryc.  3. Średnie wartości pyłku dla każdego typu roślinności były wizualnie porównywalne ze zmiennością ENSO. Dla każdego stanowiska uzyskano współczynniki korelacji Pearsona między typami roślinności a ENSO (Tabela 1 ). Analizie wskaźników korelacji dokonano według okresów okupacji Majów, od wczesnego preklasyku do późnego klasycyzmu. Ten przedział czasowy odpowiada w przybliżeniu ostatnim 3500 latom ( Informacje uzupełniające ).